Đó là một là xu hướng tất yếu được nhận định tại Hội thảo “Phát huy vai trò của báo chí trong công cuộc chấn hưng văn hóa” được Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (Liên hiệp Hội) tổ chức ngày 12/8, tại Hà Nội.
Báo chí thúc đẩy phát triển công nghiệp văn hóa
Hội thảo nhằm trao đổi, làm rõ vai trò và trách nhiệm của báo chí trong việc gìn giữ, lan tỏa và phát huy giá trị văn hóa Việt Nam; đồng thời đề xuất giải pháp để báo chí góp phần thúc đẩy công cuộc chấn hưng văn hóa, nâng cao đời sống tinh thần và bồi đắp nền tảng giá trị xã hội.
Phát biểu khai mạc Hội thảo, PGS.TS Phạm Ngọc Linh, Phó Chủ tịch Liên hiệp Hội nhấn mạnh, văn hóa là yếu tố nền tảng của xã hội, có sức lan tỏa mạnh mẽ, tác động tới mọi mặt đời sống, từ tư tưởng, tình cảm, nhận thức đến hành vi ứng xử của mỗi cá nhân. Đặc biệt khi đất nước đứng trước những dấu mốc lớn và vận hội mới, chấn hưng văn hóa là yêu cầu cấp thiết, vừa là động lực, vừa là nền tảng cho phát triển và tiến bộ xã hội.
Yêu cầu này càng trở nên cấp thiết trong bối cảnh đất nước đang triển khai các cải cách mạnh mẽ về tổ chức bộ máy, đặt ra mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội lớn như tăng trưởng 2 con số để hoàn thành chỉ tiêu Nghị quyết Đại hội XIII đề ra cho năm 2030 và 2045.
Theo thống kê của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (2023), số lượng bài viết về chủ đề văn hóa trên các phương tiện thông tin đại chúng đã tăng 45% trong giai đoạn 2018-2023. Nhiều chuyên trang, chuyên mục về văn hóa đã được thành lập và phát triển, thu hút đông đảo độc giả quan tâm.
Trong lĩnh vực bảo tồn di sản văn hóa, báo chí đã có vai trò quan trọng trong việc tuyên truyền và vận động xã hội tham gia bảo vệ các di tích lịch sử. Nhiều di sản văn hóa phi vật thể của Việt Nam được UNESCO công nhận đều có sự đóng góp của báo chí trong việc nghiên cứu, giới thiệu và xây dựng hồ sơ. Cụ thể, ca trù, quan họ Bắc Ninh, dân ca ví giặm Nghệ Tĩnh đều đã được báo chí quan tâm đặc biệt và có các chương trình truyền thông chuyên biệt.
Báo chí cũng đã góp phần thúc đẩy phát triển công nghiệp văn hóa thông qua việc quảng bá các sản phẩm văn hóa, tạo thị trường tiêu thụ cho các ngành công nghiệp sáng tạo. Theo báo cáo của Viện Nghiên cứu Kinh tế (2023), đóng góp của báo chí vào sự phát triển của ngành công nghiệp điện ảnh, âm nhạc và xuất bản ước tính khoảng 15-20% thông qua các hoạt động quảng bá và tạo thị trường.
Xây dựng kho tư liệu văn hóa dân tộc trên không gian mạng
Theo TS. Đặng Vũ Cảnh Linh (Viện Đào tạo, Bồi dưỡng cán bộ và Nghiên cứu khoa học – Mặt trận Tổ quốc Việt Nam), Trong thời đại “bùng nổ thông tin”, Cách mạng công nghiệp 4.0 thì báo chí ngày càng đóng vai trò như một “nhà giáo” khổng lồ của xã hội, có khả năng tiếp cận và tác động đến nhận thức hàng triệu người trong thời gian ngắn, đôi khi chỉ là vài thao tác nhấp chuột trên máy tính hoặc điện thoại. Thông qua các tin, bài, từ phóng sự điều tra đến các bài viết chuyên sâu, chuyên gia và các chương trình chuyên đề, báo chí giúp công chúng hiểu rõ hơn về ý nghĩa, giá trị sâu sắc của các di sản văn hóa dân tộc, cũng như định hướng thực hành văn hóa cho công chúng.
Bên cạnh việc truyền bá tri thức, báo chí còn có vai trò của một “người gác cổng”, cũng như người “thủ thư” lớn trong việc lưu trữ các sản phẩm văn hóa. Trong thời đại mà nhiều giá trị văn hóa truyền thống đang đối mặt với nguy cơ mai một do tác động của quá trình hiện đại hóa và toàn cầu hóa, báo chí đóng vai trò quan trọng trong việc ghi chép, lưu trữ và bảo tồn những di sản quý báu này.
Trước đây báo chí đóng vai trò quan trọng trong việc ghi chép các tin, bài về văn hóa, được lưu trữ trong thư viện quốc gia và các cơ sở lưu trữ nhà nước. Thời kỳ đầu thế kỷ XX, Nam Phong tạp chí, Đông Dương tạp chí…là những tờ báo đi đầu trong việc truyền bá tư tưởng, học thuật, giương cao ngọn cờ phổ biến chữ Quốc ngữ và phát triển tinh thần văn hóa dân tộc. Với những cây bút là những nhà văn hóa hàng đầu, giờ các tạp chí đó vẫn là nguồn tư liệu quý về văn hóa Việt truyền cho các thế hệ sau.
TS. Đặng Vũ Cảnh Linh khẳng định, trong thời đại chuyển đổi số, báo chí hiện nay đã và đang góp phần xây dựng kho tàng tư liệu khổng lồ về các loại hình, biểu hiện văn hóa dân tộc trên không gian mạng mà bất cứ ai cũng có thể tiếp cận. Quá trình chuyển đổi số vẫn diễn ra hàng ngày và những người làm báo, các kỹ thuật viên trở thành những người lưu trữ di sản văn hóa có ý thức và chuyên nghiệp hơn.
Bàn về những nội dung chủ yếu của công cuộc chấn hưng văn hóa, GS.TS. Từ Thị Loan (Viện trưởng Viện Nghiên cứu Văn hóa Thăng Long) cho rằng, chấn hưng văn hóa là một tiến trình lâu dài, toàn diện và phức tạp, song có thể xác định một số nội dung trọng tâm như sau: Đổi mới tư duy và chính sách phát triển văn hóa; Phát triển công nghiệp văn hóa và kinh tế sáng tạo; Bảo tồn và phát huy di sản văn hóa; Xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh; Xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện; Đưa văn hóa thấm sâu vào mọi lĩnh vực phát triển.
Như vậy, theo GS.TS. Từ Thị Loan, chấn hưng văn hóa không chỉ là việc của ngành văn hóa, mà cần được tích hợp vào giáo dục, truyền thông, khoa học-công nghệ, kinh tế, ngoại giao… theo hướng đồng bộ và bền vững. Huy động sự tham gia của toàn xã hội - từ chính quyền, doanh nghiệp, cộng đồng dân cư đến người dân, trí thức, văn nghệ sĩ, giới trẻ.../.