Xây dựng dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo trình Quốc hội mang ý nghĩa quan trọng
Chiều 15/10, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội phối hợp Bộ Khoa học và Công nghệ, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam tổ chức Hội thảo “Góp ý hoàn thiện dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo”.
Theo Tiến sĩ Trần Văn Khải, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội: Trí tuệ nhân tạo là nền tảng công nghệ mang tính đột phá của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, đang tác động sâu sắc đến mọi lĩnh vực của đời sống, từ sản xuất, kinh doanh, giáo dục, y tế, giao thông, đến quốc phòng và an ninh. Ở Việt Nam, trí tuệ nhân tạo được xác định là một trong những công nghệ ưu tiên quốc gia, đóng vai trò then chốt trong chuyển đổi số, phát triển kinh tế tri thức và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.
Chuyển đổi số quốc gia đã đặt mục tiêu Việt Nam thuộc nhóm 3 nước dẫn đầu khu vực Đông Nam Á về nghiên cứu và phát triển trí tuệ nhân tạo; từng bước làm chủ một số công nghệ chiến lược, công nghệ số như trí tuệ nhân tạo; phát triển mạnh mẽ ứng dụng trí tuệ nhân tạo dựa trên dữ liệu lớn đối với các ngành, lĩnh vực quan trọng.
Tuy nhiên, sự phát triển nhanh của trí tuệ nhân tạo cũng đặt ra nhiều thách thức về pháp lý, đạo đức, trách nhiệm và an toàn, đòi hỏi phải có hành lang pháp lý phù hợp, vừa quản lý chặt chẽ, vừa khuyến khích, thúc đẩy phát triển, đổi mới sáng tạo.
Chính vì vậy, việc kịp thời xây dựng dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo trình Quốc hội xem xét, ban hành có ý nghĩa hết sức quan trọng.
Ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng Thư ký kiêm Trưởng Ban Pháp chế VCCI, cho rằng đây là đạo luật nền tảng, đặt viên gạch đầu tiên cho việc hình thành hệ sinh thái trí tuệ nhân tạo tại Việt Nam. Để luật thực sự đi vào cuộc sống, cần bảo đảm tính linh hoạt trong khung khổ pháp lý, tránh những quy định quá cứng nhắc có thể kìm hãm đổi mới và sáng tạo.
Theo tìm hiểu, một trong những điểm đáng chú ý của dự thảo là cơ chế quản lý đối với hệ thống trí tuệ nhân tạo có rủi ro cao. Cụ thể, trước khi đưa ra thị trường hoặc khi có thay đổi đáng kể trong quá trình vận hành, hệ thống AI rủi ro cao phải được phân loại và đánh giá sự phù hợp ban đầu theo quy định, đồng thời chịu sự thanh tra, kiểm tra của cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền.
Việc đánh giá sự phù hợp được thực hiện theo hai hình thức: Xác nhận trước khi đưa ra thị trường (Tổ chức được chỉ định hoặc thừa nhận sẽ đánh giá và cấp chứng nhận sự phù hợp) và giám sát trong quá trình sử dụng (Nhà cung cấp tự đánh giá, lập tuyên bố sự phù hợp và chịu trách nhiệm trước pháp luật về tính trung thực, chính xác của kết quả).
Nhấn mạnh từ góc nhìn doanh nghiệp, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam đánh giá cao tinh thần cầu thị, khoa học và đổi mới trong dự thảo Luật, ông Tuấn cho biết, nhiều nội dung then chốt đã được tiếp cận theo chuẩn mực quốc tế như: quản lý dựa trên rủi ro, cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox), đạo đức và quyền con người trong trí tuệ nhân tạo, hay các quy định về minh bạch, giải trình và gắn nhãn nội dung sinh bởi trí tuệ nhân tạo.
Cần bảo đảm sự linh hoạt trong khung pháp lý, tháo gỡ rào cản hành chính cho doanh nghiệp
Để Luật thực sự đi vào cuộc sống và trở thành động lực phát triển, ông Tuấn cũng lưu ý một số điểm lớn: Cần bảo đảm sự linh hoạt và thích ứng trong khung pháp lý; giảm tối đa rào cản hành chính cho doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và startup. Đồng thời, cần đầu tư nghiêm túc cho hạ tầng dữ liệu và tính toán - đây là "nhiên liệu" sống còn của trí tuệ nhân tạo; xác định rõ trách nhiệm pháp lý, đặc biệt trong chuỗi giá trị trí tuệ nhân tạo - từ nhà phát triển, nhà cung cấp đến người triển khai.
“Việc Luật đề xuất trách nhiệm pháp lý khách quan với hệ thống rủi ro cao là phù hợp, nhưng cần làm rõ cơ chế bảo hiểm, giới hạn trách nhiệm và tiêu chí phân bổ rủi ro một cách hợp lý và thực thi được”, ông Tuấn nói.
Điều 11 và Điều 15 dự thảo Luật quy định hệ thống trí tuệ nhân tạo có rủi ro cao phải tự phân loại và đánh giá sự phù hợp ban đầu trước khi đưa ra thị trường hoặc khi có thay đổi đáng kể trong quá trình vận hành.
Theo luật sư Nguyễn Tuấn Linh - Công ty Luật quốc tế BMVN, quy định tự đánh giá/phân loại yêu cầu hệ thống trí tuệ nhân tạo có rủi ro cao quá rộng và có thể yêu cầu các nhà cung cấp hoặc nhà nhập khẩu nền tảng phát triển trí tuệ nhân tạo phân loại tất cả các hệ thống trí tuệ nhân tạo mà người dùng tạo ra thông qua các nền tảng - điều không khả thi về mặt kỹ thuật đối với các nhà cung cấp hoặc nhà nhập khẩu và cũng không phù hợp với thực tiễn của ngành trí tuệ nhân tạo.
Tại hội thảo, các đại biểu đánh giá cao nội dung dự thảo Luật quy định bao quát, toàn diện các hoạt động: nghiên cứu, phát triển, cung cấp, triển khai và sử dụng hệ thống AI với những quy định đáng chú ý về bảo đảm trách nhiệm và kiểm soát của con người khi triển khai sử dụng hệ thống AI; phân loại hệ thống AI theo mức độ rủi ro; chính sách phát triển hệ sinh thái và thị trường AI…
Một số ý kiến đề nghị, cần quy định rõ hơn về quyền sở hữu trí tuệ, vạch ra ranh giới về quyền sở hữu trí tuệ giữa các nhà cung cấp, phát triển và triển khai; cần quy định cụ thể, rõ ràng hơn về phạm vi, mức độ áp dụng AI phải gắn nhãn nhằm bảo đảm sự minh bạch; nghiên cứu bổ sung nguyên tắc miễn trừ trách nhiệm đối với những cá nhân, tổ chức phát triển AI phục vụ vì lợi ích công cộng nếu cá nhân, tổ chức đó đã bảo đảm tuân thủ đầy đủ các nguyên tắc cơ bản trong dự thảo luật./.