Xây dựng hệ sinh thái số và liên kết chuỗi giá trị là trụ cột quan trọng ngành nông nghiệp
Tại diễn đàn “Chuyển đổi số trong nông nghiệp: Nắm bắt cơ hội, thích ứng tương lai” diễn ra ngày 29/10, ông Lê Đức Thịnh - Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển Nông thôn (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết liên kết chuỗi giá trị và xây dựng hệ sinh thái số là hai trụ cột quan trọng của nền nông nghiệp hiện đại, là nền tảng để nâng cao năng lực cạnh tranh, minh bạch hóa quy trình sản xuất - tiêu thụ, và tạo dựng niềm tin trên thị trường trong nước và quốc tế.
Về thực trạng chuyển đổi số và liên kết chuỗi giá trị trong nông nghiệp, ông Thịnh đánh giá, Việt Nam là quốc gia có nền nông nghiệp phát triển mạnh, được quốc tế đánh giá cao. Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi số trong nông nghiệp, đặc biệt trong khu vực kinh tế tập thể và hợp tác xã vẫn còn chậm so với nhiều quốc gia khác trên thế giới.
Về thực trạng liên kết trong nông nghiệp, thống kê của Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho thấy, hiện cả nước có khoảng 7.000 mô hình liên kết trong lĩnh vực nông nghiệp; trong đó có khoảng 3.000 mô hình theo Nghị định 98, thu hút 4.000 hợp tác xã và khoảng 600.000 hộ nông dân tham gia.
Tuy nhiên, bên cạnh kết quả tích cực, liên kết nông nghiệp ở nước ta vẫn bộc lộ 4 hạn chế lớn, gồm: Tỷ lệ liên kết còn thấp, chỉ khoảng 25% hợp tác xã tham gia; Liên kết chưa sâu, chủ yếu dừng ở khâu mua - bán, bao tiêu sản phẩm theo mùa vụ, thiếu chia sẻ rủi ro, lợi ích và đầu tư chung; Thiếu cơ chế giám sát, dữ liệu và công cụ truy xuất, khiến việc kiểm soát chất lượng nông sản còn hạn chế; Thiếu động lực đầu tư vùng nguyên liệu, nhiều doanh nghiệp chỉ tham gia ở khâu tiêu thụ mà không đồng hành cùng nông dân trong quá trình sản xuất.
Để thúc đẩy chuyển đổi số và chuyển đổi xanh trong nông nghiệp, ông Thịnh cho rằng, cần nhanh chóng hoàn thiện hành lang pháp lý về liên kết chuỗi và hệ sinh thái số; Xây dựng cơ sở dữ liệu tập trung, thống nhất; Nâng cao năng lực của hợp tác xã - trung tâm của chuỗi liên kết; Tăng cường hợp tác quốc tế, ứng dụng công nghệ và khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào chuyển đổi số.
“Hệ sinh thái số trong nông nghiệp không chỉ tạo nên sự minh bạch, hiệu quả trong sản xuất mà còn mở ra không gian phát triển mới, xanh hơn - thông minh hơn - bền vững hơn cho nền nông nghiệp Việt Nam trong thời kỳ hội nhập”, ông Thịnh khẳng định.
Chuyển đổi số nông nghiệp là cần thiết hiện nay
Ông Trần Duy Ninh, Cục trưởng Cục Chuyển đổi số quốc gia (Bộ Khoa học và Công nghệ) cho biết, sắp tới Luật chuyển đổi số sẽ được ban hành, dự kiến sẽ được Quốc hội thông qua vào ngày 11/12/2025. Trong Luật chuyển đổi số lần này liên quan đến nông nghiệp có 3 nội dung chính.
Một là, Luật chuyển đổi số này thể chế hóa toàn bộ các nguồn lực cho chuyển đổi số. Lần đầu tiên, Luật quy định rõ ràng rằng ngân sách dành cho chuyển đổi số là 1% tổng chi. Đây là bước tiến quan trọng vì trước đây, con số này mới chỉ là định hướng, chưa được pháp lý hóa.
Hai là, khung kiến trúc tổng thể quốc gia. Bộ Khoa học và Công nghệ vừa ban hành Khung kiến trúc tổng thể quốc gia (ngày 8/10). Đây là nền tảng lõi để triển khai các hệ thống thông tin, cơ sở dữ liệu và nền tảng số, đảm bảo thống nhất từ trung ương tới địa phương. Khung này gồm 2 thành phần chính: Phần dùng chung và phần dùng riêng. Phần dùng chung sẽ ảnh hưởng trực tiếp tới các hợp tác xã, nông dân và các cơ sở sản xuất.
Về hạ tầng giữ liệu, hiện nay, lĩnh vực dữ liệu do Bộ Công an chủ trì quản lý. Bộ Khoa học và Công nghệ đang triển khai xây dựng Trung tâm dữ liệu quốc gia, đồng thời lấy ý kiến các bộ ngành, địa phương để xác định nhu cầu sử dụng.
Đại diện Cục Chuyển đổi số nhấn mạnh, chuyển đổi số trong nông nghiệp không chỉ là xu hướng mà là điều kiện sống còn để hợp tác xã thích ứng với biến đổi khí hậu và hội nhập quốc tế, mỗi hợp tác xã cần trở thành một “tế bào số” trong nền nông nghiệp thông minh của Việt Nam.
Tại Diễn đàn, bà Trần Thị Thu Lan - Giám đốc HTX sản xuất dịch vụ nông sản Bản Quyền (xã Tràng Định, tỉnh Lạng Sơn) đã chia sẻ câu chuyện về hành trình đưa nông sản miền núi vươn xa nhờ ứng dụng công nghệ số.
Theo bà Lan, chuyển đổi số đã mở ra cơ hội mới cho đồng bào miền núi tỉnh Lạng Sơn. Đáng chú ý, thời gian qua, các sản phẩm của HTX đã được giới thiệu trên nhiều sàn thương mại điện tử như TikTok, Zalo, Facebook, Shopee... Nhờ nền tảng công nghệ, bà con có thể quảng bá, giới thiệu nông sản đặc sản của địa phương đến người tiêu dùng trong và ngoài nước mà không cần rời khỏi bản làng.
“Giờ đây, ngay cả khi ở trên núi, chúng tôi vẫn có thể giới thiệu sản phẩm của mình đến khắp mọi miền đất nước, thậm chí cả khách hàng quốc tế” - bà Lan chia sẻ.
Nhiều nhà khoa học, nhà quản lý khẳng định: Đối với ngành nông nghiệp Việt Nam, chuyển đổi số là hành trình của tư duy và niềm tin. Đây không chỉ là xu hướng đòi hỏi phải thích ứng tốt, đón đầu, không chỉ là cơ hội xoay quanh công nghệ nào được áp dụng, mà quan trọng hơn là thay đổi cách nghĩ cách làm.
Khi người nông dân, hợp tác xã và doanh nghiệp nông nghiệp dám vượt qua tâm lý ngắn hạn, chấp nhận đầu tư cho những việc hệ trọng với tầm nhìn lâu dài, nuôi dưỡng tinh thần công nghệ số và chủ động học hỏi, họ sẽ không bị "bỏ lại" trong kỷ nguyên chuyển đổi số./.