Ngập úng đô thị - thách thức phát triển đô thị
Phát biểu khai mạc hội thảo, Tổng Thư ký Liên hiệp Hội Việt Nam Nguyễn Quyết Chiến nhấn mạnh, quá trình đô thị hóa ở Việt Nam đang diễn ra nhanh chóng và chịu tác động ngày càng rõ nét của biến đổi khí hậu. Hiện nay cả nước có khoảng 900 đô thị, tỷ lệ đô thị hóa đã vượt 44% và dự kiến trên 50% vào năm 2030. Cùng với những thành tựu phát triển, nhiều thách thức nổi lên, trong đó ngập úng đô thị trở thành vấn đề phổ biến, không còn giới hạn ở các đô thị lớn. Thống kê đến năm 2024 cho thấy khoảng 397 điểm ngập với diện tích ảnh hưởng trên 900 ha, thường xuyên xảy ra tại Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Hải Phòng, Cần Thơ và nhiều đô thị khác, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến giao thông, đời sống dân sinh và phát triển kinh tế – xã hội.
Tình trạng ngập úng ngày càng phức tạp, lan rộng cả ở đô thị trung bình, miền núi và cao nguyên như Thái Nguyên, Buôn Ma Thuột, Đắk Lắk; đồng thời trầm trọng hơn tại các đô thị ven biển và hạ lưu sông do mưa lớn kết hợp triều cường. Ngập úng gây thiệt hại kinh tế ước tính tương đương 1–1,5% GDP đô thị mỗi năm, cho thấy đây là thách thức mang tính hệ thống đối với phát triển đô thị bền vững.
Ông Nguyễn Quyết Chiến cho biết, Bộ Xây dựng đã kiến nghị hoàn thiện Luật Cấp, Thoát nước; sửa đổi, bổ sung các quy định liên quan; đồng thời xây dựng các chương trình, đề án thoát nước thích ứng với biến đổi khí hậu giai đoạn 2026 - 2035, tầm nhìn đến 2050. Trọng tâm là nâng cao chất lượng quy hoạch, đầu tư công trình trọng điểm và đẩy mạnh ứng dụng khoa học - công nghệ, chuyển đổi số.
Từ nghiên cứu thực tế tại 4 quốc gia, ông Trần Hoài Anh - Phó Cục trưởng Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng đã đưa ra giải pháp dựa trên các kinh nghiệm quốc tế:
Hà Lan: Phát triển mô hình quản lý tổng hợp nước với tư duy "Sống chung với nước". Họ thành lập "Ủy ban Nước quốc gia" chuyên trách, độc lập với ngân sách riêng và hệ thống vận hành tự động dựa trên dữ liệu thời gian thực về mưa, triều, lưu lượng sông.
Singapore: Thực hiện chiến lược "Active, Beautiful, Clean Waters (ABC Waters)" và xây dựng "Thành phố bọt biển". Họ tích hợp hệ thống thoát nước, điều tiết nước vào cảnh quan đô thị (kênh, hồ, sông), biến chúng thành không gian đa chức năng vừa đẹp vừa hữu ích.
Nhật Bản: Đầu tư mạnh vào các công trình ngầm quy mô lớn như đường hầm và bể điều áp khổng lồ để trữ nước tạm thời. Tiêu chuẩn thiết kế thoát nước rất cao, đạt tần suất mưa 1/50 – 1/100 năm.
Hàn Quốc: Ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số, xây dựng nền tảng quản lý ngập úng quốc gia tích hợp dữ liệu và cho phép người dân báo cáo tình trạng ngập qua ứng dụng di động.
Vì vậy, theo ông Trần Hoài Anh bài học chung là, cần quản lý thống nhất, đầu tư dài hạn, tích hợp quy hoạch đô thị với hệ thống thoát nước, ứng dụng công nghệ số và phát huy vai trò cộng đồng.
Chuyển tư duy "chống nước" sang "sống chung với nước"
Từ hiện trạng ngập lụt hiện nay của Hà , NCS Trần Quốc Thái – ĐHXD Hà Nội cho rằng, quá trình đô thị hóa nhanh đã biến đổi căn bản cấu trúc "Thành phố sông - hồ" tự nhiên: bề mặt thấm bị thay thế bởi bê tông hóa diện rộng, diện tích mặt nước (ao, hồ) suy giảm nghiêm trọng, và sự chênh lệch cốt nền giữa các khu đô thị mới và khu vực cũ tạo ra các "con đê nhân tạo" chặn dòng thoát nước.
Phân tích định lượng cho thấy mối tương quan rõ rệt: hơn 60% sự biến thiên tần suất ngập lụt có thể được giải thích bởi sự gia tăng tỷ lệ bề mặt không thấm (ISP). Vùng ngập lan rộng theo đúng hướng mở rộng đô thị. Ngược lại, các khu vực còn không gian mặt nước xen kẽ có khả năng chống chịu tốt hơn.
Từ đó, NCS Trần Quốc Thái kiến nghị cần chuyển đổi tư duy quy hoạch: từ "chống nước" sang "sống chung với nước". Cụ thể là áp dụng cách tiếp cận đa ngành, sử dụng dữ liệu dự báo tương lai thay vì lịch sử, phân vùng quản lý rủi ro theo đặc thù không gian, và quan trọng nhất là dành lại không gian đô thị cho nước (khôi phục mặt nước, hành lang thấm) để tăng khả năng thích ứng.
Kết luận hội thảo, Chủ tịch Tổng hội Xây dựng Việt Nam Đặng Việt Dũng cảm ơn các chuyên gia, nhà khoa học, nhà quản lý đến từ các bộ, ngành, viện nghiên cứu, trường đại học và các đô thị lớn đã thẳng thắn đóng góp những ý kiến tâm huyết, trách nhiệm tại hội thảo, với 25 bài tham luận trong đó có 6 báo cáo trình bày trực tiếp tại hội thảo, các nội dung thảo luận đều tập trung vào thực trạng hệ thống thoát nước, nguyên nhân ngập úng, kinh nghiệm quốc tế và giải pháp giảm thiểu ngập trong bối cảnh biến đổi khí hậu, hướng tới xây dựng đô thị an toàn, thích ứng và phát triển bền vững./.