Cần xây dựng mô hình giáo dục toàn diện để phát triển bền vững cho miền núi tỉnh Điện Biên

Tại chuyến công tác và làm việc của Tổng Bí thư Tô Lâm và Đoàn công tác Trung ương với Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Điện Biên về tình hình và kết quả triển khai thực hiện các nghị quyết và kết luận của trung ương gần đây. Công tác lãnh đạo phát triển kinh tế xã hội bảo đảm quốc phòng an ninh, an sinh xã hội trên địa bàn ở tỉnh Điện Biên. Tổng Bí thư Tô Lâm đã có bài phát biểu chỉ đạo quan trọng với mong muốn Điện Biên sẽ phát triển không ngừng trong thời gian tới. Tổng Bí thư Tô Lâm đã nêu rõ: “Nhớ lại 71 năm trước, cũng chính trên mảnh đất này, cha ông ta đã làm nên một kỳ tích lịch sử, viết nên một trang sử vàng của dân tộc. Hôm nay, dù nhiệm vụ mới có khó khăn, thách thức, nhưng sao khó bằng chiến thắng Điện Biên Phủ năm xưa. Bởi vậy, tinh thần “Điện Biên Phủ” phải tiếp tục được thắp lên trong thời bình như một mệnh lệnh phát triển, một mệnh lệnh không ai khác, chính Điện Biên phải tự đặt ra và tự thực hiện cho mình trong thời đại mới. Tổng Bí thư chỉ rõ, đối với Điện Biên, dù không thuộc diện sắp xếp lại đơn vị hành chính cấp tỉnh, nhưng đây chính là thời điểm thuận lợi để Điện Biên tái cơ cấu toàn diện, cả về tổ chức bộ máy và chiến lược phát triển, mô hình vận hành, cách tiếp cận quản trị. Từ tư duy quản lý hành chính đơn thuần, phải chuyển mạnh sang tư duy nhà nước kiến tạo phát triển, với bộ máy tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả, gần dân, sát thực tiễn và lấy phục vụ người dân, doanh nghiệp làm trung tâm. Việc đổi mới phương thức lãnh đạo, nâng cao năng lực điều hành của chính quyền các cấp, cải cách chế độ công vụ, công chức cần được đặt trong một tổng thể thống nhất để khơi thông nguồn lực, kích hoạt động năng nội tại và thích ứng hiệu quả với yêu cầu phát triển ngày càng cao cùng cả nước và xu thế phát triển chung”.

Một trong những việc thiết yếu quan trọng để thực hiện những điều Tổng Bí thư Tô Lâm mong muốn và chỉ đạo với tỉnh Điện Biên được phát triển bền vững trong thời gian tới đó là phải xây dựng được một nền tảng giáo dục toàn diện cho tỉnh miền núi Điện Biên trong xu thế phát triển không ngừng hiện nay của đất nước và quốc tế. Để làm được điều này chúng tôi đã có những khảo sát nghiên cứu để phát triển mô hình giáo dục toàn diện cho miền núi tỉnh Điện Biên đó là: "Giáo dục đến từng bản – Thắp sáng tương lai miền núi" Giai đoạn triển khai: 2025–2035, tầm nhìn đến 2045.

I. THỰC TRẠNG VÀ VẤN ĐỀ CỐT LÕI

Miền núi tỉnh Điện Biên, nơi phần lớn dân cư là đồng bào dân tộc thiểu số, đang đối mặt với một thực trạng giáo dục đầy thách thức. Trường lớp phân tán, xuống cấp nghiêm trọng, thiếu nhà bán trú, trong khi điều kiện đi lại nguy hiểm khiến việc đến trường trở thành một rào cản lớn với trẻ em vùng cao. Giáo viên cắm bản – những người gánh vác sứ mệnh "gieo chữ" – phải sống trong điều kiện thiếu thốn, thu nhập thấp, không có chính sách đãi ngộ xứng đáng, dẫn đến tình trạng thiếu hụt nhân lực trầm trọng.

Hệ lụy là tỉ lệ học sinh bỏ học cao, do nghèo đói, lao động sớm, hôn nhân sớm. Dân trí thấp kéo theo sản xuất lạc hậu, khó tiếp cận chính sách, niềm tin sai lệch vào tín ngưỡng cực đoan. Vấn đề giáo dục, vì thế, không chỉ là câu chuyện trường lớp, mà là điểm nghẽn phát triển bền vững cho cả khu vực.

II. QUAN ĐIỂM XÂY DỰNG MÔ HÌNH

Giáo dục không thể đến sau mà phải là lực đẩy tiên phong để rút ngắn khoảng cách giữa vùng cao – vùng thấp. Do vậy, mô hình giáo dục toàn diện cho Điện Biên cần được thiết kế riêng biệt, với đặc điểm địa hình bị chia cắt, điều kiện kinh tế xã hội đặc thù và bản sắc văn hóa phong phú.

Một quan điểm trọng tâm là nâng tầm giáo viên cắm bản – họ phải được xem là "cán bộ đặc biệt quan trọng", hưởng chính sách tương đương ngành an ninh – quốc phòng. Mô hình cũng cần gắn giáo dục với gìn giữ bản sắc và tạo cơ hội lập thân, lập nghiệp cho học sinh dân tộc.

III. CẤU TRÚC MÔ HÌNH GIÁO DỤC TOÀN DIỆN

1. Mô hình 3 cấp trường học:

2. Hạ tầng và công nghệ:

·       Xây mới, kiên cố hóa 500+ điểm trường bản theo tiêu chí "trường học thân thiện".

·       100% trường trung tâm xã có bán trú, thư viện, khu thể chất.

·       Trang bị điện mặt trời mini, wifi tốc độ thấp, TV/máy tính bảng, thư viện số offline (song ngữ, dân tộc).

IV. GIẢI PHÁP NHÂN LỰC – CHÍNH SÁCH GIÁO VIÊN

1. Tuyển dụng giáo viên bản địa

·       Tuyển sinh người dân tộc tại chỗ vào ngành sư phạm, ưu tiên phục vụ chính bản mình.

·       Nhà nước hỗ trợ 100% học phí, kèm cam kết phục vụ ít nhất 5–10 năm.

2. Chế độ đãi ngộ đặc thù:

V. PHƯƠNG PHÁP GIÁO DỤC – KHƠI DẬY ĐỘNG LỰC

1. Giáo dục song ngữ – giữ gìn bản sắc

·       Dạy tiếng Việt kết hợp tiếng dân tộc (Thái, Mông, Khơ Mú).

·       Giáo trình “Bản tôi – Văn hóa tôi” trong môn đạo đức, lịch sử.

2. Giáo dục gắn sinh kế

·       Từ THCS, học sinh được học làm nông nghiệp bản địa, khởi nghiệp trẻ, dược liệu.

·       Phối hợp với chương trình OCOP – đưa HTX học sinh vào trường.

3. Truyền cảm hứng – Học để làm chủ

·       Mời người dân tộc thành đạt (doanh nhân, kỹ sư, bác sĩ…) về giao lưu.

·       Học bổng “Giấc mơ bản làng” cho học sinh nghèo vượt khó.

·       Tổ chức “Ngày hội giáo dục bản” – thi vẽ, thi kể chuyện, giao lưu tiếng dân tộc.

VI. QUẢN LÝ – HUY ĐỘNG NGUỒN LỰC

1. Phân cấp quản lý linh hoạt

·       UBND xã quản lý điểm trường bản.

·       Phòng Giáo dục huyện phụ trách chuyên môn, kiểm định hiệu quả.

·       Quỹ Giáo dục Dân tộc cấp tỉnh tiếp nhận tài trợ, học bổng, hỗ trợ giáo viên.

2. Nguồn đầu tư đa dạng:

VII. KÊU GỌI NGUỒN LỰC LIÊN VÙNG – LIÊN TỈNH

“Triệu trái tim – Một mái trường” (Áp dụng nguyên lý “xóa nhà tranh vách đất” cho giáo dục)

1. Cơ sở chính trị – pháp lý

·       Dựa trên tinh thần “địa phương hỗ trợ địa phương”, có thể cụ thể hóa bằng Nghị quyết Chính phủ.

·       Học tập mô hình thành công từ 2010–2012, khi các tỉnh lớn giúp miền núi xóa nhà tạm.

2. Phân bổ trách nhiệm theo vùng:

3. Vận hành mô hình:

·       Thành lập Quỹ "Chắp cánh tri thức Điện Biên" do Mặt trận Tổ quốc Việt Nma và Bộ Giáo dục và Đào tạo đồng chủ trì.

·       Truyền thông gắn tên địa phương với công trình giáo dục: "Trường học Hà Nội tại xã Nậm Kè – Mường Nhé"

·       Cơ chế khuyến khích:

o   Tính điểm thi đua cấp tỉnh.

o   Ưu tiên vốn đối ứng.

o   Trình Quốc hội cơ chế ngân sách mềm.

VIII. KỲ VỌNG ĐẾN NĂM 2035

·       100% trẻ em dân tộc từ 6–15 tuổi được đến trường đầy đủ.

·       80% trường có giáo viên bản địa hoặc nói thạo tiếng dân tộc.

·       Tỉ lệ bỏ học vùng cao dưới 5% mỗi năm.

·       Điện Biên có ít nhất 5 trường THPT nội trú đạt chuẩn quốc gia, gắn với đào tạo nghề chất lượng cao.

Thực tế và lịch sử đã chứng minh nhất là trong thời đại hiện nay vấn đề giáo dục cho con người không chỉ là vấn đề nhân sinh mà còn là chìa khóa bền vững để mở ra cánh cửa phát triển cho vùng cao. Mô hình giáo dục toàn diện cho Điện Biên không chỉ là giải pháp về cơ sở vật chất hay nhân lực, mà là một hệ sinh thái giáo dục gắn với văn hóa, sinh kế, cảm hứng và trách nhiệm quốc gia. Khi hàng triệu trái tim cùng hướng về miền núi, khi mỗi địa phương chung tay "đỡ đầu" một bản nghèo, thì những mái trường thân thiện sẽ mọc lên giữa đại ngàn, và tương lai của trẻ em vùng cao sẽ thực sự được thắp sáng./.