Định hướng không gian và vai trò của người dân trong bảo vệ và khai thác di sản văn hóa Hà Nội

Hà Nội là địa phương đầu tiên trong cả nước tham gia Mạng lưới các Thành phố Sáng tạo của UNESCO, đánh dấu bước chuyển mình quan trọng. Hàng loạt sự kiện văn hóa - sáng tạo - công nghệ quy mô lớn đã được Hà Nội tổ chức như Lễ hội Thiết kế Sáng tạo Hà Nội, Triển lãm Nghệ thuật số, Lễ hội Áo dài, Lễ hội Ẩm thực Hà Nội...

Những sự kiện ấy không chỉ tạo nên những “khoảnh khắc đáng nhớ” trong đời sống văn hóa tinh thần nhân dân mà còn nâng tầm thương hiệu văn hóa Hà Nội trên trường quốc tế. Theo bình chọn của tạp chí Time Out (Anh), Hà Nội xếp thứ 9 trong 20 điểm đến văn hóa hàng đầu thế giới năm 2025.

Bà Bạch Liên Hương - Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội cho biết: “Chúng ta đang sống trong thời đại mà văn hóa không chỉ là cội nguồn tinh thần, mà còn là năng lực cạnh tranh quốc gia. Phát triển con người toàn diện và xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc vừa là nền tảng tinh thần, vừa là mục tiêu, động lực của sự phát triển bền vững đất nước. Trên tinh thần đó, Hà Nội – trung tâm đầu não chính trị, trái tim của cả nước – mang trên vai trách nhiệm lịch sử: trở thành hình mẫu về phát triển văn hóa trong kỷ nguyên số, nơi hội tụ trí tuệ, sáng tạo và khát vọng Việt Nam”.

Với bề dày di sản hơn một nghìn năm văn hiến, Hà Nội là địa phương có mật độ di sản dày đặc bậc nhất cả nước, với 6.489 di tích lịch sử - văn hóa, gần 1.793 di sản văn hóa phi vật thể được kiểm kê (trong đó có 06 di sản vật thể và phi vật thể được UNESCO vinh danh, 22 di tích và cụm di tích quốc gia đặc biệt, 1.165 di tích cấp quốc gia, 1.600 di tích cấp thành phố, 59 di sản được ghi vào danh mục quốc gia về văn hóa phi vật thể), 351 bảo vật quốc gia, 22 Bảo tàng ngoài công lập, 131 nghệ nhân được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu vinh dự Nhà nước “Nghệ nhân Nhân dân” và “Nghệ nhân Ưu tú” lĩnh vực văn hóa phi vật thể và 1.350 làng nghề truyền thống.

“Những giá trị ấy không chỉ là “ký ức của đất và người”, mà còn là tài sản vô giá của tương lai, là nguồn lực nội sinh mạnh mẽ để xây dựng Thủ đô sáng tạo, văn minh, hiện đại”, bà Bạch Liên Hương khẳng định.

Đến từ Đại học Bắc Kinh (Trung Quốc), GS.TS Hướng Dũng nhận định, Trung Quốc và Việt Nam có những cấu trúc “tổ hợp di sản” giống nhau, mang giá trị lớn trong công tác bảo tồn và phát triển. “Tổ hợp di sản” này có nghĩa là không chỉ có di tích cần bảo vệ mà cần đánh giá giá trị khu vực xung quanh.

Còn theo PGS.TS Khu Hành Phủ (Khoa Nghệ thuật và Thiết kế, Đại học Quảng Đông, Trung Quốc), kinh nghiệm về sự kế thừa di sản và phát triển công nghiệp văn hóa trong thực tiễn xây dựng nghệ thuật ở nông thôn. Theo đó, nhiều vùng nông thôn tại Trung Quốc chuyển dịch hiện đại ngành nghề thủ công; khuyến khích thanh niên trở lại nông thôn khởi nghiệp.

Đặt sự phát triển công nghiệp văn hóa Hà Nội trong tổng thể chiến lược phát triển của Thủ đô, TS. Trần Thị Thủy (Viện Nghiên cứu châu Á – Thái Bình Dương, Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam) chỉ ra những điểm nghẽn của Hà Nội khi phát triển công nghiệp văn hóa. Đó là nhận thức về vai trò công nghiệp văn hóa chưa đầy đủ; thiếu kỹ năng xây dựng mô hình phù hợp với đặc trưng văn hóa địa phương; cơ chế xã hội hóa chưa đủ mạnh để thu hút nguồn lực tư nhân; nguồn nhân lực chất lượng cao còn thiếu; hạ tầng công nghệ và cơ sở dữ liệu di sản văn hóa còn phân tán…

Tại buổi tọa đàm, các chuyên gia đã có những đóng góp ý kiến thẳng thắn, nhấn mạnh khi nghiên cứu, phát triển di sản, các nhà quản lý cần phải tính đến cả khu vực không gian xung quanh di sản, cuộc sống của người dân trong khu vực ảnh hưởng đến di sản như thế nào, từ đó có định hướng sắp xếp lại không gian, tổ chức du lịch văn hóa, tạo ra nguồn động lực kinh tế rõ ràng.

Hà Nội cần tiếp tục xây dựng các chương trình tập huấn cho cán bộ địa phương về cách thức khai thác di sản văn hóa để biến thành tài sản; nghiên cứu xây dựng bộ chỉ số đo lường đóng góp của các lĩnh vực trong ngành công nghiệp văn hóa; xây dựng dữ liệu số hóa di sản văn hóa…/.