Kinh tế báo chí truyền thông Việt Nam trong bối cảnh phát triển kinh tế số

Doanh thu trong lĩnh vực báo chí đang sụt giảm

Ngày 14/6, tại Hà Nội, Tạp chí Thông tin và Truyền thông, Báo điện tử Vietnamnet (Bộ Thông tin và Truyền thông) phối hợp với Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông (Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội) tổ chức Hội thảo quốc tế: “Kinh tế báo chí truyền thông Việt Nam trong bối cảnh phát triển kinh tế số”.

Tại hội thảo, Thứ trưởng Bộ TT&TT Nguyễn Huy Dũng cho biết, trong giai đoạn 9 tháng đầu năm 2023, doanh thu của các báo, tạp chí trong nước đã giảm 10% so với cùng kỳ 2022. Hầu hết các đài truyền hình đều không khai thác được hết thời lượng quảng cáo trong một ngày trên kênh, chương trình theo quy định cho phép của Luật Quảng cáo.

Cũng theo Thứ trưởng, báo in, báo điện tử hay phát thanh, truyền hình hiện nay đều dựa khá nhiều vào nguồn thu quảng cáo. Có lúc, doanh thu này luôn chiếm trên 60%, thậm chí, đối với một số cơ quan báo chí là trên 90%. Tuy nhiên, các cơ quan báo chí đang phải đối mặt với nguy cơ sụt giảm doanh thu mạnh mẽ, trong bối cảnh các nền tảng mạng xã hội đã lấy đi khoảng 70% doanh thu của báo chí chính thống.

Không chỉ vậy, hiện tại các cơ quan báo chí đang gặp phải một số khó khăn, vướng mắc trong các quy định về cơ chế tự chủ tài chính của đơn vị sự nghiệp công lập. Đặc biệt là cơ chế giao nhiệm vụ, đặt hàng hoặc đấu thầu sản xuất cung cấp dịch vụ công sử dụng ngân sách Nhà nước, Thứ trưởng Nguyễn Huy Dũng nói.

Một nguồn thu mới của báo chí là thu phí nội dung trên báo chí điện tử thì hiện mới có 5 cơ quan báo chí triển khai gồm: Báo điện tử VietnamPlus (năm 2018), Báo VietnamNet, Tạp chí điện tử Ngày Nay (năm 2021), Báo Người Lao động, Báo Tuổi trẻ (năm 2022) và một số dạng thu phí kiểu thưởng cho tác giả hay mời tác giả cốc cafe (Tạp chí Lao động và Công đoàn…).Tuy nhiên, các cơ quan báo chí này mới chỉ thử nghiệm ở một số chuyên mục, được đầu tư hơn về chất lượng và nội dung. Mô hình thu phí nội dung ở Việt Nam mới chỉ ở bước khởi đầu, chưa tạo ra doanh thu đáng kể cho cơ quan báo chí.

Kinh tế báo chí và cách gỡ "nút thắt" nguồn thu 

Thời gian qua Bộ Thông tin và Truyền thông đã nỗ lực điều hướng quảng cáo sang báo chí với việc lập danh sách Whitelist với thông điệp “Làm nội dung sạch sẽ nhận được quảng cáo, và quảng cáo sẽ tìm đến những nội dung sạch”. Việc triển khai đã có kết quả bước đầu, song cần tiếp tục đẩy mạnh triển khai để phát huy hiệu quả như kỳ vọng.

Bên cạnh đó, chiến lược chuyển đổi số báo chí đến năm 2025 đặt ra mục tiêu đến năm 2025, các cơ quan báo chí tối ưu hóa nguồn thu, trong đó 30% cơ quan báo chí tăng doanh thu tối thiểu 20%.

“Đây là một thách thức lớn trong bối cảnh nền kinh tế gặp nhiều khó khăn, việc bố trí kinh phí, đặt hàng, giao nhiệm vụ cho các cơ quan báo chí thực hiện tuyên truyền nhiệm vụ chính trị, thông tin thiết yếu, truyền thông chính sách còn hạn chế”, Thứ trưởng Nguyễn Huy Dũng nói.

Còn theo PGS.TS Bùi Chí Trung, Phó Viện trưởng Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông: Việc phát triển kinh tế báo chí truyền thông không chỉ cần nhìn từ một vài trường hợp cụ thể, từ riêng một lĩnh vực hay loại hình riêng biệt mà cần được nhìn nhận ở quy mô tổng thể, chiến lược và toàn diện của hệ thống báo chí quốc gia, gắn với bối cảnh phát triển kinh tế số mạnh mẽ hiện nay. Từ đó có bước phát triển đột phá nhằm thực hiện tốt vai trò, chức năng báo chí cách mạng, của hệ thống truyền thông Việt Nam chuyên nghiệp và nhân văn.

“Vấn đề kinh tế báo chí - truyền thông Việt Nam chưa bao giờ nóng bỏng, phức tạp và nan giải như những năm gần đây. Cả giới báo chí cùng các nhà thiết kế chính sách đã bàn luận về nhiều định hướng, mô hình và phương thức tháo gỡ. Tuy nhiên, bài toán khó dường như vẫn chưa có lời giải đáp thoả đáng. Những kết quả đạt được mới chỉ tiến đến một vài khía cạnh của cơ chế chính sách, những đề xuất dường như mới tóm lược một số mô hình tham khảo bên ngoài. Chúng ta vẫn chưa thực sự thẳng thắn đề cập đến bản chất, thậm chí còn đang né tránh những nút thắt cơ bản kìm hãm sự phát triển kinh tế báo chí - truyền thông. Nút thắt đó mang tính nguyên lý, như một “vòng kim cô” cần được “niệm chú” nới bỏ”, ông Trung cho hay.

Cần đáp ứng thị hiếu của công chúng

Bên cạnh đó, một số ý kiến cho rằng, muốn chiếm lĩnh thị trường thông tin, cơ quan báo chí cần xác định, phân loại công chúng, và hướng đến tổ chức sản xuất tin tức, sản phẩm đến đáp ứng nhu cầu, thị hiếu của công chúng mục tiêu; trước mắt, từng bước biến công chúng thực tế thành khách hàng; tiếp tục phát huy vai trò người đứng đầu, trong đó tập trung vào quản trị nội bộ bảo đảm đoàn kết và phát huy tối đa năng lực sáng tạo của tập thể, định vị thiết lập và mở mang các mối quan hệ; chú trọng vào chuyên nghiệp hóa đội ngũ theo hướng vừa đa kỹ năng tác nghiệp, vừa chuyên sâu vào tuyến vấn đề, phương thức sản xuất sản phẩm…

Trong tham luận: “Kinh tế báo chí, hành trình đi từ truyền thống tới kỷ nguyên số”, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân Lê Quốc Minh đã đưa ra bức tranh với nhiều thông tin sâu sắc và toàn diện về kinh tế báo chí Việt Nam và thế giới. Với báo chí Việt Nam, bên cạnh việc vẫn phải giữ “trận địa”, vẫn phải giữ những yếu tố tạo nên nền tảng phát triển kinh tế báo chí truyền thống như: Quảng cáo, giữ chân người tiêu dùng, thu hút phí từ độc giả, khán giả... tác giả đã gợi mở 8 hướng đi mà báo chí thế giới đang vận dụng và có những thành công bước đầu. Đây cũng là những gợi mở cho báo chí truyền thông Việt Nam. Đó là: Tổ chức sự kiện, thu hút nhà tài trợ, hợp tác với các mạng xã hội cấp phép cho các thương hiệu cung cấp dịch vụ thông tin truyền thông đầu tư, nghiên cứu kinh doanh... Những thử nghiệm ban đầu của Báo Nhân Dân là động lực cho các cơ quan báo chí có mô hình mang tính dẫn dắt để áp dụng triển khai trong thời gian tới.

Về quảng cáo, theo nhà báo Lê Quốc Minh, dù thị trường quảng cáo toàn cầu trong những năm gần đây tăng nhưng với báo chí thì lại giảm đi. Cụ thể, trong giai đoạn 2019-2024, doanh thu ấn phẩm số giảm từ 35,1 tỷ USD xuống còn hơn 21 tỷ USD. Trong khi đó, doanh thu ấn phẩm số tăng không đáng kể, từ 10,6 tỷ USD lên 11,9 tỷ USD.

Theo nhà báo Lê Quốc Minh, từ năm 2012, khi nói đến thu phí từ độc giả rất nhiều người "dè bỉu". Trước khi đạt kết quả như ngày hôm nay, báo chí thế giới cũng đã thử nghiệm rất nhiều, đã mắc sai lầm rất nhiều.

“The New York Times đẩy lên rồi hạ xuống, rồi lại đẩy lên. Còn Washington Post đã quyết định cạnh tranh bằng cách không thu phí rồi lại thu phí. Và hầu như các cơ quan báo chí lớn trên thế giới hiện nay đều thu phí”, nhà báo Lê Quốc Minh nói và cho rằng nếu các cơ quan báo chí còn tình trạng chờ xem đơn vị khác thử nghiệm có sai không mình mới làm thì dễ mắc lại những sai lầm cũ.

Nêu ý kiến tại hội thảo, nhà báo Ngô Việt Anh, Phó Trưởng Ban Nhân Dân điện tử (Báo Nhân Dân) khẳng định: Báo chí Việt Nam là nền báo chí đặc thù, do đó, việc vận hành kinh tế, kinh doanh báo chí cũng sẽ có những yếu tố đặc thù. Phó Trưởng Ban Nhân Dân điện tử nêu kiến nghị cần thành lập tổ chức tiếp nhận các "đơn đặt hàng" truyền thông chính sách từ các tổ chức, đơn vị, doanh nghiệp nhà nước để tăng nguồn thu.

"Ngoài ra, các cơ quan báo chí muốn thúc đẩy kinh tế báo chí cần phải tạo ra các giá trị khác biệt", nhà báo Ngô Việt Anh nhấn mạnh.

Trước thực tế này, các cơ quan báo chí trên thế giới đã quan tâm tới việc đa dạng hóa nguồn thu, trong đó tập trung vào các giải pháp như tổ chức sự kiện, thu hút tài trợ, hợp tác với mạng xã hội cũng như các nền tảng công nghệ-trí tuệ nhân tạo...

Thứ trưởng Nguyễn Huy Dũng cho biết, Bộ Thông tin và Truyền thông sẽ lắng nghe, ghi nhận tổng hợp các ý kiến đề xuất và kiến nghị, báo cáo cấp có thẩm quyền xem xét, tháo gỡ những “nút thắt” để thúc đẩy phát triển kinh tế báo chí.

Hội thảo cũng có sự hiện diện của các vị lãnh đạo Ban Tuyên giáo TW, Hội đồng lý luận TW, Văn phòng Quốc hội; lãnh đạo của Bộ Thông tin và Truyền thông, Bộ Tư pháp, Bộ Ngoại giao, Bộ Tài chính; các đại biểu, chuyên gia đến từ nhiều cơ quan quản lý nhà nước có liên quan trực tiếp tới hoạt động báo chí truyền thông. Lãnh đạo của các cơ quan báo chí truyền thông trung ương và địa phương toàn quốc./.