Bài 2: Sữa giả hoành hành - Hệ quả của một hệ thống quản lý thiếu kiểm soát

Sữa giả tràn lan: Hiểm họa âm thầm với người tiêu dùng yếu thế

Sự việc liên quan đến sữa HIUP là điển hình cho hành vi gian lận có tổ chức và được tính toán bài bản. Dưới vỏ bọc pháp lý đầy đủ, các doanh nghiệp đã hợp thức hoá sản phẩm giả thông qua hồ sơ công bố, tự tạo ra một “bức màn hợp pháp” để che giấu gian dối trong thời gian dài.

Trường hợp sữa HIUP mới đây chỉ là phần nổi của tảng băng chìm trên thị trường sữa chức năng tại Việt Nam. Trên thực tế, trong vòng chưa đầy một thập kỷ qua, nhiều vụ việc nghiêm trọng khác đã bị phanh phui, cho thấy tình trạng sữa giả, sữa kém chất lượng tràn lan và tồn tại trong thời gian dài mà không bị phát hiện kịp thời.

Tình trạng tương tự từng bị phanh phui trước đó tại Hà Nội với đường dây sản xuất và phân phối sữa công thức giả với quy mô cực lớn, lên tới 573 nhãn hiệu khác nhau. Đây được xem là một trong những vụ làm giả thực phẩm nghiêm trọng nhất trong nhiều năm qua.

Những nhãn hiệu sữa này được quảng bá rầm rộ là chứa các thành phần quý như tổ yến, đông trùng hạ thảo, bột macca, bột óc chó… nhằm thu hút người tiêu dùng, đặc biệt là nhóm khách hàng có nhu cầu bồi bổ sức khỏe. Tuy nhiên, kết quả kiểm tra thực tế cho thấy, sản phẩm của hai công ty liên quan không hề chứa các thành phần như công bố. Chất lượng sữa chỉ đạt dưới 70% so với mức đăng ký, đủ căn cứ pháp lý để xác định là hàng giả.

Các bị can khai nhận đã cắt giảm nguyên liệu gốc, thay thế, bổ sung bằng các chất phụ gia nhằm giảm chi phí sản xuất nhưng vẫn tạo được hương vị và màu sắc gần giống sản phẩm thật.

Điều đáng lo ngại là nhóm đối tượng mà sữa giả này nhắm đến gồm trẻ nhỏ, người cao tuổi, phụ nữ mang thai và người bệnh – những nhóm có thể trạng yếu và nhu cầu dinh dưỡng cao. Chính vì vậy, nguy cơ gây hại sức khỏe, thậm chí để lại hậu quả lâu dài, là rất lớn.

Mới đây, Sở Y tế tỉnh Bắc Ninh đã đề nghị các cơ quan chức năng thu hồi 12 loại sữa bột giả đang lưu hành trên địa bàn, sau khi xác định đây là sản phẩm không đủ tiêu chuẩn, giả mạo thương hiệu cao cấp. Các sản phẩm bị thu hồi bao gồm các dòng như Kenmil Premium Pedia Goat, Kodo A+ Starter Colostrum 1, Sure IQ Sure Gold, Darifa A+ ProGold, Colos IQ...

Những vụ việc trên chỉ là vài lát cắt nhỏ cho thấy thực trạng đáng báo động hiện nay khi mà sữa giả không chỉ tồn tại mà còn hoành hành trên thị trường trong thời gian dài, đe dọa trực tiếp đến sức khỏe người dân và làm xói mòn lòng tin xã hội đối với ngành thực phẩm bổ sung.

Lỗ hổng trong quản lý biến hàng giả thành “hàng hợp lệ”

Một trong những nguyên nhân khiến sữa giả có thể dễ dàng len lỏi vào thị trường là do các kẽ hở trong quy trình quản lý, đặc biệt ở khâu cấp phép và hậu kiểm. Theo quy định hiện hành, doanh nghiệp chỉ cần nộp hồ sơ tự công bố sản phẩm theo Nghị định 15/2018/NĐ-CP là có thể đưa sản phẩm ra thị trường mà không cần kiểm nghiệm trước.

Cách làm này xuất phát từ chủ trương cải cách thủ tục hành chính, trao quyền tự chịu trách nhiệm cho doanh nghiệp. Tuy nhiên, trong bối cảnh ý thức tuân thủ pháp luật còn hạn chế và lợi nhuận từ sản phẩm dinh dưỡng quá lớn, nhiều doanh nghiệp đã lợi dụng chính sách để “hợp thức hóa” hàng giả, hàng nhái thông qua giấy tờ hợp lệ nhưng nội dung gian dối.

Hậu kiểm vốn là tuyến phòng vệ thứ hai nhưng lại đang bị xem nhẹ hoặc thực hiện thiếu hiệu quả. Việc kiểm tra chất lượng sản phẩm sau lưu thông thường chỉ được thực hiện khi có phản ánh tiêu cực từ người tiêu dùng hoặc cơ quan báo chí. Trong khi đó, nhân lực và công cụ hỗ trợ của lực lượng quản lý thị trường, an toàn thực phẩm còn rất hạn chế, dẫn đến tình trạng “lọt lưới” kéo dài.

Một thực tế đáng lo ngại khác là thiếu sự phối hợp liên ngành giữa các đơn vị. Chính sự phân tán trách nhiệm này khiến quy trình giám sát trở nên rời rạc, thiếu tính liên thông và tạo điều kiện để những đường dây sản xuất – phân phối hàng giả hoạt động trơn tru trong thời gian dài.

Không chỉ vậy, mức xử phạt dành cho hành vi sản xuất và buôn bán thực phẩm giả hiện nay vẫn còn quá nhẹ. Phần lớn các vụ việc bị phát hiện đều xử lý hành chính, trong khi thiệt hại mà người tiêu dùng, đặc biệt là trẻ em phải gánh chịu là không thể đo đếm bằng tiền. Đây chính là lý do vì sao nhiều đối tượng bất chấp rủi ro để thu lợi nhuận khổng lồ từ những lon sữa kém chất lượng.

Do đó, việc siết chặt quy trình cấp phép và tăng cường hậu kiểm các sản phẩm sữa bổ sung không chỉ là yêu cầu trước mắt, mà là nhiệm vụ cấp thiết để khắc phục những lỗ hổng chồng chéo trong quản lý.

Từ HIUP đến hàng trăm nhãn sữa giả khác, bài học đã quá rõ ràng không thể đặt niềm tin vào sự tự giác của doanh nghiệp khi lợi nhuận đang được đánh đổi bằng sức khỏe người dân. Đã đến lúc toàn bộ hệ thống, từ chính sách, thực thi đến giám sát cần đồng bộ hành động, mạnh tay và minh bạch hơn để chấm dứt vòng lặp nguy hiểm này, trước khi những lon sữa giả tiếp tục âm thầm gieo họa cho cộng đồng.

Còn tiếp...