Khắc phục những điểm nghẽn để xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh

Chiều ngày 18/12, tại Hà Nội, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp phối hợp với các cơ quan liên quan tổ chức Diễn đàn: “Xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch: Thách thức và cơ hội cho doanh nghiệp”.

Còn khoảng trống pháp lý

Trong bối cảnh Việt Nam đang đặt mục tiêu tăng trưởng kinh tế ở mức cao, trên 8% năm 2025, tăng trưởng hai con số từ năm 2026 và hướng tới trở thành quốc gia thu nhập cao vào năm 2045, nhu cầu năng lượng được dự báo sẽ tiếp tục tăng mạnh, với tốc độ tăng trưởng điện năng bình quân có thể đạt hai con số trong nhiều năm tới.

Phát biểu tại Diễn đàn, ông Hoàng Quang Phòng  Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) khẳng định, năng lượng được ví như “hạ tầng của hạ tầng”, bởi không chỉ phải đi trước một bước để mở đường mà còn giữ vai trò duy trì vận hành cho toàn bộ nền kinh tế và đời sống xã hội.

Bàn về hoàn thiện khung pháp lý - nâng cao hiệu quả giám sát để xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch, ĐBQH Nguyễn Quang Huân - Ủy viên Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, Chủ tịch HĐQT Công ty CP Halcom Việt Nam cho biết, nếu thiếu minh bạch, thiếu cạnh tranh lành mạnh thì thị trường sẽ không thể thu hút vốn đầu tư xã hội, không thể tạo ra động lực cải thiện hiệu suất và càng không thể đảm bảo an ninh năng lượng lâu dài. Về cơ sở pháp lý, dù Việt Nam đã ban hành nhiều quy định liên quan đến năng lượng, nhưng vẫn còn sự chồng chéo giữa các luật như Luật Điện lực, Luật Quy hoạch, Luật Đầu tư, Luật Đấu thầu, Luật Đất đai, Luật Bảo vệ môi trường.

“Những điểm giao thoa này tạo ra khoảng trống pháp lý hoặc thủ tục phức tạp, gây khó khăn cho doanh nghiệp lẫn cơ quan quản lý. Hiện tại, nước ta cũng chưa có hành lang pháp lý hoàn chỉnh cho thị trường điện bán buôn cạnh tranh, cho cơ chế hợp đồng mua bán điện trực tiếp (DPPA), hay cho thị trường tín chỉ carbon; đó là những công cụ rất quan trọng trong xu thế hội nhập và phát triển bền vững”, ĐBQH Nguyễn Quang Huân cho biết.

... và những điểm nghẽn cản trở thị trường năng lượng cạnh tranh

Bên cạnh những khoảng trông pháp lý là điểm nghẽn lớn đang cản trở thị trường cạnh tranh, TS. Nguyễn Quốc Thập – Chủ tịch Hội Dầu khí Việt Nam cho biết: “Từ phân tích khoa học và kinh nghiệm thực tiễn của ngành, chúng tôi nhận thấy bốn nhóm vấn đề trọng yếu. Đó là: Chính sách còn độ trễ, thiếu ổn định và chưa đủ bao trùm. Khi chính sách thiếu nhất quán, doanh nghiệp khó có thể ra quyết định đầu tư và đầu tư dài hạn – đặc biệt trong các dự án năng lượng có vòng đời 20–30 năm”.

Bệnh cạnh đó, theo TS. Nguyễn Quốc Thập là cơ chế giá năng lượng chưa phản ánh đúng bản chất thị trường giá điện, giá khí, giá hạ tầng LNG… Thứ 3 là hạ tầng năng lượng thiếu tính liên thông theo chuỗi. Chuỗi dầu khí – khí – điện – LNG – điện gió ngoài khơi đòi hỏi sự tích hợp cao. Một mắt xích không đồng bộ có thể kéo theo rủi ro toàn hệ thống. Điều này đòi hỏi tư duy quy hoạch và quản lý theo chuỗi giá trị thống nhất.

Điểm thứ 4 là vai trò trụ cột của Petrovietnam chưa được phát huy đầy đủ Petrovietnam có khả năng dẫn dắt các dự án chiến lược, nhưng nhiều hạn chế về cơ chế khiến Tập đoàn chưa thể chủ động triển khai các tổ hợp khí – điện – LNG, công nghệ CCS/CCUS hay phát triển năng lượng tái tạo ngoài khơi.

Để khắc phục những hạn chế trên, theo ĐBQH Nguyễn Quang Huân, cần triển khai đồng bộ và quyết liệt các nghị quyết của Đảng liên quan đến phát triển năng lượng, đặc biệt là các nội dung về xây dựng thị trường điện cạnh tranh.

Còn TS. Nguyễn Quốc Thập khẳng định, xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch không chỉ là nhiệm vụ của các cơ quan quản lý, mà là trách nhiệm chung của toàn hệ thống. Nhưng để thị trường vận hành hiệu quả, Việt Nam cần một lực lượng nòng cốt có đủ năng lực công nghệ – tài chính – hạ tầng – kinh nghiệm.

Theo Phó Chủ tịch VCCI Hoàng Quang Phòng, trong giai đoạn phát triển mới, ngành năng lượng Việt Nam đang điều chỉnh để thích nghi với các xu hướng năng lượng toàn cầu thể hiện qua 5 khía cạnh chính: Thị trường năng lượng quốc tế; đảm bảo an ninh năng lượng; giá năng lượng và chi phí công nghệ năng lượng; xu thế chuyển dịch năng lượng và bảo vệ môi trường chống biến đổi khí hậu.

Trên cơ sở đó, Chính phủ yêu cầu phương án điều chỉnh phải đưa ra giải pháp phát triển kết cấu hạ tầng năng lượng tối ưu, bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia trong giai đoạn tới. Theo đó, than và năng lượng tái tạo có tốc độ tăng tương ứng là 5,9%/năm và 7,8%/năm trong cùng kỳ.

Cuối cùng, Phó Chủ tịch VCCI đề nghị, với mục tiêu tăng trưởng kinh tế cao, để đảm bảo an ninh năng lượng cung cấp đầy đủ năng lượng phục vụ phát triển kinh tế xã hội có mức tăng trưởng cao, cần thực hiện nhiều cơ chế tháo gỡ, giải pháp đồng bộ, với sự nỗ lực tham gia các ngành, các cấp, các địa phương. Trên cơ sở đó, kiến nghị Bộ Công Thương trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Điều chỉnh Quy hoạch năng lượng quốc gia để làm cơ sở tổ chức triển khai thực hiện./.