VUSTA: Xây dựng cụm, trung tâm nông thôn mới phù hợp với bối cảnh hiện nay

Thời gian qua, chương trình nông thôn mới đã tạo nên sự chuyển biến toàn diện về diện mạo nông thôn Việt Nam. Hạ tầng giao thông nông thôn được cải thiện rõ rệt với tỷ lệ đường giao thông đến trung tâm xã đạt chuẩn cứng hóa cao. Hệ thống điện, nước sạch phủ rộng khắp các vùng nông thôn. Giáo dục và y tế cơ sở được đầu tư đồng bộ, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và chăm sóc sức khỏe cộng đồng.

Tỷ lệ hộ nghèo giảm mạnh, thu nhập bình quân của người dân nông thôn tăng đáng kể. Các sản phẩm OCOP ra đời ngày càng nhiều, tạo sinh kế mới và khẳng định thương hiệu địa phương trên thị trường.

Tuy nhiên, quá trình chuyển lên nông thôn kiểu mẫu vẫn bộc lộ không ít hạn chế cần được giải quyết một cách có hệ thống.

Phát biểu tại hội thảo, PGS.TS Phạm Quang Thao, Phó Chủ tịch LHHVN cho biết, mục tiêu của hội thảo nhằm thảo luận thực tiễn của mô hình cụm/trung tâm nông thôn mới, nhận diện khó khăn, vướng mắc trong quá trình triển khai và đề xuất giải pháp hoàn thiện mô hình phù hợp điều kiện phát triển của nông thôn Việt Nam hiện nay.

Việc xây dựng cụm/trung tâm nông thôn mới đang trở thành yêu cầu cấp thiết trong bối cảnh nông thôn Việt Nam đối mặt với nhiều thay đổi mới. Quá trình đô thị hóa diễn ra mạnh mẽ, biến đổi khí hậu ngày càng khốc liệt, chuyển dịch lao động, dân cư diễn ra nhanh, trong khi hạ tầng xã hội, dịch vụ công và liên kết sản xuất ở nhiều địa phương chưa theo kịp. Do đó, mô hình nông thôn mới không thể dừng lại ở tiêu chí xây dựng đơn lẻ từng xã mà cần tiếp cận theo cụm, liên hoàn, có tính kết nối vùng để nâng cao hiệu quả đầu tư, tối ưu hóa nguồn lực và tạo động lực phát triển bền vững.

 TS. Nguyễn Hồng Hạnh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu kinh tế xây dựng và Đô thị phân tích, nông nghiệp, kinh tế nông thôn và nông dân được xem là trọng tâm của nền kinh tế nước ta nhưng cũng là bộ phận được đánh giá là dễ bị tổn thương và có nguy cơ phát triển thiếu bền vững nhất. Mặc dù tính bền vững của nền nông nghiệp, kinh tế nông thôn và nông dân đã được đánh giá theo nhiều góc độ, ở các cấp độ khác nhau, tuy nhiên các nghiên cứu đều đi đến quan điểm chung đó là nông nghiệp, kinh tế nông thôn và nông dân là 3 chủ thể không thể tách rời.

Mặc dù, nhiều chủ trương, chương trình lớn về xây dựng nông thôn mới được triển khai, tuy nhiên trong thực tế đã cho thấy vẫn còn không ít khó khăn, vướng mắc trong quá trình thực hiện quy hoạch, nhất là trong việc quản lý quy hoạch.

Để giải quyết tình trạng này, TS. Nguyễn Hồng Hạnh cho rằng, cần quản lý, sử dụng tiết kiệm, hiệu quả các nguồn tài nguyên gắn với bảo tồn đa dạng sinh học,… phòng, chống phá rừng, suy giảm chất lượng rừng;... trong nghiên cứu lập quy hoạch phát triển nông thôn vì các khu vực cần bảo tồn thiên nhiên hầu hết đều gắn liền với khu vực nông thôn. 

Đưa ra ý kiến tại hội thảo, TS. Nguyễn Duy Lượng, Phó Chủ tịch Hội Làm vườn Việt Nam chia sẻ, trước bối cảnh kinh tế thị trường biến động nhanh, quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa diễn ra mạnh mẽ và yêu cầu cấp thiết của nền nông nghiệp hiện đại, việc xây dựng cụm/trung tâm nông thôn mới trở thành nhiệm vụ cần được ưu tiên. Đây là hướng đi phù hợp với xu thế phát triển, bảo đảm hài hòa giữa mục tiêu hiện đại hóa nông thôn và duy trì vai trò trụ đỡ của ngành nông nghiệp.

Tuy nhiên, quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa hiện nay đang tác động mạnh đến khu vực nông thôn. Lực lượng lao động nông nghiệp giảm nhanh do chuyển dịch sang các ngành nghề khác; diện tích đất sản xuất nông nghiệp bị thu hẹp; tình trạng sản xuất nhỏ lẻ, manh mún còn phổ biến.

Trước những tồn tại trên, TS. Nguyễn Duy Lượng cho rằng, cần phải quy hoạch lại không gian nông thôn, hình thành các cụm/trung tâm nông thôn mới - nơi có khả năng kết nối đồng bộ hạ tầng, dịch vụ, thương mại, chế biến và các thiết chế hỗ trợ sản xuất.

TS. Nguyễn Duy Lượng nhận định rằng thời gian tới cần tập trung nguồn lực, đất đai, lao động và hạ tầng chế biến vào các vùng sản xuất tập trung đã giúp tổ chức lại sản xuất hiệu quả, thúc đẩy nông nghiệp hiện đại và nâng cao thu nhập cho người dân. Đây chính là tiền đề quan trọng để triển khai mô hình cụm/trung tâm nông thôn mới một cách bài bản.

Để xây dựng cụm/trung tâm nông thôn mới đạt hiệu quả, TS. Lượng đưa ra 3 kiến nghị:

Một là: Ưu tiên nguồn lực đầu tư hạ tầng trọng điểm, nhất là giao thông liên xã, trung tâm dịch vụ công, chợ nông thôn và các nền tảng chuyển đổi số.

Hai là: Khuyến khích doanh nghiệp, hợp tác xã tham gia phát triển các vùng chuyên canh quy mô lớn, gắn với chế biến và tiêu thụ sản phẩm.

Ba là: Đẩy mạnh đào tạo nhân lực, chuyển giao khoa học - kỹ thuật và công nghệ mới, coi đây là yếu tố tạo đột phá cho sự vận hành hiệu quả của cụm/trung tâm nông thôn mới.

Việc xây dựng các cụm/trung tâm nông thôn mới đang được xem như một hướng đi quan trọng trong bối cảnh tái cơ cấu đơn vị hành chính, tinh gọn bộ máy và tổ chức lại không gian phát triển nông thôn./.