Dỡ bỏ rào cản để thúc đẩy doanh nghiệp tư nhân tham gia phát triển năng lượng sạch

Doanh nghiệp Việt Nam không nằm ngoài xu hướng đó, để góp phần tìm lời giải, "Diễn đàn nâng cao vị thế doanh nghiệp Việt Nam trong chuỗi cung ứng năng lượng toàn cầu" đã được Tạp chí Tài chính doanh nghiệp phối hợp với các bên liên quan cùng sự đồng hành của Petrovietnam tổ chức vào chiều 24/6, tại Hà Nội.

Cam kết mạnh mẽ phát triển năng lượng sạch

Phát biểu khai mạc Diễn đàn, TS. Hà Khắc Minh - Tổng biên tập Tạp chí Tài chính doanh nghiệp cho biết, những năm gần đây Việt Nam đã có nhiều chủ trương, chính sách nhằm chuyển dịch năng lượng theo hướng bền vững.

Nghị quyết số 55-NQ/TW, ngày 11/2/2020, của Bộ Chính trị, “về định hướng chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045”, đã xác định các quan điểm, mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp về chuyển dịch năng lượng thời gian tới. Quyết định số 1658/QĐ-TTg, ngày 1/10/2021, của Thủ tướng Chính phủ, phê duyệt Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn năm 2050, cũng đặt ra các mục tiêu phát triển nền kinh tế xanh đến năm 2030 và năm 2050.

Tại COP26 và COP28, Việt Nam cam kết đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 – một thông điệp mạnh mẽ về quyết tâm chuyển đổi xanh. Đặc biệt, Quy hoạch điện VIII (ban hành ngày 26/7/2023) thể hiện cam kết mạnh mẽ của Việt Nam trong phát triển năng lượng sạch.

Tuy nhiên, theo TS. Hà Khắc Minh, dù có tiềm năng lớn, Việt Nam vẫn đối mặt với nhiều rào cản như: Khung pháp lý chưa ổn định, thiếu nhất quán giữa các cấp quản lý; Hạ tầng lưới điện chưa đáp ứng được tốc độ phát triển của năng lượng tái tạo; Nguồn nhân lực kỹ thuật cao còn thiếu, công nghiệp hỗ trợ yếu; Hệ thống tài chính xanh còn sơ khai, khó tiếp cận nguồn vốn dài hạn.

Vai trò hiện tại trong chuỗi cung ứng còn hạn chế, Việt Nam hiện chủ yếu đóng vai trò thị trường tiêu thụ công nghệ năng lượng (đặc biệt là năng lượng tái tạo), với sự hiện diện ngày càng nhiều của các doanh nghiệp FDI trong phát triển dự án và cung cấp thiết bị. Trong sản xuất thiết bị, Việt Nam bước đầu tham gia vào gia công, lắp ráp linh kiện (như tấm pin mặt trời, trụ gió, cánh quạt...) nhưng chưa làm chủ được công nghệ cốt lõi. Các doanh nghiệp trong nước còn hạn chế về năng lực công nghệ, tài chính và kết nối chuỗi.

Theo các chuyên gia tại hội thảo, bài toán đặt ra đối với Việt Nam hiện nay là để trở thành trung tâm trong chuỗi cung ứng năng lượng toàn cầu, Việt Nam cần định hướng thực hiện một chiến lược phát triển hạn chế phát thải carbon trong dài hạn và trung hòa carbon vào năm 2050 phù hợp với xu thế chung trên thế giới.

Việt Nam cần xây dựng môi trường đầu tư minh bạch, ổn định; Đẩy mạnh phát triển công nghiệp phụ trợ, logistics và hạ tầng số; Hợp tác sâu hơn với các quốc gia và doanh nghiệp quốc tế trong nghiên cứu, sản xuất và đào tạo; Thúc đẩy tài chính xanh, huy động vốn tư nhân và nguồn lực quốc tế.

Việc xã hội hóa đầu tư năng lượng là tất yếu

Chuỗi cung ứng năng lượng của Việt Nam hiện gồm nhiều loại hình năng lượng như than, dầu khí, thủy điện, năng lượng tái tạo như gió, mặt trời, thủy triều, địa nhiệt, sinh khối, biogas... Trong giai đoạn 2010–2020, năng lượng hóa thạch (than và dầu khí) vẫn chiếm tỷ trọng lớn, có năm lên tới 60% tổng nhu cầu năng lượng quốc gia. Trước năm 2020, cơ cấu công suất hệ thống điện quốc gia gồm: thủy điện chiếm 20–25%, nhiệt điện than 30%, dầu khí 20%, phần còn lại là điện nhập khẩu và các nguồn khác. Trong khi đó, năng lượng tái tạo vẫn chưa phát triển ở quy mô thương mại.

Tuy nhiên, Việt Nam hiện đang chứng kiến một quá trình chuyển dịch năng lượng mạnh mẽ. Trong chưa đầy một thập kỷ, tỷ trọng năng lượng tái tạo đã tăng từ gần 0% lên khoảng 60% trong cơ cấu nguồn điện. So với khu vực và thế giới, Việt Nam được đánh giá là một trong những quốc gia có tốc độ chuyển dịch năng lượng nhanh nhất, hiện dẫn đầu ASEAN trong lĩnh vực năng lượng tái tạo.

Toàn bộ điện năng phục vụ tăng trưởng GDP của Việt Nam sẽ từng bước được chuyển sang khai thác từ năng lượng tái tạo, chủ yếu là điện gió và mặt trời. Tỷ trọng các nguồn này tăng từ 0% (năm 2015) lên 20% (2020), dự kiến đạt 50% vào năm 2030 và còn có thể cao hơn. Việt Nam đã trở thành một trong những quốc gia chuyển dịch năng lượng mạnh mẽ nhất châu Á.

Tuy vậy, sự gia tăng nhanh chóng của năng lượng tái tạo cũng đặt ra những thách thức lớn trong vận hành lưới điện, do tính không ổn định và phụ thuộc vào thời tiết. Việt Nam buộc phải đầu tư mạnh vào chuyển đổi số ngành năng lượng, xây dựng lưới điện thông minh và hệ thống lưu trữ điện quy mô lớn như thủy điện tích năng, pin và ắc quy.

Theo TS. Ngô Đức Lâm – nguyên Phó viện trưởng Viện Năng lượng, Bộ Công Thương, quá trình chuyển dịch năng lượng mở ra cơ hội lớn cho các doanh nghiệp Việt Nam tham gia vào chuỗi cung ứng năng lượng. Để đạt mục tiêu hơn 183.000 MW công suất nguồn điện vào năm 2030 và xây dựng hệ thống truyền tải tương ứng, Việt Nam cần khoảng 200 tỷ USD đầu tư trong 10 năm tới – tức trung bình 20 tỷ USD/năm.

Với quy mô đầu tư lớn, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) không thể gánh vác một mình. Việc xã hội hóa đầu tư là tất yếu, tạo cơ hội cho các tập đoàn dầu khí, than, cũng như các doanh nghiệp tư nhân, doanh nghiệp vừa và nhỏ tham gia cạnh tranh trong chuỗi giá trị.

Đặc điểm phân tán của năng lượng tái tạo (quy mô nhà máy nhỏ, vốn đầu tư thấp, thời gian xây dựng nhanh) phù hợp với khả năng tài chính và tổ chức của nhiều doanh nghiệp trong nước. Điều này tạo điều kiện thuận lợi để doanh nghiệp tư nhân, doanh nghiệp vừa và nhỏ, hoặc liên doanh với địa phương tham gia vào các khâu đầu tư, xây dựng, vận hành, cung cấp thiết bị và dịch vụ kỹ thuật.

Dù cơ hội lớn, nhưng vẫn còn nhiều rào cản khiến doanh nghiệp gặp khó khi tham gia chuỗi cung ứng năng lượng – đặc biệt là các vấn đề về cơ chế, chính sách. Dù chủ trương đã rõ, nhưng các biện pháp triển khai cụ thể còn thiếu hoặc chưa đồng bộ. Doanh nghiệp vẫn gặp khó trong tiếp cận vốn, đất đai, cơ chế hỗ trợ đầu tư... Do đó, theo các chuyên gia tại hội thảo, về mặt pháp lý, nhà nước đã xác định rõ chủ trương xã hội hóa ngành năng lượng, chống độc quyền, khuyến khích mọi thành phần kinh tế tham gia.

Nghị quyết 55-NQ/TW của Bộ Chính trị (năm 2020) là "chìa khóa" mở đường cho chiến lược phát triển năng lượng quốc gia, trong đó nhấn mạnh vai trò chủ lực của khu vực tư nhân trong đầu tư và vận hành hệ thống năng lượng. Các chính sách thúc đẩy phát triển kinh tế tư nhân cũng không ngừng được ban hành, tạo ra môi trường pháp lý thuận lợi, là nền tảng để doanh nghiệp Việt Nam tích cực tham gia vào chuỗi cung ứng năng lượng./.