Dữ liệu đóng vai trò quan trọng tới việc vận hành hoạt động của các tòa soạn báo hiện nay

Dữ liệu đang trở thành yếu tố trung tâm trong hoạt động sản xuất báo chí

Ông Phạm Anh Chiến, Phó giám đốc Trung tâm Sản xuất và phát triển nội dung số (VTV Digital) cho biết, doanh thu quảng cáo truyền thống của VTV giảm khoảng 10% mỗi năm trong 5 năm gần đây. Một số đài truyền hình địa phương mất 30-50% doanh thu từ quảng cáo, dẫn đến không còn đủ nguồn lực duy trì hoạt động. Thực tế này buộc các đơn vị truyền thông phải mở rộng dư địa kiếm tiền từ dữ liệu người dùng thay vì chỉ dựa vào quảng cáo nội dung truyền hình như trước.

Trong bối cảnh đó, dữ liệu được xác định là một loại tài sản mới. Theo ông Chiến, trước đây, truyền hình chỉ quản lý kho nội dung, nhưng nay có thêm kho dữ liệu người dùng - yếu tố mở ra dư địa cho các sản phẩm số và dịch vụ thương mại điện tử. Trung tâm Sản xuất và phát triển nội dung số đang biến VTVGo từ một nền tảng xem truyền hình thành siêu ứng dụng với các dịch vụ cá nhân hóa dựa trên thói quen và hành vi người dùng.

"Chúng tôi đang ở những bước đầu. Nhưng nếu không làm ngay bây giờ, sẽ không thể cạnh tranh được với các nền tảng xuyên biên giới", ông Chiến nói

Chia sẻ kinh nghiệm từ một trong những tòa soạn đi đầu về báo chí dữ liệu, bà Nguyễn Thu Hương, Phó Tổng Biên tập Báo VnExpress khẳng định: "Dữ liệu là nền tảng điều phối sản xuất, phát triển độc giả trung thành và tăng trưởng doanh thu".

Tại VnExpress, dữ liệu được phân loại theo 5 nhóm: Độc giả, hành vi, bài viết, quảng cáo và phản hồi. 3 hệ thống lõi gồm: Hệ quản trị dữ liệu bài viết (VA), độc giả (ADP) và quảng cáo (SIS), cho phép tòa soạn vận hành gần như toàn bộ quy trình biên tập…, từ lựa chọn đề tài đến cá nhân hóa giao diện hiển thị, nội dung, và quảng cáo theo từng người đọc. Tuy nhiên, theo bà Hương, dữ liệu chỉ thực sự có giá trị khi gắn với mục tiêu rõ ràng.

"Nếu không, dữ liệu có thể trở thành rác chứ không phải vàng. Không nên để dữ liệu thay con người ra quyết định, mà hãy để nó là công cụ hỗ trợ những quyết định đúng đắn", bà Hương nhấn mạnh.

Sau nhiều năm thử nghiệm, báo VnExpress đúc rút được rằng dữ liệu là nền tảng, không phải đũa thần. Sử dụng hiệu quả đòi hỏi phải thực hiện liên tục, kiên trì, chấp nhận sai và sửa. Dữ liệu có thể giúp trả lời câu hỏi, cũng có thể hỗ trợ ra quyết định, nhưng không nên chỉ dựa trên dữ liệu mà nên dùng để tham khảo.

Đề xuất các cơ quan báo chí nên ban hành chính sách riêng về bảo vệ dữ liệu

Ở góc độ doanh nghiệp công nghệ, chuyên gia công nghệ Ngô Mạnh Hà cảnh báo các tòa soạn hiện vẫn thiếu quy tắc ứng xử dữ liệu nội bộ, đặc biệt là dữ liệu cá nhân của độc giả. Ông Hà đề xuất các cơ quan báo chí nên ban hành chính sách riêng về bảo vệ dữ liệu, áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế như ISO/IEC 27701, GDPR hoặc Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân Việt Nam.

Một số biện pháp kỹ thuật được khuyến nghị gồm: Mã hóa, phân quyền truy cập, tách biệt dữ liệu định danh và phân tích, ẩn danh hóa trước khi chia sẻ. Đồng thời, cần đào tạo đội ngũ phóng viên, kỹ thuật viên hiểu đúng về quyền riêng tư và đạo đức số.

Ông Hà chỉ ra năm thách thức phổ biến: thiếu quy trình quản trị dữ liệu cá nhân, mâu thuẫn giữa quyền đưa tin và quyền riêng tư, áp lực thương mại hóa dữ liệu, rủi ro chia sẻ với bên thứ ba và năng lực bảo mật còn hạn chế. Để giải quyết, cần tuân thủ các nguyên tắc minh bạch, tối giản, bảo mật, đồng thuận và tôn trọng quyền được quên.

Nhiều diễn giả nhấn mạnh, để khai thác dữ liệu hiệu quả, con người là quan trọng. Dù công nghệ hiện đại đến đâu, dữ liệu phong phú đến mấy, nếu thiếu đội ngũ nhân sự có chuyên môn, tư duy phân tích và khả năng sáng tạo, mọi nỗ lực đều khó mang lại hiệu quả tối ưu. Vì thế, các diễn giả cho rằng, việc đầu tư vào đào tạo, nâng cao năng lực cho nhân sự trong tòa soạn về tư duy dữ liệu, kỹ năng phân tích và ứng dụng dữ liệu trong sản xuất nội dung, kinh doanh là yếu tố quan trọng… mở ra cánh cửa phát triển cho các tòa soạn trong kỷ nguyên số.

Dữ liệu đang là tài nguyên quan trọng nhất của báo chí hiện đại. Nhưng giống như một mỏ vàng, việc khai thác cần đúng cách, đúng lúc và đi kèm trách nhiệm. Chuyển đổi số trong báo chí không chỉ là việc áp dụng công nghệ, mà là hành trình thay đổi tư duy - từ sản xuất đại trà sang phục vụ chính xác; từ cảm tính sang dữ liệu; và từ phỏng đoán sang thấu hiểu người đọc./.