Báo chí trong "trận chiến thông tin": Cơ hội định vị lại giá trị cốt lõi giữa thách thức từ mạng xã hội

Sự phát triển bùng nổ của mạng xã hội trong những năm gần đây đã đặt báo chí vào một cuộc cạnh tranh gay gắt, không chỉ về tốc độ tiếp cận thông tin mà còn về niềm tin, sự chú ý và cả nguồn thu. Trong khi mạng xã hội thay đổi cách công chúng tiếp cận thông tin theo hướng cá nhân hóa, nhanh chóng và dễ dãi, báo chí – nếu không thay đổi rất dễ bị đẩy ra bên lề "cuộc chơi".

Tuy nhiên, trong chính cơn bão ấy, các chuyên gia truyền thông và lãnh đạo ngành vẫn nhìn thấy cơ hội phục sinh của báo chí chính thống, nếu dám nhìn lại mình, cải tổ và bám sát vào sứ mệnh cốt lõi: Phục vụ công chúng bằng sự thật, kiểm chứng và trách nhiệm xã hội.

Tại Diễn đàn "Báo chí Việt Nam trong kỷ nguyên mới: Tầm nhìn kiến tạo không gian phát triển" tổ chức ngày 19/6, Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Lê Hải Bình khẳng định, báo chí thế giới đã có những bước tiến vượt bậc trong hai thập kỷ qua, chuyển dịch nhanh từ mô hình đơn tuyến sang tích hợp đa nền tảng – từ web, video, mạng xã hội đến AI, dữ liệu lớn.

Từ năm 2018, tốc độ đổi mới trong báo chí toàn cầu tăng vọt nhờ cách mạng công nghệ. Việt Nam không nằm ngoài xu thế đó, và cũng đang từng bước hoàn thiện khung pháp lý mới, trong đó có dự thảo sửa đổi Luật Báo chí – nhằm tháo gỡ những rào cản phát triển và thúc đẩy một nền báo chí hiện đại, đa dạng, có chiều sâu và bền vững.

Trong bối cảnh hiện tại, điều đáng lo là nhiều cơ quan báo chí đang nghèo đi trong khi chi phí cho truyền thông xã hội ngày càng lớn. Theo TS. Trần Đăng Tuấn – chuyên gia báo chí, mặc dù lượng truy cập giảm, doanh thu quảng cáo sụt giảm, nhưng báo chí vẫn là “nguồn máy tin tức khổng lồ” với đội ngũ thu thập và xử lý thông tin chuyên nghiệp trên khắp cả nước. Xã hội vẫn rất cần thông tin đáng tin cậy. Khi trí tuệ nhân tạo lan rộng, càng cần có những tổ chức báo chí đóng vai trò là "người kiểm chứng".

Tuy nhiên, ông Tuấn cũng thẳng thắn chỉ ra thực trạng: Chất lượng báo chí đang giảm sút, thiếu điều tra chuyên sâu, thiếu dữ liệu, thiếu sự sáng tạo. Đây là lúc báo chí phải nhìn lại chính mình – không chỉ đổi mới nội dung mà còn cần kết hợp truyền thông sự kiện, khảo sát xã hội, mở rộng hoạt động ngoài tin tức đơn thuần để sống được trong môi trường số.

Chuyên gia truyền thông, TS. Lê Quốc Vinh cho rằng, báo chí không thể và không nên chạy đua về tốc độ với mạng xã hội. Vì báo chí có nghĩa vụ kiểm chứng, có quy trình kiểm duyệt, biên tập, đạo đức nghề nghiệp và trách nhiệm xã hội – điều mà mạng xã hội hoàn toàn không có.

Theo ông Vinh, cần định vị lại vai trò và sứ mệnh của báo chí. Thay vì làm theo thị hiếu, báo chí cần tạo ra thị hiếu mới bằng những nội dung có chiều sâu, phản biện, mở rộng tư duy công chúng.

"Báo chí không thể là một bản sao của mạng xã hội mà phải trở thành người gác cổng và ngọn hải đăng giúp công chúng định hướng trước ma trận thông tin”, TS. Lê Quốc Vinh nhấn mạnh.

Ông Vinh cho rằng, để tồn tại và phát triển bền vững trong kỷ nguyên số, báo chí cần được tái cấu trúc dựa trên bốn trụ cột cơ bản. Trước hết, nội dung vẫn là yếu tố cốt lõi, đòi hỏi mỗi cơ quan báo chí phải tập trung vào chất lượng, tính chuyên sâu, độc quyền và đáng tin cậy. Bên cạnh đó, đổi mới công nghệ là yêu cầu tất yếu – bởi chuyển đổi số không chỉ dừng lại ở việc xuất bản nội dung lên nền tảng web, mà cần tích hợp trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, đồng thời cá nhân hóa trải nghiệm thông tin cho từng độc giả.

Yếu tố thứ ba là mô hình kinh doanh. Báo chí không thể tiếp tục sống dựa vào nguồn thu quảng cáo dễ dãi, mà phải tìm cách đa dạng hóa nguồn lực tài chính thông qua việc phát triển cộng đồng độc giả trả phí, tổ chức sự kiện chuyên sâu, cung cấp sản phẩm truyền thông có giá trị và khác biệt. Cuối cùng, yếu tố con người là then chốt. Báo chí hiện đại đòi hỏi đội ngũ nhà báo không chỉ giỏi nghề, mà còn cần được trang bị thêm kỹ năng truyền thông tích hợp, hiểu biết về kinh doanh báo chí và luôn giữ vững đạo đức nghề nghiệp.

Ngoài những trụ cột đó, ông Vinh nhấn mạnh rằng báo chí cũng cần chủ động xây dựng một hệ sinh thái riêng – nơi tòa soạn không chỉ là nơi sản xuất tin tức, mà còn là trung tâm kết nối, tương tác với cộng đồng. Việc mở rộng các diễn đàn, tăng sự tham gia của công chúng sẽ giúp hình thành những cộng đồng độc giả trung thành – điều mà các nền tảng mạng xã hội chưa thể tạo dựng được một cách bền vững./.