Hành trình số hóa báo chí: Cơ hội thuộc về người chủ động thay đổi

Thúc đẩy báo chí tiếp cận hiệu quả các nền tảng phân phối thông tin hiện đại

Trong bối cảnh sự bùng nổ của công nghệ và thay đổi thói quen tiêu dùng thông tin của công chúng, chuyển đổi số trong báo chí không chỉ là xu hướng mà đã trở thành nhu cầu thiết yếu. Không gian số là một vùng đất mới cho báo chí vừa tái định vị vai trò của mình vừa tiếp cận độc giả đại chúng.

Với sự phát triển nhanh chóng của Internet, mạng xã hội, trí tuệ nhân tạo (AI) và dữ liệu lớn (Big Data), báo chí đứng trước cơ hội lớn để đổi mới toàn diện từ nội dung, cách tiếp cận, cho đến mô hình vận hành và kinh doanh. Các tòa soạn cần áp dụng công nghệ và quy trình số để nâng cao năng suất, tương tác và hiệu quả phát hành. Đây là định hướng rõ ràng nhằm tạo điều kiện cho báo chí Việt Nam chuyển mình theo hướng chuyên nghiệp, hiện đại, hội tụ công nghệ.

Theo ông Lưu Đình Phúc, Cục trưởng Cục Báo chí (Bộ Thông tin và Truyền thông, chuyển đổi số không chỉ giúp nâng cao hiệu quả công tác báo chí, định hướng thông tin kịp thời, mà còn là chìa khóa để các cơ quan báo chí làm chủ hạ tầng truyền dẫn, mở rộng khả năng tiếp cận công chúng. Qua đó, báo chí có thể gia tăng sức hút, mở rộng thị phần người đọc, người xem và người nghe trong môi trường truyền thông số cạnh tranh khốc liệt.

“Chuyển đổi số đóng vai trò từng bước đưa báo chí trở thành ngành kinh tế truyền thông đa nền tảng, đa nội dung. Để chuyển đổi số thành công, người đứng đầu cần nêu cao trách nhiệm, vai trò, quyết liệt triển khai”, ông Phúc chia sẻ.

Tuy nhiên, thực tế triển khai vẫn còn nhiều thách thức, đặc biệt là nguồn nhân lực, kinh phí và bản sắc nghề nghiệp. Nhiều nhà báo, toà soạn chưa được trang bị đầy đủ kiến thức công nghệ. Việc đào tạo lại, bổ sung kỹ năng chuyên sâu là bài toán cấp bách. Trong khi đó, chi phí đầu tư vào hạ tầng, công nghệ, phần mềm quản lý hiện đại là rất lớn, mà không phải cơ quan nào cũng có đủ ngân sách để thực hiện. Một số tòa soạn dù muốn chuyển đổi số nhưng bị hạn chế bởi mô hình tổ chức cồng kềnh, thiếu sự linh hoạt và sự đồng thuận trong nội bộ.

Thêm vào đó, nguy cơ lệ thuộc AI, mất độc lập trong kiểm chứng và tái xác thông tin là một vấn đề được đặt ra. Nếu không có cơ chế kiểm soát, nội dung có thể bị trùng lặp, thiếu xác thực hoặc bị dẫn dắt bởi thuật toán thay vì đạo đức và trách nhiệm báo chí. Một thách thức khác là làm sao để báo chí giữ được bản sắc, tính định hướng và vai trò xã hội khi cạnh tranh với mạng xã hội, nền tảng số không qua biên tập.

PGS.TS Nguyễn Thành Lợi, Ủy viên Ban chấp hành Hội Nhà báo Việt Nam, Tổng Biên tập báo Kinh tế và Đô thị nhận định, báo chí Việt Nam hiện đang đứng trước nhiều thách thức lớn trong kỷ nguyên số. Một mặt là nguy cơ bị tấn công mạng trên diện rộng, đe dọa an toàn hệ thống và dữ liệu. Mặt khác là sức ép từ mạng xã hội với dòng thông tin giả mạo, thiếu kiểm chứng ngày càng lan rộng.

Cùng với đó, xu hướng cá nhân hóa trong tiếp nhận thông tin gia tăng; sự thay đổi vai trò, vị thế của công chúng, từ bị động sang chủ động, vừa là người tiêu thụ các sản phẩm báo chí truyền thông, vừa tham gia vào quá trình truyền tải thông tin.

Trước những yêu cầu cấp thiết của chuyển đổi số trong báo chí, UBND TP Hà Nội đã giao Báo Kinh tế & Đô thị triển khai thí điểm mô hình chuyển đổi số toàn diện, từ công tác quản lý, điều hành đến sản xuất nội dung

Từ tháng 10/2024, Báo Kinh tế & Đô thị đã vận hành mô hình tòa soạn hội tụ và hệ sinh thái số. Trong đó tập trung phát triển hệ thống CMS riêng, tích hợp các loại hình báo in, báo điện tử, chuyên trang điện tử, hệ sinh thái số... trên một giao diện duy nhất, đăng nhập bằng tài khoản duy nhất, hỗ trợ đa ngôn ngữ, đa định dạng và linh hoạt tùy biến... Nhờ sự chuyển đổi đồng bộ này, doanh thu quảng cáo trên các ấn phẩm của báo đã ghi nhận mức tăng trưởng ấn tượng, dao động từ 20–50% mỗi năm.

Ông Lê Quốc Minh, Ủy viên Trung ương Đảng, Tổng Biên tập báo Nhân Dân, Phó trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam khẳng định, báo Nhân Dân đang đi theo xu hướng kết hợp truyền thống và nền tảng số, để tạo ra lượng xem lớn. Đơn cử, chương trình kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng Miền Nam, báo ra ấn phẩm đặc biệt kết nối chiến dịch Hồ Chí Minh với video, clip, sử dụng công nghệ thực tế tăng cường. Trong 12 ngày triển lãm tại Hà Nội và các địa phương, báo in 5 vạn bản vẫn không đủ cung cấp... cho độc giả.

Chủ động chuyển đổi số: Tòa soạn thích ứng để không tụt lại phía sau

Trước làn sóng chuyển đổi số mạnh mẽ, nhiều cơ quan báo chí trong cả nước đang chủ động thích ứng bằng việc áp dụng công nghệ hiện đại vào quy trình sản xuất và phân phối nội dung.

Tại Đài Truyền hình TP.HCM (HTV), trí tuệ nhân tạo (AI) đã được tích hợp vào toàn bộ quy trình sản xuất tin tức. Từ chương trình thử nghiệm tạo bản tin bằng AI cách đây hai năm, hiện nay, việc sử dụng AI đã trở thành kỹ năng bắt buộc đối với phóng viên HTV.

Theo ông Ngô Trường Thịnh, Trưởng phòng Đa phương tiện HTV, mỗi phóng viên phải thành thạo quay dựng, biên tập và hoàn thiện tin ngay trên thiết bị di động để đáp ứng yêu cầu thông tin nhanh và phân phối trên nền tảng mảng xã hội. “Trước đây, một bản tin thời tiết cần ba người thực hiện trong nửa ngày, nay chỉ cần một người xử lý trong 30 phút,” ông Thịnh cho biết.

Đối với Báo Bắc Ninh, ứng dụng AI cũng đang được tích cực đẩy mạnh. Nhà báo Đào Đình Khoa, Phó Tổng Biên tập báo nhận định AI đang định hình lại ngành báo chí thông qua các công cụ tự động hóa sản xuất, cá nhân hóa nội dung và mở rộng phân tích dữ liệu. Để đáp ứng xu thế này, Hội Nhà báo tỉnh Bắc Ninh đã tổ chức nhiều lớp tập huấn chuyên đề về AI trong hoạt động báo chí, giúp phóng viên làm chủ các công cụ AI như một “trợ lý ảo” trong sản xuất tin bài.

Theo thống kê của Cục Báo chí (Bộ Thông tin và Truyền thông), đến cuối năm 2024, phần lớn các đài phát thanh – truyền hình đã triển khai sản xuất nội dung video ngắn, clip đa nền tảng theo mô hình nhanh, ngắn, linh hoạt. Hơn 80% tòa soạn đã đưa các nền tảng công nghệ như hệ quản trị nội dung (CMS), AI và công cụ phân tích dữ liệu vào quy trình sản xuất. Chuyển đổi số đang trở thành trụ cột chiến lược trong việc tái cấu trúc hệ sinh thái truyền thông, đưa báo chí từ vai trò “người đưa tin” sang “người kiến tạo nội dung”.

Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 được Chính phủ phê duyệt từ tháng 6/2020 đã đặt nền móng quan trọng cho quá trình chuyển đổi số trên mọi lĩnh vực, trong đó có báo chí. Nhận thức rõ vai trò của truyền thông trong kỷ nguyên số, Nhà nước đã ban hành Quyết định số 348/QĐ-TTg ngày 6/4/2023, phê duyệt Chiến lược chuyển đổi số báo chí đến năm 2025, định hướng đến năm 2030.

Chiến lược này xác định mục tiêu đến năm 2030, 100% cơ quan báo chí phải đưa nội dung lên các nền tảng số; 90% cơ quan báo chí sử dụng nền tảng phân tích, xử lý dữ liệu tổng hợp tập trung, ứng dụng trí tuệ nhân tạo để tối ưu hóa hoạt động./.