Báo chí Việt Nam trong kỷ nguyên mới: Nỗ lực bứt phá trong thời đại thông tin số

Báo chí trong dòng chảy hiện đại: Chất lượng, niềm tin và bản lĩnh

Tại Diễn đàn Báo chí Toàn quốc 2025 diễn ra mới đây, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân Lê Quốc Minh chia sẻ cho thấy: Chỉ 10 - 20% độc giả hiện truy cập trực tiếp vào các trang báo điện tử; phần lớn còn lại đến từ mạng xã hội và công cụ tìm kiếm. Tuy nhiên, ngay cả nguồn truy cập đó giờ cũng lung lay, khi Google triển khai tính năng AI trả lời trực tiếp, làm giảm mạnh lượt truy cập của báo chí. Trong vòng hai năm tới, dự báo có đến 50% lượng truy cập từ công cụ tìm kiếm sẽ biến mất, đẩy nhiều tòa soạn đặc biệt là các báo địa phương, báo ngành nhỏ vào thế khó.

Trước "cơn bão" AI, báo chí không còn con đường nào khác ngoài quay về với giá trị cốt lõi: Chất lượng, niềm tin và bản lĩnh. “Không phải đưa tin nhanh nhất, mà là cung cấp thông tin sâu sắc và đáng tin cậy nhất”, đó là lời nhấn mạnh xuyên suốt từ các nhà báo kỳ cựu. Trong một thế giới tràn ngập tin tức, báo chí cần khẳng định vị thế bằng chuyên môn, tính thẩm quyền và sự tử tế trong mỗi dòng chữ.

Chuyển đổi số không chỉ dừng lại ở mặt kỹ thuật mà phải trở thành chiến lược cốt lõi: Ứng dụng AI để sản xuất tin nhanh, phân tích dữ liệu lớn để hiểu độc giả, cá nhân hoá nội dung để giữ chân người đọc trung thành, tự động hoá để giảm chi phí sản xuất… Đồng thời, báo chí cũng cần đổi mới mô hình kinh doanh. “Không thể trông chờ vào quảng cáo mãi được”, ông Lê Quốc Minh thẳng thắn. Các nguồn thu mới cần được mở rộng như thu phí bạn đọc, dịch vụ truyền thông, tổ chức sự kiện, bán bản quyền nội dung số...

Những vấn đề “nóng” được thảo luận như: Báo chí phải “bán” được nhiều thứ hơn ngoài quảng cáo; phát thanh và truyền hình làm gì để thích nghi trong môi trường mới; dữ liệu và cá nhân hoá giữ vai trò nào trong chiến lược nội dung hiện đại. Đáng chú ý, vai trò của lãnh đạo nữ trong điều hành tin tức, cùng với chiến lược chinh phục độc giả Gen Z - nhóm đang thay đổi toàn diện cục diện tiếp nhận thông tin cũng là điểm nhấn mới mẻ, cho thấy báo chí đang thật sự mở rộng biên độ phát triển.

Đối mặt với những thách thức về vấn nạn tin giả, kinh tế báo chí tụt giảm

Chia sẻ tại phiên chuyên đề “Báo chí Việt Nam trong kỷ nguyên mới: Tầm nhìn kiến tạo không gian phát triển” trong khuôn khổ Hội Báo toàn quốc 2025, PGS.TS Lê Hải Bình, Ủy viên dự khuyết Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Thứ trưởng Thường trực Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho biết: Báo chí thế giới đã và đang bước vào kỷ nguyên mới, trong vòng chưa đầy 20 năm, từ thời đại in ấn và truyền hình truyền thống đã chuyển sang giai đoạn “toàn kỹ thuật số” - nơi mà tin tức không chỉ được sản xuất nhanh hơn mà còn lan truyền với vận tốc tức thì qua mạng xã hội, các nền tảng internet và thiết bị di động.

Trong làn sóng chuyển động toàn cầu, báo chí Việt Nam đã không đứng ngoài xu thế. Với giai đoạn chuyển đổi số toàn diện từ năm 2016 đến nay, báo chí Việt Nam đã tập trung mạnh vào việc xây dựng hệ sinh thái số đa kênh, đa nền tảng. Bên cạnh đó, chủ động ứng dụng công nghệ AI trong biên tập, tự động hóa khâu xuất bản, cá nhân hóa gợi ý nội dung cho độc giả.

Tuy nhiên, ông Lê Hải Bình cho rằng, càng phát triển cùng thời đại số, báo chí Việt Nam càng bộc lộ những thách thức như vấn nạn tin giả, sự bùng nổ nội dung do người dùng tạo ra và áp lực giữ vững niềm tin của công chúng. Thêm vào đó, kinh tế cũng là vấn đề “đau đầu” với nhiều cơ quan báo chí.

Nêu những con số cụ thể về sự chuyển dịch mạnh mẽ trong mô hình hoạt động và nguồn thu, Thứ trưởng Thường trực Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho biết: 10 năm qua, khi tổng doanh thu báo chí truyền thống đã giảm hơn 6%, lượng phát hành báo in sụt giảm 77%, thì báo điện tử lại ghi nhận hơn 25 tỷ lượt truy cập mỗi năm, tăng trưởng vượt bậc, cho thấy sự dịch chuyển của người đọc từ hình thức truyền thống sang nền tảng số. Tuy nhiên, tỷ lệ tự chủ tài chính của các cơ quan báo chí chỉ đạt khoảng 39% và còn khoảng 60% phụ thuộc vào ngân sách nhà nước, làm hạn chế khả năng đổi mới, thích ứng với thị trường. Đáng chú ý, lượng phát hành báo in - loại hình báo chí có vị thế chủ lực đã giảm từ 1,1 tỷ bản năm 2013 xuống còn dưới 250 triệu bản vào thời điểm này.

Cùng quan điểm, chuyên gia truyền thông Lê Quốc Vinh cho rằng, ngoài việc phải đối mặt với tốc độ phát triển nhanh chóng của mạng xã hội, sự thay đổi trong thói quen tiếp cận thông tin của công chúng khi chuyển lên môi trường số thì việc tin giả xuất hiện ngày càng nhiều, khiến người xem dần mất niềm tin vào các thông tin họ nhận được.

Đặc biệt, vấn đề nguồn thu cũng là vấn đề lớn đối với hầu hết các cơ quan báo chí. Do đó, ông Vinh cho rằng cần phải định vị lại vai trò và sứ mệnh của mình trong một hệ sinh thái truyền thông đang thay đổi sâu sắc. “Báo chí phải đổi mới về tư duy, nâng cấp về năng lực và mạnh dạn chuyển mình từ một công cụ đưa tin sang một thiết chế kiến tạo xã hội: đưa ra giải pháp, thúc đẩy đối thoại, kết nối cộng đồng và nhất là xây dựng được một cộng đồng độc giả trung thành, sẵn sàng đồng hành, chia sẻ, thậm chí chi trả cho những nội dung chất lượng cao”, ông Lê Quốc Vinh nêu quan điểm.

Đề xuất những giải pháp

Để định hình lại sự phát triển của báo chí Việt Nam trong kỷ nguyên số, qua đó ứng phó tốt với các thách thức, PGS.TS Lê Hải Bình - Thứ trưởng Thường trực Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đề xuất một số giải pháp.

Thứ nhất, báo chí Việt Nam cần giữ vững lý tưởng cách mạng, luôn là kênh thông tin truyền thông chính sách của Đảng và Nhà nước trong công tác tuyên truyền, định hướng dư luận, bảo vệ nền tảng tư tưởng, kiên quyết phản bác các luận điệu sai trái, thù địch. Việc đổi mới mô hình sản xuất và nâng cao chất lượng nghiệp vụ, ưu tiên sản xuất nội dung chất lượng cao, hấp dẫn và kịp thời để đáp ứng nhu cầu thông tin của công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ.

Thứ hai, cần khuyến khích sự tham gia của thế hệ trẻ vào các hoạt động báo chí, tạo ra một đội ngũ nhà báo năng động, sáng tạo và có trách nhiệm; tăng cường hợp tác quốc tế trong lĩnh vực báo chí, giúp các nhà báo Việt Nam có cơ hội học hỏi từ các mô hình báo chí tiên tiến trên thế giới.

Cuối cùng, cần khuyến khích các cơ quan báo chí xây dựng một môi trường làm việc tích cực, nơi mà các nhà báo có thể sáng tạo và phát triển. Đặc biệt, Báo chí Cách mạng Việt Nam cần chủ động áp dụng công nghệ số hiện đại, khai thác dữ liệu lớn (Big Data), trí tuệ nhân tạo (AI), đồng thời đẩy mạnh quá trình chuyển đổi số.

Sự tham gia của trí tuệ nhân tạo không chỉ là thách thức, mà còn là công cụ hữu ích nếu được ứng dụng đúng cách. AI có thể hỗ trợ kiểm chứng tin giả, tương tác với độc giả, tối ưu hoá nội dung và thậm chí đề xuất chủ đề thời sự. Nhưng AI không thể thay thế bản lĩnh chính trị, cảm xúc con người và trách nhiệm xã hội – những yếu tố làm nên sự khác biệt của báo chí truyền thống.

Kết thúc Diễn đàn, nhiều ý kiến thống nhất cho rằng: Nếu biết tái định vị lại vai trò, phát triển nội dung có chiều sâu, đổi mới mô hình kinh doanh và mạnh dạn ứng dụng công nghệ, báo chí Việt Nam hoàn toàn có thể tạo ra một bước ngoặt trong kỷ nguyên mới - nơi ngòi bút không chỉ truyền tải thông tin, mà còn là biểu tượng của trí tuệ và bản lĩnh dân tộc./.