Báo chí Việt Nam trong kỷ nguyên số: Tái cấu trúc tinh gọn, chuyển mình mạnh mẽ

Tái cấu trúc toàn diện để thích ứng

Trong hành trình phát triển mạnh mẽ trên nhiều lĩnh vực của đất nước, báo chí Việt Nam cũng đang bước vào một giai đoạn chuyển mình sâu rộng, đặc biệt khi tiến gần đến dấu mốc 100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 – 21/6/2025). Năm 2025 vì thế trở thành một thời điểm mang ý nghĩa đặc biệt – không chỉ để nhìn lại chặng đường đã qua, mà còn là cơ hội để báo chí xác lập vị thế mới trong thời đại số.

Bước vào giai đoạn chuyển đổi sâu rộng, nhiều cơ quan báo chí đang tiến hành tái cấu trúc toàn diện: Hợp nhất các loại hình truyền thông, điều chỉnh tên gọi, tinh giản bộ máy và thay đổi phương thức vận hành. Đây không chỉ là phản ứng trước những thách thức của thời đại, mà còn là bước chuyển mình cần thiết để báo chí thích nghi với kỷ nguyên số – nơi công nghệ, dữ liệu và thói quen tiếp nhận thông tin của công chúng thay đổi nhanh chóng.

Tại tọa đàm "Báo chí tinh – gọn – mạnh" do Trung tâm Truyền hình Việt Nam tại TP. Hồ Chí Minh (VTV9) tổ chức mới đây ở TP.HCM, hơn 70 nhà báo, lãnh đạo toà soạn, chuyên gia truyền thông và nhà quản lý đã cùng thảo luận về lộ trình tái cấu trúc báo chí trong bối cảnh mới. Mục tiêu là tìm kiếm mô hình phù hợp với thời đại số, tăng tính tự chủ, đồng thời vẫn giữ được bản sắc và vai trò định hướng thông tin.

Phát biểu tại toạ đàm, ông Từ Lương, Giám đốc Trung tâm Truyền hình Việt Nam tại TP. Hồ Chí Minh (VTV9 cho rằng, khi tổ chức sắp xếp và đặt tên lại các cơ quan báo chí, cần giải quyết đồng bộ nhiều yếu tố về chính trị, pháp lý, nghiệp vụ, đặc biệt là nhận diện công chúng.

Trong tiến trình tinh gọn bộ máy, việc thống nhất quy chuẩn đặt tên cho các cơ quan báo chí sau sáp nhập được xem là bước đi ưu tiên. Tên gọi không chỉ cần thể hiện rõ chức năng, phạm vi hoạt động và cơ quan chủ quản, mà còn phải giữ lại được những thương hiệu báo chí có uy tín nhằm tránh xáo trộn trong nhận diện công chúng. Việc đặt tên cũng cần đảm bảo không gây hiểu nhầm về cấp quản lý, đồng thời phân biệt rõ ràng giữa cơ quan báo chí chính thống và các bản tin nội bộ.

Bên cạnh đó, yếu tố bản sắc riêng của từng tờ báo cần đặt lên hàng đầu. Tên gọi và hệ thống nhận diện cần gắn chặt với nhiệm vụ chính trị, nhóm độc giả mục tiêu, đồng thời phải ngắn gọn, dễ nhớ, dễ tìm kiếm – đặc biệt là khi triển khai trên các nền tảng truyền thông số. Điều này đòi hỏi việc đặt tên phải tối ưu cho môi trường internet, mạng xã hội và ứng dụng di động, tạo điều kiện thuận lợi để báo chí tiếp cận công chúng một cách hiệu quả và bền vững.

“Tinh - gọn - mạnh không chỉ là định hướng chiến lược, mà còn là hành động cấp thiết trong bối cảnh các cơ quan báo chí đang nỗ lực tái cơ cấu để thích ứng”, giám đốc Trung tâm Truyền hình Việt Nam nhấn mạnh.

Nhà báo Tô Đình Tuân, Tổng Biên tập Báo Người Lao Động cho rằng, tinh gọn phải song hành với nâng cao chất lượng. Bên cạnh việc triển khai các chương trình cộng đồng như “Một triệu lá cờ Tổ quốc”, đơn vị vẫn ưu tiên đầu tư mạnh vào chuyển đổi số nhằm bắt kịp xu thế, tránh nguy cơ bị tụt lại phía sau trong môi trường truyền thông hiện đại.

Nhà báo Mai Ngọc Phước, Tổng Biên tập Báo Pháp luật TP Hồ Chí Minh đặt câu hỏi: "Tinh gọn nhân sự là cần thiết, nhưng làm sao để không đánh mất bản sắc của tờ báo?". Ông kể về những đêm thức trắng, cân nhắc giữa việc cắt giảm biên chế và giữ lại những phóng viên kỳ cựu – những người mang linh hồn của tòa soạn. Tờ báo của ông đã đẩy mạnh mảng pháp luật đời sống và các chiến dịch xã hội như "Cùng ngư dân thắp sáng đèn trên biển", nhưng áp lực chuyển đổi số vẫn như một gánh nặng.

Phát biểu tại chương trình, lãnh đạo nhiều cơ quan báo chí cho biết, hiện các đơn vị đang khẩn trương hoàn thiện bộ máy tổ chức nội bộ, đồng thời xây dựng quy chế, phương án quản lý và kế hoạch vận hành phù hợp với mô hình tòa soạn hội tụ đa phương tiện. Mục tiêu là triển khai đầy đủ các loại hình báo chí, nâng cao hiệu quả hoạt động trong bối cảnh chuyển đổi số.

Cùng với đó, các cơ quan báo chí cũng đẩy mạnh đa dạng hóa sản phẩm, đặc biệt chú trọng phát triển các loại hình truyền thông mới, hiện đại. Phương thức vận hành và quản trị tiếp tục được đổi mới theo hướng linh hoạt, hiệu quả, trong khi nội dung và hình thức thể hiện được cải tiến toàn diện nhằm tăng tính hấp dẫn và khả năng lan tỏa.

Đây là trăn trở chung của nhiều nhà báo, là làm thế nào để báo chí vừa “tinh” về tổ chức, “gọn” về bộ máy, mà vẫn “mạnh” về nội dung và có sức ảnh hưởng trong xã hội số đầy biến động hiện nay.

Việc phát triển báo chí hiện đại không còn là câu chuyện nội dung đơn thuần, mà là sự kết hợp giữa công nghệ, thị trường, con người và chiến lược. Trong bối cảnh AI, big data, social media chi phối hành vi người dùng, báo chí cần tái định vị vai trò từ cung cấp thông tin sang đồng hành và định hướng xã hội.

Kinh tế báo chí: Tự chủ nhưng không đơn giản

Một trong những yếu tố then chốt của sự chuyển mình là bài toán kinh tế báo chí. Trong bối cảnh ngân sách nhà nước có hạn, nhiều cơ quan báo chí đang phải tìm hướng đi mới để tự chủ tài chính. Tuy nhiên, việc độc giả chưa quen với mô hình trả phí khiến báo chí phải linh hoạt hơn trong khai thác nguồn thu.

Theo Nhà báo Nguyễn Ngọc Toàn, Tổng Biên tập Báo Thanh Niên, giới trẻ ngày nay gần như không còn đọc báo in. Thay vào đó, họ dành phần lớn thời gian trên mạng xã hội, ít quan tâm đến nguồn tin chính thống từ báo chí hoặc các trang tin điện tử. Sau đại dịch COVID-19, lượng truy cập vào các tờ báo trên toàn cầu, bao gồm cả Việt Nam đã có sự sụt giảm đáng kể, ngoại trừ một số cơ quan báo chí có sự đột phá về nội dung.

Đáng chú ý, nguồn thu quảng cáo truyền thống của báo chí cũng đang bị phân tán khi các doanh nghiệp, đặc biệt là các công ty nước ngoài đang chuyển ngân sách quảng cáo sang các nền tảng xuyên biên giới, khiến nguồn thu của các tờ báo giảm sút đáng kể. "Kinh tế báo chí đang đối mặt với nhiều khó khăn," ông Toàn nhấn mạnh

“Cần có những giải pháp tháo gỡ những bất cập về chính sách quản lý tài chính đối với các đơn vị sự nghiệp có thu, nhất là trong đầu tư công nghệ, nâng cao thu nhập và tuyển dụng nhân sự chất lượng. Bên cạnh đó là các cơ chế, chính sách khuyến khích cơ quan báo chí phát triển thành doanh nghiệp dịch vụ truyền thông - công nghệ, thực hiện nhiệm vụ chính trị theo đặt hàng của Nhà nước”, Nhà báo Nguyễn Ngọc Toàn kiến nghị.

Nhà báo Mai Ngọc Phước chia sẻ, khó khăn về nguồn thu là khó khăn chung của báo, đài trên cả nước. Vấn đề hiện nay là luật và các cơ chế chính sách của Nhà nước phải có những quy định mới để giúp các cơ quan báo chí tự chủ. 

"Tự chủ không được đồng nghĩa với thương mại hóa tràn lan. Báo chí phải giữ được vai trò định hướng dư luận, thay vì chạy theo lợi nhuận", nhà báo Mai Ngọc Phước cảnh báo.

Để các cơ quan báo chí thực sự trở thành đơn vị tự chủ vững mạnh, Luật Báo chí sửa đổi cần quy định rõ mô hình hoạt động của tổ hợp truyền thông, tập đoàn truyền thông; đồng thời xác định cụ thể tên gọi, chức năng của các cơ quan báo chí, cơ chế tạo điều kiện cho các cơ quan này hoạt động (về thuế, về thu nhập...) để vận hành hiệu quả.

Bên cạnh sự hỗ trợ từ chính quyền địa phương trong việc đào tạo nhân lực, thúc đẩy chuyển đổi số, bản thân các cơ quan báo chí cũng cần chủ động hơn. Việc mạnh dạn đào tạo nguồn nhân lực tại chỗ, tái cấu trúc bộ máy hợp lý và mở rộng hoạt động kinh tế báo chí như tổ chức sự kiện, truyền thông số… sẽ là những bước đi quan trọng giúp các đơn vị tăng cường năng lực tự chủ trong giai đoạn mới.

Nhân dịp kỷ niệm 100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam (1925 – 2025), câu chuyện tái cấu trúc báo chí được nhìn nhận không chỉ như một yêu cầu khách quan, mà còn là cơ hội để củng cố lại giá trị cốt lõi, đồng thời mở rộng vai trò xã hội trong thời đại mới.

Sự tinh gọn về tổ chức không làm suy yếu vai trò của báo chí, mà là tạo điều kiện để tập trung hơn vào nội dung chất lượng, phân tích chuyên sâu và giữ vững đạo đức nghề nghiệp. Mạnh mẽ về công nghệ, chuyên nghiệp về nhân lực, linh hoạt về tài chính – đó là ba trụ cột để ngành báo chí bước tiếp trong thời đại số./.