TS. Nguyễn Tú Anh: Cần khung tiêu chuẩn phù hợp cho các doanh nghiệp tham gia thị trường tín chỉ carbon

Thị trường tín chỉ carbon: Cơ chế đóng vai trò chủ đạo

Tại buổi Hội thảo Thị trường tín chỉ carbon: Những biện pháp căn cơ cho phát triển bền vững diễn ra mới đây, theo TS. Nguyễn Tú Anh, Giám đốc Trung tâm Thông tin, phân tích và dự báo kinh tế (Ban Kinh tế Trung ương) thông tin từ Viện Thị trường Carbon thế giới, hiện có khoảng 73 cơ chế carbon, tính cả ở thị trường tự nguyện và bắt buộc, đang được vận hành ở cấp quốc gia và cấp địa phương. Hiện, các cơ chế này đang phủ khoảng 23% trong tổng lượng phát thải khí nhà kính (GHG) toàn cầu.

Các cơ chế trong thị trường carbon bắt buộc chiếm vai trò chủ đạo, với khoảng 98% tổng nguồn thu được tạo ra từ các cơ chế này (2% còn lại là từ các cơ chế của thị trường tự nguyện). 

Đưa ra dẫn chứng từ thống kê của Chương trình Ecosystem Marketplace của Forest Trends, TS. Nguyễn Tú Anh cho biết đối với thị trường carbon tự nguyện trong giai đoạn 2021-2023 có 1.530 dự án carbon tại 98 quốc gia khác nhau. Lượng carbon giao dịch khoảng 254 triệu tấn với kim ngạch khoảng gần 1,9 tỷ USD. Lượng tín chỉ carbon giao dịch trong khuôn khổ chương trình carbon tự nguyện năm 2022 giảm 51% so với lượng giao dịch năm 2021.

Tuy nhiên, giá mua bán tín chỉ carbon tăng mạnh (82%) từ mức 4,04 USD/tấn lên 7,37 USD/tấn năm 2022. Thống kê của Ecosystem Marketplace cho thấy giá tín chỉ carbon năm 2023 giảm so với 2022, ở mức 6,97 USD/tấn. Ông Tú Anh nói.

Những dự án tín chỉ carbon được hình thành trong các mảng như lâm nghiệp và sử dụng đất, năng lượng tái tạo, nông nghiệp, giao thông... có lượng giao dịch và giá tín chỉ carbon từ các loại hình dự án này khác nhau.

Doanh nghiệp hưởng lợi từ việc tích cực tham gia thị trường carbon

Theo TS. Tú Anh, việc tham gia thị trường tín chỉ carbon mang lại nhiều lợi ích không chỉ cho doanh nghiệp mà còn cho cả cộng đồng. Không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn mang lại lợi ích môi trường và xã hội, thúc đẩy phát triển bền vững.

Thông qua thị trường tín chỉ carbon, các doanh nghiệp ở đô thị, miền xuôi chia sẻ lợi ích với đồng bào vùng sâu, vùng xa, vùng cao, những người đang có năng lực hấp thụ khí thải carbon mà các doanh nghiệp sản xuất tạo ra. Tham gia thị trường tín chỉ carbon cũng tạo động lực cho các doanh nghiệp thực hiện biện pháp để giảm phát thải khí nhà kính, giúp chuyển đổi nền kinh tế trung hòa carbon. 

Đặc biệt, ông Tú Anh nhìn nhận về mặt kinh tế, phát triển thị trường tín chỉ carbon làm tăng giá trị của những cánh rừng của Việt Nam, tạo ra giá trị bền vững của rừng. Đồng thời phát triển thị trường tín chỉ carbon giúp nhà quản lý có công cụ chính sách hiệu quả để thực hiện cam kết giảm phát thải khí nhà kính với chi phí thấp nhất.

"Trên bình diện toàn cầu, thị trường tín chỉ carbon là công cụ thị trường hiệu quả nhất giảm phát thải khí nhà kính một cách công bằng nhằm mục tiêu ứng phó với quá trình biến đổi khí hậu khốc liệt hiện nay". TS, Nguyễn Tú Anh nhận định.

Tuy nhiên, mặc dù có những lợi ích lớn như vậy, nhưng trong cuộc khảo sát gần đây của công ty cổ phần tư vấn năng lượng và môi trường có hơn 50% doanh nghiệp trên tổng số 537 doanh nghiệp chỉ biết sơ qua về hệ thống trao đổi hạn ngạch phát thải (ETS) và thị trường carbon, và chỉ 1,27% doanh nghiệp biết về ETS và thị trường tín chỉ carbon. Như vậy các doanh nghiệp Việt Nam hầu như chưa có đủ hiểu biết và quan tâm đến thị trường có nhiều ưu thế này.

"Nhiều doanh nghiệp dù rất muốn tham gia vào thị trường carbon, tuy nhiên, nhìn vào cơ chế hiện nay còn khá nhiều các thủ tục rườm rà, rào cản pháp lý đã khiến họ chùn chân", ông Tú Anh cho hay.

Hành lang pháp lý rõ ràng, tiêu chuẩn phù hợp tạo điểm tựa cho doanh nghiệp

Chia sẻ về những giải pháp căn cơ cho thị trường carbon phát triển bền vững, tạo đà và hỗ trợ các doanh nghiệp tham gia tích cực thì TS. Nguyễn Tú Anh đã đưa ra một số đề xuất, kiến nghị.

Theo đó, Để một thị trường hình thành và phát triển thì cần có một hành lang pháp lý đồng bộ, đầy đủ xác định rõ quyền và nghĩa vụ các bên tham gia, nguyên tắc xác định sản phẩm, nguyên tắc xác định quyền sở hữu, quyền định đoạt, nguyên tắc xác định giá cả giao dịch và các chuẩn mực phải tuân thủ.

Nhìn nhận về những khó khăn của doanh nghiệp, TS. Nguyễn Tú Anh cho rằng do thị trường tín chỉ carbon là một dạng thị trường đặc biệt mua bán quyền phát thải và năng lực hấp thụ khí nhà kính, do đó những điều kiện cơ bản trên đây vẫn chưa được đáp ứng. Mặc dù đã có Nghị định 06/2022/NĐ-CP, nhưng các quy định cụ thể về quy trình giao dịch, nhưng những nội dung về quản lý và giám sát việc tạo ra và giao dịch tín chỉ carbon vẫn chưa được định hình rõ ràng khiến doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc tuân thủ và triển khai.

Thêm vào đó, các doanh nghiệp muốn tham gia vào thị trường carbon cũng đang gặp khó khăn trong việc xác định các tiêu chuẩn cần tuân thủ và quy trình cần thực hiện. Việc thiếu các tiêu chuẩn, quy chuẩn cụ thể về đo lường, báo cáo và kiểm định lượng phát thải carbon đã tạo ra nhiều trở ngại cho các doanh nghiệp và tổ chức.

Để tạo lập thị trường tín chỉ carbon thì trước tiên phải có nhu cầu về tín chỉ này. Để xác định nhu cầu thì các doanh nghiệp phải biết mình đang phát thải bao nhiêu và được phép phát thải bao nhiêu. Nếu doanh nghiệp đang phát thải vượt quá hạn mức cho phép thì doanh nghiệp phải chịu hậu quả gì? Để đảm bảo bảo trong hạn mức thì doanh nghiệp có thể mua tín chỉ phát thải carbon ở đâu? Ai đảm bảo tín chỉ này được công nhận trên thế giới. Đây là những câu hỏi cơ bản nhưng vẫn chưa có lời giải cụ thể. TS. Nguyễn Tú Anh băn khoăn và đưa ra một số câu hỏi về thị trường tín chỉ carbon hiện nay.

Đến nay Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định 13/2024/QĐ-TTg về danh mục lĩnh vực, cơ sở phát thải khí nhà kính phải thực hiện kiểm kê khí nhà kính trong năm 2024 bao gồm 1805 cơ sở thuộc ngành Công Thương, 75 cơ sở thuộc ngành Giao thông vận tải, 229 cơ sở thuộc ngành Xây dựng và 57 cơ sở thuộc ngành Tài nguyên và Môi trường. Tổng cộng 2166 cơ sở cần phải kiểm kê khí nhà kính. Đây là bước đầu tiên để xác định mức độ phát thải của doanh nghiệp, tổ chức và ước lượng mức độ phát thải quốc gia.

Tuy nhiên quá trình thực hiện vẫn còn nhiều lúng túng. Có nhiều nguyên nhân đã được thảo luận trong các hội thảo, toạ đàm, tập huấn thời gian qua, chẳng hạn như doanh nghiệp không có thông tin đầy đủ về việc phải tuân thủ việc kiểm kê này, có thông tin nhưng đang chờ đợi xem đã có ai làm chưa và làm như thế nào,doanh nghiệp viện dẫn chưa đủ năng lực và nguồn lực để thực hiện;... Sau khi kiểm kê một cách đáng tin cậy, mới có căn cứ để bàn đến việc ban hành hạn mức phát thải, từ hạn mức phát thải mới hình thành nên nhu cầu của thị trường tín chỉ carbon. Như vậy, chặng đường để hình thành và phát triển thị trường tín chỉ carbon ở nước ta vẫn còn nhiều sương mù phía trước. Vị chuyên gia kinh tế nhìn nhận.

TS. Nguyễn Tú Anh mong muốn trong thời gian tới sẽ được lắng nghe nhiều hơn những ý kiến tâm huyết của các chuyên gia, ý kiến từ các doanh nghiệp, nhằm tìm ra giải pháp tháo gỡ khó khăn,vướng mắc để thực hiện công cuộc chuyển đổi xanh, đảm bảo phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 thông qua xây dựng và phát triển thị trường tín chỉ carbon ở nước ta một cách bền vững và hiệu quả.

Sự tham gia đóng góp ý kiến của những bên liên quan trong lĩnh vực tín chỉ carbon không chỉ làm lan tỏa hiểu biết về thị trường mới mẻ này cho cộng đồng mà còn giúp xóa bỏ sương mù phía trước để các doanh nghiệp nhìn rõ hơn lộ trình phải đi để đến cái đích mong muốn. Ông Nguyễn Tú Anh nhấn mạnh./.