Văn hóa - Sức mạnh nội sinh cho dân tộc bước vào kỷ nguyên mới

Đoàn kết và nỗ lực, chúng ta sẽ mang lại sự hưng thịnh cho đất nước, ấm no và hạnh phúc cho mỗi người dân. Trong sức vươn lên của dân tộc, văn hóa không chỉ là động lực mà còn là nền tảng quyết định, đóng vai trò tiên quyết. Đây chính là sức mạnh nội sinh, là yếu tố then chốt giúp dân tộc Việt Nam trường tồn và phát triển bền vững.

1- Chủ tịch Hồ Chí Minh từng khẳng định “Văn hóa soi đường cho quốc dân đi”. Lời nhắc nhở của Bác không chỉ là một định hướng mà còn chỉ ra tầm quan trọng và giá trị vĩnh hằng của sức mạnh văn hóa đối với quốc gia, dân tộc. Cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng cũng từng khẳng định giá trị văn hóa và thiết chế văn hóa ở Việt Nam đó là: Đảng ta luôn luôn quan tâm đến xây dựng và phát triển văn hóa trong suốt sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, xây dựng đất nước, nhất là trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Nhận thức của Đảng về văn hóa ngày càng toàn diện, đầy đủ và sâu sắc hơn. Đảng ta coi văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, sức mạnh nội sinh, động lực phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc; xác định phát triển văn hóa đồng bộ, hài hòa với tăng trưởng kinh tế và tiến bộ, công bằng xã hội là một định hướng căn bản của quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. Nền văn hóa mà Đảng, Nhà nước ta xây dựng là nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc. Văn hóa là bản sắc của dân tộc, văn hóa còn thì dân tộc còn, văn hóa mất thì dân tộc mất. Hạnh phúc của con người không phải chỉ ở chỗ nhiều tiền, lắm của, ăn ngon, mặc đẹp mà còn ở sự phong phú về tâm hồn, được sống giữa tình thương và lòng nhân ái, lẽ phải và công bằng.

Nhìn lại chặng đường dài của lịch sử Việt Nam, dù trải qua nhiều bão giông nhưng dân tộc Việt Nam chúng ta vẫn luôn vững vàng, tự tin, tự hào với lòng tự tôn dân tộc để ngẩng cao đầu vượt qua mọi khó khăn để xây dựng một Việt Nam phát triển mạnh mẽ đáng tự hào như hôm nay. Văn hóa chính là sức mạnh nội sinh giúp đất nước ta đạt được thành tựu đáng tự hào đó. Và Con người là nguồn lực cốt lõi nhất trong nguồn lực văn hóa. Nguồn lực con người là tổng hòa về phẩm chất, năng lực và trình độ, trong đó, sức khỏe, tri thức, trí tuệ, năng lực, kỹ năng, lao động, đạo đức, ý chí... làm nên động lực tinh thần của con người trong hoạt động kinh tế và đời sống, tạo nên chất lượng sống, sự hài lòng và hạnh phúc của mỗi cá nhân. Đặc biệt trong những phẩm chất đó, ý thức tự tôn dân tộc và tinh thần độc lập, tự cường là nền tảng tinh thần, là yếu tố quan trọng trong phẩm chất của con người Việt Nam và là nội dung cốt lõi của văn hóa Việt Nam. Vì vậy, cần phát huy truyền thống hiếu học, trí tuệ và khơi dậy khát vọng phát triển của người Việt để tạo ra động lực mạnh mẽ, thúc đẩy sự phát triển bền vững của đất nước.

Đúng như Thủ tướng Phạm Minh Chính đã từng khẳng định: Văn hóa Việt Nam có sự thống nhất trong đa dạng, là sự hòa quyện, kết tinh giữa bản sắc văn hóa các dân tộc anh em; ngày càng phát triển mạnh mẽ, gắn với mọi mặt của đời sống, hướng tới phục vụ nhu cầu chính đáng của nhân dân; được bảo tồn, phát huy; từng bước trở thành động lực, nguồn lực quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Truyền thống văn hóa như suối nguồn nuôi dưỡng tạo nên nét đẹp, cốt cách của con người Việt Nam, là tinh thần đại đoàn kết toàn dân tộc; sự hội tụ của lòng yêu nước, nhân ái, sẻ chia; tính cầu thị, khiêm tốn, lắng nghe, chịu thương, chịu khó và khả năng sáng tạo, ứng phó, vượt qua mọi khó khăn, thách thức trong bất cứ hoàn cảnh nào.

Văn hóa, văn học, nghệ thuật nước nhà đã trở thành vũ khí đấu tranh sắc bén trên mặt trận tư tưởng, như danh nhân văn hóa thế giới Nguyễn Đình Chiểu đã viết: “Chở bao nhiêu đạo thuyền không khẳm - Đâm mấy thằng gian bút chẳng tà”. Văn hóa góp phần bảo vệ vững chắc nền tảng tư tưởng của Đảng, kiên quyết đấu tranh với cái xấu, cái ác, lấy cái đẹp dẹp cái xấu, lấy cái tích cực đẩy lùi tiêu cực; truyền cảm hứng, cổ vũ, lan tỏa các giá trị cao đẹp của dân tộc, của con người trong xã hội. 

Văn hóa Việt Nam có sự thống nhất trong đa dạng, là sự hòa quyện, kết tinh giữa bản sắc văn hóa các dân tộc anh em; ngày càng phát triển mạnh mẽ, gắn với mọi mặt của đời sống, hướng tới phục vụ nhu cầu chính đáng của nhân dân; được bảo tồn, phát huy; từng bước trở thành động lực, nguồn lực quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Truyền thống văn hóa như suối nguồn nuôi dưỡng tạo nên nét đẹp, cốt cách của con người Việt Nam, là tinh thần đại đoàn kết toàn dân tộc; sự hội tụ của lòng yêu nước, nhân ái, sẻ chia; tính cầu thị, khiêm tốn, lắng nghe, chịu thương, chịu khó và khả năng sáng tạo, ứng phó, vượt qua mọi khó khăn, thách thức trong bất cứ hoàn cảnh nào.

Thủ tướng Phạm Minh Chính

Phát biểu tại Chương trình nghệ thuật đặc biệt chào mừng kỷ niệm 80 năm ra đời “Đề cương về Văn hóa Việt Nam” tháng 2/2023.

Văn hóa Việt Nam luôn là nền tảng vững chắc đồng hành cùng sự phát triển của dân tộc và yếu tố cốt lõi tạo nên nền văn hóa ấy chính là con người. Dù ở bất kỳ thời kỳ nào, trong mỗi giai đoạn lịch sử, tư duy và nhận thức của con người luôn mang lại những tư tưởng tích cực, khẳng định giá trị đích thực, nhằm đóng góp nhiều hơn cho sự phát triển của đất nước và hạnh phúc của nhân dân. Bởi lẽ, con người là chủ thể trong mọi lĩnh vực và là nhịp sống của quốc gia. Người Việt Nam sẽ luôn để lại dấu ấn trong lịch sử bằng phẩm hạnh, nhân cách và niềm tự hào dân tộc của mình.

Bác Hồ kính yêu đã từng nói rõ về một con người tốt đó là. 

“Ai chẳng muốn cho tự mình thành một người tốt,

Con cháu mình sung sướng,

Gia đình mình no ấm,

Làng xóm mình thịnh vượng,

Nòi giống mình vẻ vang,

Nước nhà mình mạnh giàu.

Mục đích ấy tuy to lớn, nhưng rất thiết thực.

Thiết thực, vì chúng ta nhất định đạt được. 

Chúng ta nhất định đạt được, vì mỗi người và tất cả dân ta đều Thi đua:

Cần, Kiệm, Liêm, Chính”.

(Cần kiệm liêm chính, viết khoảng tháng 6-1949,

Hồ Chí Minh toàn tập, Sđd, t.6, tr131)

Lời dạy của Bác không chỉ có giá trị đến bây giờ mà còn vĩnh cửu với thời gian. Văn hóa và con người Việt Nam, trong bối cảnh hiện nay, đang cùng với sự phát triển vượt bậc của công nghiệp 4.0, trí tuệ nhân tạo và khoa học công nghệ, tạo nên những chuyển biến mạnh mẽ. Việt Nam đã và đang có những bước đi quyết liệt trong công cuộc đổi mới này. Vai trò của con người và nền kinh tế tri thức ở Việt Nam đang có những thay đổi sâu sắc, đồng thời nắm bắt và làm chủ khoa học công nghệ để nâng cao vị thế của đất nước trên bản đồ thế giới.

2- Tổng Bí thư Tô Lâm đã khẳng định mạnh mẽ khi đề cập tới kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc đó là: “Đó là kỷ nguyên phát triển, kỷ nguyên giàu mạnh, kỷ nguyên thịnh vượng dưới sự lãnh đạo, cầm quyền của Đảng Cộng sản, xây dựng thành công nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa, dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Mọi người dân đều có cuộc sống ấm no, hạnh phúc, được hỗ trợ phát triển, làm giàu; đóng góp ngày càng nhiều cho hòa bình, ổn định, phát triển của khu vực và thế giới, cho hạnh phúc của nhân loại và văn minh toàn cầu. 

"Đích đến của kỷ nguyên vươn mình là dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, phát triển theo chế độ xã hội Xã hội chủ nghĩa, sánh vai với các cường quốc năm châu. Ưu tiên hàng đầu trong kỷ nguyên mới là thực hiện thắng lợi các mục tiêu chiến lược đến năm 2030, Việt Nam trở thành nước đang phát triển, có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao; đến năm 2045 trở thành nước xã hội chủ nghĩa phát triển, có thu nhập cao; khơi dậy mạnh mẽ hào khí dân tộc, tinh thần tự chủ, tự tin, tự lực, tự cường, tự hào dân tộc, khát vọng phát triển đất nước; kết hợp chặt chẽ sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại", Tổng Bí thư nhấn mạnh. 

Đích đến của kỷ nguyên vươn mình là dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, phát triển theo chế độ xã hội Xã hội chủ nghĩa, sánh vai với các cường quốc năm châu. Ưu tiên hàng đầu trong kỷ nguyên mới là thực hiện thắng lợi các mục tiêu chiến lược đến năm 2030, Việt Nam trở thành nước đang phát triển, có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao; đến năm 2045 trở thành nước xã hội chủ nghĩa phát triển, có thu nhập cao; khơi dậy mạnh mẽ hào khí dân tộc, tinh thần tự chủ, tự tin, tự lực, tự cường, tự hào dân tộc, khát vọng phát triển đất nước; kết hợp chặt chẽ sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại.

Tổng Bí thư Tô Lâm

Trao đổi chuyên đề "Kỷ nguyên phát triển mới - Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam". (Ảnh: Thống Nhất/TTXVN)

Theo Tổng Bí thư, cơ sở định vị mục tiêu đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc là những thành tựu vĩ đại đạt được sau 40 năm đổi mới dưới sự lãnh đạo của Đảng đã giúp Việt Nam tích lũy đủ thế và lực cho sự phát triển bứt phá trong giai đoạn tiếp theo. Thế giới đang trong thời kỳ thay đổi có tính thời đại, từ nay đến năm 2030 là giai đoạn quan trọng nhất để xác lập trật tự thế giới mới, đây cũng là thời kỳ cơ hội chiến lược quan trọng, giai đoạn nước rút của cách mạng Việt Nam để đạt mục tiêu chiến lược 100 năm dưới sự lãnh đạo của Đảng, tạo tiền đề vững chắc đạt mục tiêu 100 năm thành lập nước. Sự biến chuyển có tính thời đại đem đến thời cơ, thuận lợi mới nhưng cũng xuất hiện nhiều khó khăn, thách thức mới, trong đó thách thức nổi trội hơn. 

Lịch sử Cách mạng Việt Nam cho thấy, dưới sự lãnh đạo tài tình, sáng suốt của Đảng, bằng sự khơi dậy ý chí tự chủ, tự tin, tự lực, tự cường, tự hào dân tộc, bằng việc huy động sức mạnh toàn dân kết hợp với sức mạnh thời đại, Đảng ta đã đưa dân tộc ta giành hết thắng lợi này đến thắng lợi khác, tạo nên những kỳ tích trong Cách mạng giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước, xây dựng một nước Việt Nam Xã hội chủ nghĩa độc lập, tự do, hạnh phúc.

Lời khẳng định mạnh mẽ của Tổng Bí thư Tô Lâm như một tuyên ngôn sắt son về định hướng phát triển đất nước Việt Nam trong kỷ nguyên mới. Để hoàn thành được sứ mệnh cao cả này, mỗi con người Việt Nam cần xác lập cho mình những mục tiêu rõ ràng, từ đó cống hiến nhiều hơn cho sự phát triển của đất nước và hạnh phúc của nhân dân.

Trong sứ mệnh lịch sử này, vai trò của các nhà trí thức, doanh nghiệp và doanh nhân Việt Nam là vô cùng quan trọng, là lực lượng xung kích trong kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. Văn hóa và con người Việt Nam không thể thiếu lòng tự tôn dân tộc, chính điều này tạo nên nguồn động lực mạnh mẽ để giới trí thức và doanh nhân đồng hành trong sự nghiệp xây dựng đất nước.

Nhiều nhà khoa học Việt Nam đã nhận được những giải thưởng danh giá trên thế giới và không ít doanh nhân Việt Nam đã lọt vào danh sách tỷ phú toàn cầu. Những thành tựu này là minh chứng rõ ràng cho thấy văn hóa và con người Việt Nam có đủ tâm thế và trí lực để xây dựng một Việt Nam hùng cường trong tương lai gần.

Đúng như cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã từng chỉ ra những nhiệm vụ cần làm để phát triển văn hóa và con người Việt Nam, đó là: Khơi dậy mạnh mẽ hơn nữa tinh thần yêu nước, ý chí tự cường, tinh thần đoàn kết, khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc của toàn dân tộc; phát huy cao độ những giá trị văn hoá, sức mạnh và tinh thần cống hiến của mọi người Việt Nam, tạo nguồn lực nội sinh và động lực đột phá để thực hiện thành công mục tiêu phát triển đất nước đến năm 2025, 2030, tầm nhìn 2045 mà Đại hội XIII của Đảng đã đề ra. Xây dựng con người Việt Nam thời kỳ đổi mới, phát triển, hội nhập với những giá trị chuẩn mực phù hợp, gắn với giữ gìn, phát huy giá trị gia đình Việt Nam, hệ giá trị văn hoá, giá trị của quốc gia - dân tộc; kết hợp nhuần nhuyễn những giá trị truyền thống với giá trị thời đại: Yêu nước, đoàn kết, tự cường, nghĩa tình, trung thực, trách nhiệm, kỷ cương, sáng tạo. 

Những giá trị ấy được nuôi dưỡng bởi văn hoá gia đình Việt Nam với những giá trị cốt lõi: Ấm no, hạnh phúc, tiến bộ, văn minh; được bồi đắp, phát triển bởi nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc với hệ giá trị: Dân tộc, dân chủ, nhân văn, khoa học; trên nền tảng của hệ giá trị quốc gia và cũng là mục tiêu phấn đấu cao cả của dân tộc ta: Hoà bình, thống nhất, độc lập, dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, hạnh phúc. Phát triển toàn diện và đồng bộ các lĩnh vực văn hoá, môi trường văn hoá, đời sống văn hoá: Bảo tồn, phát huy các giá trị văn hoá truyền thống, tiếp thu tinh hoa văn hoá nhân loại, đồng thời nâng cao chất lượng, hiệu quả sáng tạo các giá trị văn hoá mới. Xây dựng môi trường văn hoá lành mạnh, văn minh gắn liền với đấu tranh không khoan nhượng với cái xấu, cái ác, phi văn hoá, phản văn hoá; bảo vệ những giá trị chân - thiện - mỹ. Nâng cao đời sống văn hoá của nhân dân; xây dựng đời sống văn hoá vui tươi, lành mạnh, hạnh phúc; khắc phục sự chênh lệch về trình độ phát triển và hưởng thụ văn hoá giữa các vùng, miền của đất nước.

Đó cũng là những việc cần làm để xây dựng văn hóa con người Việt Nam có đủ tâm, tầm và trí. Xây dựng một nước Việt Nam rạng ngời trong kỷ nguyên mới.

3- Mỗi dịp Tết đến xuân về, nhiều người Việt Nam lại đến thăm và bái yết các vị tiên liệt về văn hóa ở Văn Miếu - Quốc Tử Giám. Quốc Tử Giám được coi là trường đại học đầu tiên của Việt Nam, giống như mùa xuân là mùa khởi đầu của một năm, từ đó giúp rất nhiều vương triều mở đầu công cuộc chấn hưng đất nước. Văn Miếu - Quốc Tử Giám là biểu tượng của “nguyên khí quốc gia” vì là nơi đào tạo sĩ tử và hơn thế nữa, là nơi tôn vinh nhân tài. Ngay tấm bia đầu tiên khoa thi năm 1442 đã nêu lên vai trò và vị trí của kẻ sĩ: “Hiền tài là nguyên khí của quốc gia, nguyên khí vững thì thế nước mạnh và thịnh, nguyên khí kém thì thế nước yếu và suy, cho nên các đấng thánh đế minh vương không ai không chăm lo gây dựng nhân tài”. 

Mỗi tấm bia trong Văn Miếu - Quốc Tử Giám, ngoài ý nghĩa tường minh, còn mang nhiều hàm ý khác nhau. Bia năm 1565 có viết: “Dựng bia vừa để công danh còn mãi đến muôn đời, vừa để sự nghiệp soi sáng cho ngàn thuở”. Các bia đó còn khẳng định vai trò và giá trị các nhân tài, cổ vũ khuyến học, răn dạy kẻ sĩ về đạo lý, về trách nhiệm đồng thời thể hiện quan điểm, thái độ của quân, thần… mà người đời sau nên học hỏi.

Văn Miếu - Quốc Tử Giám đã trở thành biểu tượng văn hóa cho muôn đời về văn hóa hiếu học, nơi tôn vinh tinh thần học hỏi không chỉ để làm người, mà còn để cống hiến cho đất nước. Biểu tượng văn hóa này nhắc nhở chúng ta về giá trị sâu sắc của sự học trong lịch sử Việt Nam. Văn Miếu - Quốc Tử Giám là lời nhắc nhở mỗi người Việt cần tự xây dựng cho mình một nền tảng văn hóa vững chắc – chính là sức mạnh nội sinh của dân tộc, để bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Tổng Bí thư Tô Lâm đã từng khẳng định, thế giới đang trong thời kỳ thay đổi có tính thời đại, từ nay đến năm 2030 là giai đoạn quan trọng nhất để xác lập trật tự thế giới mới, đây cũng là thời kỳ cơ hội chiến lược quan trọng, giai đoạn nước rút của cách mạng Việt Nam để đạt mục tiêu chiến lược 100 năm dưới sự lãnh đạo của Đảng, tạo tiền đề vững chắc đạt mục tiêu 100 năm thành lập nước. Sự biến chuyển có tính thời đại đem đến thời cơ, thuận lợi mới, đồng thời cũng có nhiều thách thức, trong đó mặt thách thức nổi trội hơn và thời cơ mới còn có thể xuất hiện trong khoảnh khắc giữa những thay đổi đột biến trong cục diện thế giới. Cách mạng công nghiệp lần thứ 4, nhất là trí tuệ nhân tạo và công nghệ số đem đến cơ hội mà những quốc gia đang phát triển, chậm phát triển có thể nắm bắt để đi trước đón đầu, phát triển vượt bậc. 

Lịch sử cách mạng Việt Nam cho thấy, dưới sự lãnh đạo tài tình, sáng suốt của Đảng, khơi dậy ý chí tự lực, tự chủ, tự tin, tự cường, tự hào dân tộc, huy động sức mạnh toàn dân kết hợp với sức mạnh thời đại, con thuyền cách mạng Việt Nam sẽ đạt được những kỳ tích vĩ đại. Hiện nay là thời điểm ý Đảng hòa quyện với lòng dân trong khát vọng xây dựng đất nước phồn vinh, hạnh phúc, sớm xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội, sánh vai với các cường quốc năm châu. 

Từ những vấn đề trên, có thể thấy, đây là thời điểm “hội tụ” tổng hòa các lợi thế, sức mạnh để đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc tiếp nối các kỷ nguyên độc lập, tự do, xây dựng chủ nghĩa xã hội và đổi mới. Và lúc này nhìn lại chúng ta nhận thấy còn nhiều việc cần phải làm tốt hơn nữa để đất nước tiếp tục phát triển mạnh mẽ, thịnh vượng. Bởi "chúng ta chỉ cần dừng lại hoặc đi chậm thôi thì các nước đi nhanh hơn chúng ta", "mình cứ phát triển chậm, các nước đi nhanh mình đuổi theo không kịp". Hơn lúc nào hết, chúng ta phải vươn mình, tập trung "chạy thật nhanh" để đuổi kịp và vươn lên ngang tầm với các quốc gia phát triển trên thế giới.

Kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam chắc chắn sẽ đưa mảnh đất hình chữ S bên bờ biển trở thành một biểu tượng sáng ngời của hạnh phúc và thịnh vượng trên bản đồ thế giới./.