Bài 3: Những lon sữa được ‘thần thánh hóa’, trách nhiệm người nổi tiếng ở đâu khi niềm tin người tiêu dùng bị lạm dụng?

Hàng loạt KOL quảng cáo “lố”: Từ sữa đến thực phẩm chức năng

Vụ việc sữa non HIUP bị phát hiện là hàng giả, không đảm bảo chất lượng đã gây chấn động thị trường thực phẩm chức năng. Không chỉ dừng lại ở hành vi gian lận của doanh nghiệp sản xuất, vụ việc còn dấy lên làn sóng phẫn nộ xoay quanh trách nhiệm của những người nổi tiếng đã tham gia quảng bá sản phẩm với những lời lẽ "có cánh", khiến hàng nghìn người tiêu dùng bị cuốn theo.

Sữa HIUP từng xuất hiện dày đặc trên các nền tảng truyền thông, được giới thiệu như một “giải pháp thần kỳ” giúp trẻ tăng 3–5 cm chiều cao chỉ trong 3 tháng. Những gương mặt quen thuộc như MC Vân Hugo, BTV Quang Minh, BTV Hoàng Linh, nghệ sĩ Chí Trung, diễn viên Trung Ruồi… lần lượt xuất hiện trong các video, clip quảng cáo với những phát ngôn chắc nịch như “con tôi đã cao thêm 3–5 cm chỉ sau ba tháng”.

Từ đó, hàng loạt người nổi tiếng vô tình trở thành “bảo chứng niềm tin” cho một sản phẩm chưa được kiểm chứng. Chiến dịch truyền thông rầm rộ đã tạo hiệu ứng lan truyền mạnh mẽ, khiến nhiều phụ huynh không ngần ngại chi hàng triệu đồng mỗi tháng để mua sản phẩm với hy vọng cải thiện tầm vóc cho con.

Nhưng khi Cục An toàn thực phẩm công bố kết luận giám định và khẳng định HIUP 27 là hàng giả, thành phần chỉ chứa 15–17 chất dinh dưỡng thay vì 37 chất như hồ sơ công bố thì niềm tin của người tiêu dùng chính thức sụp đổ.

Điều đáng nói, phần lớn những người nổi tiếng từng đứng ra bảo chứng cho sản phẩm đều tuyên bố “không biết đó là hàng giả”. MC Vân Hugo đăng bài xin lỗi trên trang cá nhân, thừa nhận bản thân cũng là nạn nhân: “Giờ thì tôi hiểu, tôi đã bị lừa. Tôi thành thật xin lỗi”. BTV Quang Minh cho biết đang làm việc với luật sư để kiện ngược doanh nghiệp vì đã cung cấp thông tin sai lệch.

Tuy nhiên, những lời xin lỗi lúc này dường như không đủ để xóa bỏ hậu quả. Hành vi quảng bá thiếu kiểm chứng, đặc biệt trong lĩnh vực ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng, không thể chỉ dừng lại ở hai chữ “xin lỗi”. Giới chuyên gia cảnh báo, người nổi tiếng không thể đứng ngoài cuộc mỗi khi xảy ra sự cố, bởi uy tín cá nhân của họ chính là một phần của quá trình dẫn dắt hành vi tiêu dùng.

Không chỉ riêng sản phẩm sữa HIUP, tương tự với hàng loạt sản phẩm sữa tăng chiều cao, tăng cân, tăng đề kháng,… vẫn đang được quảng bá ồ ạt trên mạng xã hội. Trên TikTok, Facebook và các nền tàng xã hội vẫn đang được các KOL livestream bán hàng mỗi ngày, thậm chí tuyên bố “cháy hàng chỉ sau vài phút”.

Thực trạng này cho thấy một lỗ hổng lớn trong cả đạo đức quảng cáo lẫn cơ chế giám sát hoạt động thương mại hóa hình ảnh cá nhân. Khi người nổi tiếng sẵn sàng đặt uy tín cá nhân lên bàn cân để đổi lấy lợi nhuận, thì sức ảnh hưởng thay vì truyền cảm hứng tích cực lại trở thành công cụ dẫn dắt tiêu dùng mù quáng. Không chỉ tiếp tay cho những sản phẩm kém chất lượng xuất hiện tràn lan, họ còn vô tình tiếp tay hợp thức hóa các thông tin sai lệch, đánh lừa cảm xúc và quyết định mua hàng của hàng triệu người.

Khi hậu quả không dừng ở một sản phẩm mà lan ra cả hệ sinh thái tiêu dùng thiếu kiểm chứng, người phải gánh chịu không chỉ là cha mẹ mà là những đứa trẻ, những bệnh nhân yếu thế đã trở thành nạn nhân của những lon sữa được "thần thánh hóa". Và đến lúc này, cái giá phải trả không còn là vài trăm nghìn đồng cho một sản phẩm, mà là sự bào mòn niềm tin, thứ vốn dĩ cần được bảo vệ nghiêm ngặt hơn bất kỳ hợp đồng thương mại nào.

Trách nhiệm pháp lý không thể “xin lỗi là xong”

Luật hiện hành nghiêm cấm mọi hành vi quảng cáo sai sự thật, gây hiểu nhầm hoặc ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe cộng đồng. Các cá nhân nổi tiếng, khi tham gia quảng bá sản phẩm, đặc biệt là sản phẩm liên quan đến sức khỏe đều phải có trách nhiệm kiểm chứng thông tin trước khi phát ngôn. Nếu nội dung quảng cáo bị xác định là sai lệch, họ có thể bị xử lý theo pháp luật, bao gồm trách nhiệm dân sự, hành chính và trong một số trường hợp nghiêm trọng, cả hình sự.

Theo các luật sư, việc biện minh rằng “tôi cũng là nạn nhân” hoặc “tôi bị lừa” không thể được xem là lý do miễn trừ trách nhiệm. Sự thiếu kiểm chứng trước khi đưa thông tin đến công chúng, nhất là với sản phẩm ảnh hưởng trực tiếp đến trẻ em có thể được xem là hành vi tiếp tay, đặc biệt nghiêm trọng nếu liên quan đến hàng giả.

Dưới góc độ pháp lý, luật sư Trần Quang Minh, thành viên Đoàn luật sư TP. Hà Nội cho rằng, đối với những người nổi tiếng khi quảng bá sản phẩm, đặc biệt là các mặt hàng liên quan đến sức khỏe cộng đồng, họ không chỉ đại diện thương hiệu mà còn phải chịu trách nhiệm với những nội dung phát ngôn của mình. “Nếu thông tin được đưa ra là sai sự thật, gây nhầm lẫn về bản chất, công dụng sản phẩm thì cá nhân đó có thể phải đối mặt với chế tài pháp luật”, ông Minh nói.

Cụ thể, theo Điều 8, Luật Quảng cáo 2012 nêu rõ, hành vi quảng cáo gian dối về hàng hóa, dịch vụ, số lượng, chất lượng của hàng hóa, dịch vụ là hành vi bị nghiêm cấm trong hoạt động quảng cáo.

Theo Khoản 5, Điều 34 Nghị định 38/2021/NĐ‑CP, đối với những cá nhân thực hiện quảng cáo sai lệch nội dung như công dụng, chất lượng, công dụng, xuất xứ… có thể bị phạt từ 60 ‑ 80 triệu đồng. Trong trường hợp hành vi này gây ra hậu quả nghiêm trọng, chẳng hạn làm ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng, đặc biệt là trẻ em thì hoàn toàn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 197 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) về tội “Quảng cáo gian dối”, với mức án tù lên đến 3 năm.

“Người nổi tiếng phải có phĩa vụ kiểm tra tính xác thực của sản phẩm mà mình quảng cáo, vì hành vi của họ có thể tác động trực tiếp đến hành vi tiêu dùng, gây thiệt hại thực tế. Trong một số trường hợp, sự thiếu cẩn trọng đó bị xem là đồng phạm tiếp tay cho hành vi vi phạm pháp luật”, luật sư Minh phân tích.

Ông cũng nhấn mạnh, trong môi trường truyền thông lan tỏa mạnh như hiện nay, việc người nổi tiếng cẩn trọng với hình ảnh và trách nhiệm pháp lý. Đây không chỉ là yêu cầu đạo đức nghề nghiệp mà còn là biện pháp tự bảo vệ khỏi những rủi ro pháp lý nghiêm trọng.

Trước thực trạng nghệ sĩ, người nổi tiếng và cả biên tập viên tham gia quảng bá sản phẩm sữa giả, đưa thông tin sai lệch về công dụng, Cục trưởng Cục Nghệ thuật biểu diễn Nguyễn Xuân Bắc nhấn mạnh: Việc lợi dụng danh tiếng để cố tình lan truyền nội dung quảng cáo sai sự thật, thổi phồng giá trị sản phẩm là hành vi cần được xem xét, làm rõ và xử lý nghiêm minh.

Ông đồng thời cho biết, Cục Nghệ thuật biểu diễn đang nghiên cứu, đề xuất với Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch những quy định bổ sung nhằm tăng cường trách nhiệm, điều chỉnh hành vi và nâng cao ý thức pháp lý của đội ngũ nghệ sĩ trong hoạt động quảng bá, truyền thông.

Theo Cục trưởng Cục Nghệ thuật biểu diễn, ông Nguyễn Xuân Bắc cho rằng, việc lợi dụng danh tiếng để cố tình lan truyền nội dung quảng cáo sai lệch, phóng đại quá mức công dụng sản phẩm cần được làm rõ và xử lý theo quy định.

Ông cũng cho biết, trong thời gian tới, Cục sẽ tham mưu với Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch để xây dựng thêm các quy định mang tính ràng buộc, điều chỉnh hành vi và nâng cao nhận thức đối với giới hoạt động nghệ thuật..

Trong bối cảnh thực phẩm chức năng phát triển mạnh mẽ, sự góp mặt của KOL và người có sức ảnh hưởng góp phần khuếch đại hiệu ứng tiếp thị với tốc độ chóng mặt. Tuy nhiên, nếu thiếu đạo đức nghề nghiệp và sự kiểm chứng thông tin, điều này có thể trở thành rủi ro nghiêm trọng. Do đó, các doanh nghiệp cũng như người nổi tiếng cần có trách nhiệm trước khi truyền tải bất kỳ thông điệp nào ra cộng đồng./.