Cần có lộ trình phù hợp để nâng cao sức khỏe đất và quản lý dinh dưỡng cây trồng

Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức về sức khỏe đất

Hiện nay, Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức về sức khỏe đất, như đất đai bị suy thoái do xói mòn, nhiễm phèn, nhiễm mặn ở các vùng thấp và sự lạm dụng phân bón hóa học cũng như thuốc bảo vệ thực vật. Biến đổi khí hậu càng làm trầm trọng thêm tình trạng suy thoái đất, khiến dinh dưỡng cây trồng trở nên khan hiếm và mất cân đối. Những vấn đề này không chỉ ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp mà còn tác động nghiêm trọng đến sức khỏe con người và môi trường sinh thái.

Phát biểu tại hội nghị, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Hoàng Trung nhấn mạnh: Đất là tư liệu sản xuất đặc biệt, là ngôi nhà của hệ sinh thái. Vì vậy, sức khỏe đất đang là vấn đề được cả Việt Nam và nhiều quốc gia trên thế giới quan tâm. Để giải quyết tình trạng suy thoái đất, cải thiện sức khỏe đất hướng tới sản xuất trồng trọt bền vững, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đề nghị các đơn vị trực thuộc Bộ, các địa phương, các hiệp hội, tổ chức, cá nhân có liên quan tập trung vào các nhiệm vụ, cụ thể: Cục Trồng trọt xây dựng và trình lãnh đạo Bộ ban hành Chỉ thị về Quản lý sức khỏe đất hướng tới sản xuất trồng trọt bền vững.

Việc đẩy mạnh cải tạo đất, thâm canh thời gian qua đã đưa lại nhiều thành tựu cho ngành nông nghiệp Việt Nam. Tuy nhiên, với đặc thù 70% đất đai canh tác ở Việt Nam nằm trên địa hình dốc dẫn tới hiện tượng rửa trôi, suy thoái, kiệt quệ dinh dưỡng ở những vùng thâm canh cao; việc sử dụng quá nhiều thuốc bảo vệ thực vật cũng ảnh hưởng tới sức khỏe đất đai và cây trồng.

Nhiều chuyên gia cho rằng chất lượng đất nông nghiệp ở nước ta đã ở mức báo động, sức khỏe đất đã đến mức suy kiệt nếu không có biện pháp quản lý và khắc phục kịp thời sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến sản xuất nông nghiệp và an ninh lương thực trong tương lai. Do đất nông nghiệp nước ta phân bố trên các vùng sinh thái với các dạng địa hình, cơ cấu cây trồng và chế độ canh tác khác nhau nên chất lượng đất cũng đã thay đổi theo nhiều hướng khác nhau.

Nâng cao những giải pháp

Tại hội nghị, các chuyên gia đã nêu lên giải pháp nâng cao chất lượng đất trồng. Năm 2024 Bộ có nhiều hoạt động nhằm nâng cao sức khỏe đất trồng: Chỉ thị ban hành về nâng cao sức khỏe đất tầm nhìn 2030 với 5 nhiệm vụ trọng tâm, 8 giải pháp.

Cục Trồng trọt đã xây dựng phần mềm cơ sở dữ liệu về đất, điều tra khảo sát thực trạng đất tại các vùng có nguy cơ; tổ chức các hội thảo; xây dựng chiến lược để quản lý sức khỏe đất của quốc gia liên quan tới lĩnh vực nông nghiệp để trình Chính phủ ban hành.

Ông Nguyễn Quang Tin - Vụ phó Vụ Khoa học Công nghệ, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho rằng, để có một bộ cơ sở dữ liệu về đất trồng trọt thì cần hệ thống lại, nghiên cứu hoàn thiện. "Chúng tôi đề xuất đến đầu năm 2025, các Viện nghiên cứu của Bộ, các cơ quan đã tham gia Đề án, cần chung tay hoàn thiện cơ sở dữ liệu", ông Tin nói.

Về chất lượng đất, sức khỏe đất nói chung, hiện Việt Nam chưa có nhiều dữ liệu. Từng đối tượng cây trồng, từng vùng đất đều phải có con số cụ thể để sử dụng được, trong bối cảnh biến đổi khí hậu. Mặt khác, Việt Nam đang vững bước trên con đường nông nghiệp hữu cơ, nông nghiệp giảm phát thải khí nhà kính, nên càng cần có dữ liệu đất.

Vụ phó Vụ Khoa học Công nghệ phân tích, một trong những điểm yếu về đất là nước ta chưa có ứng dụng (app) về dữ liệu đất, đầu ra cũng như đầu vào. "Hầu như năm nào cũng có công trình nghiên cứu về đất, về phân bón, song còn rời rạc. Chúng ta cần những chương trình có sự phối hợp, quy mô như nghiên cứu về giống lúa, giống cây trồng. Tôi cũng nghĩ các nghiên cứu sắp tới về đất cần thay đổi, có sự đầu tư bài bản".

Cộng đồng đóng vai trò quan trọng trong quản lý sức khỏe đất

Ông Vũ Thắng - Phó Trưởng phòng Quản lý phân bón (Cục Bảo vệ thực vật) cho biết, Đề án “Nâng cao sức khỏe đất và quản lý dinh dưỡng cây trồng đến năm 2030, tầm nhìn 2050” hướng đến mục tiêu nâng cao hiệu quả quản lý Nhà nước về sức khỏe đất trồng trọt và dinh dưỡng cây trồng và xây dựng bộ cơ sở dữ liệu về chất lượng các loại đất chính, song song với sử dụng phân bón cho các cây trồng chủ lực.

Bên cạnh đó, bộ chỉ tiêu và phân cấp chỉ tiêu đánh giá sức khỏe đất về vật lý, hóa học và sinh học theo các loại đất chính và cây trồng chủ lực cũng được xây dựng phù hợp với tiêu chuẩn khu vực và quốc tế. Ngoài ra, đề án hướng đến hoàn thiện quy trình canh tác gắn với sử dụng phân bón hiệu quả.

Từ đó, giảm thất thoát dinh dưỡng trên loại đất chính trồng các cây trồng chủ lực, góp phần ổn định và nâng cao sức khỏe đất trồng trọt, bảo vệ và phát triển đa dạng hệ sinh vật có ích, giảm phát thải khí nhà kính.

Ngay sau Hội nghị, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn sẽ ban hành kế hoạch hành động cụ thể để triển khai Đề án một cách hiệu quả. Đề án cũng sẽ nhận được sự quan tâm và phối hợp của toàn bộ hệ thống chính trị, từ trung ương đến địa phương, để cùng chung tay bảo vệ và nâng cao sức khỏe đất, góp phần thực hiện thành công Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh và phát triển bền vững giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050./.