Có thể thấy, trong bối cảnh chuyển đổi số trở thành một trong những xu hướng không thể nào đảo ngược ở trong giới kinh doanh thì nhiều doanh nghiệp ở Việt Nam, đặc biệt là ở quy mô siêu nhỏ, nhỏ và vừa tại Việt Nam lại dừng như vẫn nằm ở ngoài dòng chảy này.
Thống kê của Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương) cho thấy, có khoảng hơn 90% doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa chưa thực sự hiểu biết về chuyển đổi số cũng như tầm quan trọng của chuyển đổi số, có hơn 70% doanh nghiệp chưa biết bắt đầu từ đâu.
Dẫn chứng cho con số thống kê trên, Giảng viên cấp cao, Chủ nhiệm cấp cao chương trình Tiến sĩ, Khoa Kinh doanh, Đại học RMIT Việt Nam - Tiến sĩ Đặng Phạm Thiên Duy cho biết, bên cạnh hạn chế về mặt nhận thức thì các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa đã gặp nhiều khó khăn cản trở quy trình chuyển đổi số, trong đó bao gồm vấn đề về tài lực, nhân lực có kỹ năng số, bảo mật về thông tin, năng lực quản trị.
Cùng với đó, các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa ở những vùng xa còn gặp hạn chế về mặt cơ sở hạ tầng internet - khoảng cách số hoặc là chi phí vận hành cao hơn ngăn cản họ tiếp cận cơ hội kinh doanh. TS. Đặng Phạm Thiên Duy nhìn nhận rằng: “Hành trình chuyển đổi số cho các doanh nghiệp này cũng cần được thực hiện khéo léo để đem lại tính hiệu quả cao, song song với việc giảm thiểu những rủi ro thất bại cũng như tổn thất về mặt tài chính vốn dĩ đã hạn hẹp của tổ chức”.
Thực tế thì việc tham gia vào quá trình chuyển đổi số của các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa (MSME) còn chậm bởi có nhiều thách thức. Thách thức lớn nhất có thể nói đến đó là các doanh nghiệp chưa nhận thức đầy đủ về quá trình chuyển đổi số, họ cho rằng việc này tốn nhiều chi phí, lo lắng về vấn đề thiếu nhân lực công nghệ, bí mật thông tin nội bộ, bí mật kinh doanh. Cùng với đó, doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa (MSME) cũng khó khăn trong việc xác định hướng đi, lộ trình cụ thể để chuyển đổi số. Hiện nay, các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa mới chỉ đủ khả năng chi trả cho sản xuất cơ bản, còn đầu tư lớn cho chuyển đổi số thì không phải doanh nghiệp nào cũng có thể làm được ngay bởi vì có các vấn đề chi phí, tư vấn, định giá cũng như giải pháp để thực hiện... Ngoài ra, vấn đề vay vốn ngân hàng cũng gặp khó khăn bởi nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa chưa đáp ứng được yêu cầu vay vốn của ngân hàng lẫn năng lực quản lý dòng vốn.
Lãnh đạo cần có được “tư duy số”
TS. Đặng Phạm Thiên Duy nhấn mạnh, chủ doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa thực hiện việc chuyển đổi số nên bắt đầu bằng việc đánh giá một cách kỹ lưỡng và sâu sắc hiện trạng của tổ chức của họ, trong đó bao gồm tư duy số của chính bản thân lãnh đạo nhằm mục đích có thông tin đầy đủ để lập trình lộ trình chuyển đổi hợp lý.
Tư duy số ở đây được định nghĩa bằng sự kết hợp của tư duy kinh doanh (khả năng đưa ra quyết định và mạo hiểm), tư duy thị trường (khả năng thấu hiểu về khách hàng và thiết kế sản phẩm phù hợp) cùng với tư duy học hỏi (khả năng cởi mở đón nhận những cái mới và thử thách cái cũ). Cả ba loại tư duy này cũng cần hiện hữu cùng lúc để cho người chủ doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa có thể đưa ra quyết định và chèo lái hành trình chuyển đổi số của tổ chức mình.
Theo TS. Đặng Phạm Thiên Duy, hiểu rõ được tư duy số của chủ doanh nghiệp là điều quan trọng bởi một lợi thế đặc biệt của doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa chính là khả năng đưa ra quyết định và chuyển biến một cách nhanh nhẹn, đặc biệt là khi chủ doanh nghiệp là người nắm quyền kiểm soát vận hành cũng như có mối quan tâm mạnh mẽ về sự thành công doanh nghiệp của mình.
Ngoài ra, việc đánh giá hiện trạng tổ chức của doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa cũng nên tập trung vào ba loại năng lực quan trọng, trong đó bao gồm năng lực cảm nhận (hiểu rõ được tình hình nội bộ cũng như nắm bắt được các cơ hội ở trong thị trường), năng lực nắm bắt được cơ hội chuyển đổi số cùng với năng lực chuyển đổi.
Cũng theo TS. Đặng Phạm Thiên Duy, khi mà phát triển ba loại năng lực này thì doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa có thể thực hiện được tốt các hoạt động cần thiết cho việc chuyển đổi số. Ví dụ như thực hiện việc kiểm toán nội bộ để có thể xác định hạ tầng kỹ thuật của tổ chức, mở rộng được mối quan hệ qua những hoạt động giao lưu kết nối, xác định được các hoạt động kinh doanh nào là cốt lõi và hoạt động nào thì nên thuê ngoài đồng thời cũng tiến hành thử nghiệm các dự án chuyển đổi số nhanh, nhỏ thay vì những dự án lớn và tốn nhiều tài nguyên.
Doanh nghiệp cần xác định rõ trọng tâm của chuyển đổi số
TS. Đặng Phạm Thiên Duy khuyến nghị rằng, doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa ở Việt Nam cần phải xác định rõ trọng tâm của chuyển đổi số là một hành trình hướng đến phát triển tư duy số cùng các năng lực quan trọng của tổ chức thay vì nhắm đến việc ứng dụng các công nghệ đột phá mà không có lộ trình phù hợp khiến cho các tổ chức chuyển đổi không thể đồng bộ hoặc là bị thất bại, gây tình trạng thất thoát ngân sách không đáng có.
Cũng theo đó, doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa có thể chia hành trình chuyển đổi số của tổ chức mình thành 3 giai đoạn đơn giản. Cụ thể:
Đầu tiên là, số hóa quy trình (digitalisation): Việc này nhằm tối ưu hóa chi phí vận hành (ví dụ như triển khai công nghệ thanh toán không tiền mặt, dùng QR code, phần mềm tính tiền...).
Thứ hai, đó là số hóa dịch vụ/sản phẩm (digitisation): Bước này nhằm mục đích gia tăng doanh thu (ví dụ như mở rộng kênh bán hàng trực tuyến, phân tích dữ liệu của khách hàng).
Thứ ba là số hóa mô hình kinh doanh: Bước này nhằm tạo tác động đột phá ở trong thị trường bằng cách thống nhất những giải pháp số của tổ chức.
Bên cạnh các lợi thế đã nhắc đến thì các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa còn có thể nhận được sự hỗ trợ từ phía chính quyền cũng như đơn vị chuyên môn, từ khách hàng lẫn đối tác ở địa phương.
Trong quyết định 749/QĐ-TTg về “Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030” cũng có đề ra các mục tiêu cụ thể và rõ ràng nhằm xác định ý muốn huy động toàn bộ nguồn lực để có thể thúc đẩy phát triển các lĩnh vực chính quyền số, xã hội số, kinh tế số.
Và thông qua quyết định này thì các dự án hỗ trợ chuyển đổi số cho doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa đã và đang được thực hiện bởi Chính phủ cùng các hiệp hội chuyên ngành. TS. Đặng Phạm Thiên Duy cũng khuyến nghị: “Bên cạnh đó, tôi khuyến nghị doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ mà vừa không chỉ lấy khách hàng làm trọng tâm khi số hóa mà nên mở rộng phạm vi ra để có thể phát triển năng lực thấu hiểu cũng như tương tác một cách hiệu quả với những thành viên bên trong hệ sinh thái số của mình”.
Và điều này cũng bao gồm khả năng có thể hiểu được mối quan tâm lẫn sự khó khăn của những người đồng hành cùng doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa ở trong quá trình chuyển đổi số như là các đơn vị chính quyền, đối tác kinh doanh và đối thủ cạnh tranh, hội ngành cùng các đơn vị nghiên cứu/giáo dục, cộng đồng xã hội bên cạnh khách hàng của mình.
TS. Đặng Phạm Thiên Duy chia sẻ: “Để từ đó, doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa có thể lên kế hoạch hợp tác và tận dụng nguồn lực cũng như sự hỗ trợ của các thành viên hệ sinh thái này, thực hiện các hành động nhằm mục đích lan tỏa động thái tích cực cũng như hạn chế đi tác động tiêu cực của quá trình số hóa lên trên hệ sinh thái số”.
Ví dụ như quá trình số hóa của doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa có thể tạo ra công ăn việc làm cho người dân ở địa phương, giảm thiểu đi tác động xấu lên môi trường (ví dụ như hạn chế việc phá rừng bằng cách tạo ra việc làm mới thay thế cho những người dân bản địa) hoặc là lan tỏa thông tin về sản phẩm lẫn du lịch địa phương xa, rộng hơn bằng cách tham gia các nền tảng thương mại điện tử hoặc mạng xã hội./.
