Liệu AI có thể thay thế được con người trong đầu tư chứng khoán?

Trên thế giới có những nền tảng đầu tư tài chính gắn liền với trí tuệ nhân tạo (AI) và đã huy động được rất nhiều tiền từ các quỹ đầu tư nhưng cuối cùng lại thất bại. Điều này cho thấy, không dễ để đầu tư bằng AI, đặc biệt tại thị trường chứng khoán Việt Nam vốn có một lượng “thông tin ẩn” rất lớn.

Ứng dụng AI trong đầu tư chứng khoán

Những năm gần đây, ngành chứng khoán Việt Nam đã chứng kiến sự gia tăng nhanh chóng về số lượng các Fintech đầu tư tài chính. Đáng chú ý, các Fintech này tương đối đa dạng về cách tiếp cận cũng như phục vụ nhà đầu tư, thay vì chỉ tập trung vào cung cấp các dữ liệu tương đối “thô” như trước đây.

Ông Phan Duy Khánh, nhà sáng lập kiêm nhà điều hành của Simplize - một Fintech trong lĩnh vực đầu tư tài chính chia sẻ, trong hành trình đi lên của thị trường chứng khoán Việt Nam, nhu cầu sử dụng dữ liệu của các nhà đầu tư, nhất là nhà đầu tư cá nhân sẽ ngày càng lớn. Họ rất cần các công cụ để hỗ trợ trong việc thu thập, phân tích dữ liệu cũng như các công nghệ khác để giúp đầu tư hiệu quả hơn.

Chia sẻ thêm về nhu cầu cần sự hỗ trợ của nhà đầu tư, ông Khánh cho biết, trong quá trình nghiên cứu sản phẩm và phát triển nền tảng từ những bước đầu, nhóm của ông đã nói chuyện với rất nhiều nhà đầu tư và nhận thấy rằng, những nhà đầu tư mua bán dựa trên kinh nghiệm, mua đi bán lại cổ phiếu nhiều lần thường sẽ là đối tượng có tỷ lệ thua lỗ lớn nhất chứ không phải những nhà đầu tư dài hạn.

“Theo ước tính của tôi, trong 100 nhà đầu tư thích lướt sóng sẽ có khoảng 6-7 người thực sự đạt được hiệu quả đầu tư cao so với thị trường chung, tức là khoảng 93% nhà đầu tư lướt sóng có hiệu quả thấp hơn thị trường chung, thậm chí là thua lỗ”, ông Khánh cho hay.

Theo đó, những nhà đầu tư này đã nhận được những bài học lớn, từ đó nhìn ra những hạn chế của bản thân. Theo ông Khánh, những nhà đầu tư cá nhân ở Việt Nam đang bị phụ thuộc quá nhiều vào các thông tin “truyền miệng” từ bạn bè, mạng xã hội,... trong khi những thông tin đó không được xác thực kịp thời, vì thế không giúp cho nhà đầu tư bảo vệ được nguồn vốn của mình.

“Trong đầu tư, điều quan trọng không chỉ đơn thuần là kiếm được bao nhiêu tiền mà còn là câu chuyện có bảo toàn được nguồn vốn đó hay không. Chúng ta thường thấy khi chu kỳ tăng giá bùng nổ, ai mua cổ phiếu cũng lãi nhưng lúc thị trường chuyển sang chu kỳ giảm giá, giá cổ phiếu rơi rất nhanh và rất sâu”, ông Khánh nói.

Khi đã trải qua những bài học lớn, các nhà đầu tư mới tìm đến sự giúp đỡ từ công nghệ. Tuy vậy, không phải nhà đầu tư nào cũng có nhu cầu áp dụng công nghệ khác nhau. Có người muốn được ai đó đưa cho họ kế hoạch giao dịch và các khuyến nghị mua/bán cổ phiếu. Trong khi đó cũng có những nhà đầu tư chỉ quan tâm đến việc nền tảng công nghệ có cung cấp cho họ những thứ mà trước đây họ vẫn tốn thời gian xử lý thủ công hàng ngày bằng excel, giúp họ tìm kiếm và đánh giá các cơ hội đầu tư với dữ liệu được cụ thể hóa tới từng cổ phiếu, từng doanh nghiệp niêm yết.

Ông Khánh cho rằng, khi công nghệ giúp mọi người rút ngắn được thời gian phân tích cổ phiếu, thì nhà đầu tư sẵn sàng đón nhận. Đây chính là cơ hội cho thị trường Fintech nói chung và thị trường chứng khoán nói riêng. 

Những thách thức khi ứng dụng AI trong đầu tư

Ông Phan Duy Khánh nhận định, việc ứng dụng công nghệ AI vào tất cả các lĩnh vực, trong đó bao gồm cả đầu tư tài chính, là xu hướng tất yếu, nhất là từ khi ChatGPT ra đời đã tạo ra sự bùng nổ và đưa việc ứng dụng AI sang một giai đoạn mới.

AI có thể giúp nhà đầu tư rút ngắn rất nhiều thời gian xử lý dữ liệu. Tuy nhiên, đối với lĩnh vực đầu tư tài chính, môi trường có rất nhiều “thông tin ẩn” - những thông tin không tiếp cận được, do đó không có dữ liệu để AI học. Chẳng hạn, rất khó để huấn luyện AI đưa ra các dự báo và hành động đối với cổ phiếu của những doanh nghiệp báo lãi lớn nhưng sau khi kiểm toán lại thành lỗ cả trăm tỷ đồng. Những trường hợp như vậy không thiếu trên thị trường Việt Nam.

Trong bối cảnh đó, dù công nghệ AI hay các thuật toán có siêu việt như thế nào thì cũng chỉ có thể đưa ra các dự đoán dựa theo những dữ liệu, thông tin hiện hữu mà ít nhất con người phải nhìn thấy được. Chính vì thế, xu hướng triển khai AI trong lĩnh vực đầu tư đối diện với những thách thức rất lớn chứ không chỉ gắn mác AI vào sản phẩm là được.

Vì thế, khác biệt của các Fintech bằng AI sẽ đến từ việc có giải được bài toán môi trường đầu tư có nhiều thông tin ẩn hay không, chứ không chỉ đơn thuần là câu chuyện thu thập dữ liệu và có định hướng đúng khi huấn luyện AI. Điều quan trọng hàng đầu là phải mô phỏng được môi trường huấn luyện AI sao cho sát với thực tế nhất, tạo ra lợi nhuận nhưng cũng phải quản trị được rủi ro.

CEO Simplize cho biết, do gặp vấn đề lớn về thông tin ẩn nên AI khó có thể “tăng bằng lần” trong một chu kỳ thị trường, nhưng ít ra AI có thể giúp nhà đầu tư đạt được hiệu suất kỳ vọng mà họ đề ra và quan trọng hơn là giúp họ bảo toàn nguồn vốn. Dẫu vậy, ông Khánh đưa ra một số lý do khách quan khiến khó có thể “phổ cập” hóa việc đầu tư bằng AI.

Thứ nhất là trong ngắn hạn, thị trường chứng khoán chịu tác động rất lớn bởi tâm lý đám đông. Điều này cộng hưởng với vấn đề thông tin ẩn, khiến các AI trong đầu tư không bao giờ đạt được tỷ lệ thắng 100%. Thậm chí, các AI trong đầu tư duy trì được tỷ lệ thắng 55-60% (tức là trong 100 giao dịch sẽ có 55-60 giao dịch có lãi) đã là điều rất khả quan.

Trong khi đó, theo vị chuyên gia, con người sẽ chỉ hoàn toàn tin vào một điều gì đó nếu độ chính đạt trên 95%, bởi cái tôi của họ rất cao và có xu hướng muốn mình chủ động trong các quyết định.

Lý do thứ hai là việc AI có cơ chế hoạt động tương tự như một chiếc “hộp đen”. “Là người phát triển công cụ đầu tư bằng AI nhưng bản thân tôi cũng không biết chính xác tại sao AI lại đưa ra quyết định đầu tư như vậy. Có những quyết định hoàn toàn khác so với suy nghĩ của nhà đầu tư thông thường nhưng lại đem về hiệu quả”, ông Khánh cho hay.

Vị chuyên gia cho biết thêm, khi không hiểu rõ đằng sau quyết định của AI là gì thì nhà đầu tư rất khó lòng đặt niềm tin hoàn toàn vào AI cho dù kết quả đầu tư của AI rất tốt trong quá khứ. Do đó, ông Khánh cho rằng AI giống như một người bạn hỗ trợ cho nhà đầu tư chứ không bao giờ có thể thay thế hoàn toàn nhà đầu tư.

Lý do thứ ba là về AI trong đầu tư tài chính, đặc biệt là đầu tư cổ phiếu thường bị giới hạn về dung lượng sử dụng, bởi nếu lượng người dùng một sản phẩm AI đạt đến một ngưỡng nhất định thì hành động của AI đó sẽ gây tác động đáng kể lên thị trường, gây ra rủi ro thao túng giá. Do đó, khi huấn luyện AI, những nhà phát triển buộc phải thiết lập giới hạn nếu không muốn vi phạm pháp luật.

Tuy nhiên, những rào cản trên mới chỉ mang tính khách quan, còn những yếu tố chủ quan cũng khiến việc đầu tư bằng AI gặp khó khăn. Ông Khánh cho biết, để AI có thể đưa ra khuyến nghị mua/bán cổ phiếu với giá và khối lượng bao nhiêu, phân bố tỷ trọng ra sao trong danh mục đầu tư thì trước tiên các nhà phát triển AI phải có hạ tầng dữ liệu, tiếp đến là khả năng ứng dụng công nghệ và cuối cùng là AI đó phải đáp ứng đúng nhu cầu của từng phân khúc nhà đầu tư.

Có thể thấy, AI đang định hình tương lai trên hầu hết các ngành công nghiệp. Thị trường tài chính, chứng khoán cũng không phải ngoại lệ. Công nghệ AI dự kiến sẽ phá vỡ các chiến lược đầu tư truyền thống.

Ông  Nguyễn Tuấn Anh - Phó Tổng Giám đốc tại Chứng khoán Ngân hàng Công Thương Việt Nam (CTS) đánh giá: “Ứng dụng công nghệ cao vào hệ thống giao dịch, hệ thống lõi là nhiệm vụ quan trọng, nhu cầu thiết yếu để nhà đầu tư có cơ sở dữ liệu trong việc đưa ra các quyết định. Không thể có máy móc nào chính xác 100% nhưng trên cơ sở thông tin khuyến nghị mà AI cung cấp, đây sẽ là căn cứ để tham khảo và hỗ trợ trong quyết định đầu tư của mình"./.