ADB: Để kích thích tăng trưởng, Việt Nam cần gỡ 4 nút thắt trong giải ngân vốn đầu tư công

Trong báo cáo đánh giá triển vọng kinh tế Việt Nam năm 2024-2025, Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) đã đưa ra nhận định nhu cầu toàn cầu suy yếu bởi hồi phục kinh tế chậm và căng thẳng địa chính trị tiếp diễn sẽ làm chậm quá trình khôi phục hoàn toàn ngành chế biến xuất khẩu của Việt Nam trong năm 2024. 

Fed cùng với các ngân hàng trung ương tại những nền kinh tế phát triển trì hoãn việc cắt giảm lãi suất cũng sẽ làm cản trở định hướng chính sách tiền tệ nhằm thúc đẩy tăng trưởng. Chính vì thế, các biện pháp tài khóa hỗ trợ tăng trưởng cũng như đầu tư công vẫn là những giải pháp chính sách then chốt để có thể kích thích tăng trưởng. 

Tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công qua các năm chỉ đạt 80%

ADB cho biết, tăng trưởng chậm lại đã làm gia tăng rủi ro về tính dễ đổ vỡ cấu trúc của nền kinh tế, đặc biệt là sự phụ thuộc còn quá mức vào ngành công nghiệp chế biến xuất khẩu bởi các doanh nghiệp FDI làm đầu tàu, mối liên kết yếu kém giữa ngành công nghiệp chế biến - chế tạo với phần còn lại của nền kinh tế, các thị trường vốn non trẻ và sự phụ thuộc quá lớn vào tín dụng ngân hàng cùng các rào cản pháp lý đối với doanh nghiệp. Chính vì thế, các biện pháp chính sách trong năm 2024 cần kết hợp hỗ trợ sự tăng trưởng ngắn hạn với khắc phục các yếu kém cơ cấu trong dài hạn để có thể thúc đẩy tăng trưởng một cách bền vững. 

Trong khi đó thì vị thế tài khóa thuận lợi, thâm hụt ngân sách không đáng kể cũng như tỷ lệ nợ công trên GDP thấp, giúp cho Việt Nam có đủ không gian tài khóa để có thể hỗ trợ cho sự tăng trưởng. 

Báo cáo của ADB nêu rõ: “Chương trình giảm thuế giá trị gia tăng hiện tại cũng đã được gia hạn đến tháng 6/2024 và có thể được kéo dài đến tuần cuối năm 2024. Một lượng vốn đầu tư công, tương đương với 27,3 tỷ USD và cũng đã được lên kế hoạch giải ngân trong năm 2024. Cùng với số vốn giải ngân trong năm 2023 thì khoản đầu tư công bổ sung này sẽ có thể thúc đẩy tăng trưởng đáng kể. Và đầu tư công được đẩy mạnh, điều kiện kinh doanh cũng được cải thiện có thể sẽ thúc đẩy đầu tư tư nhân trong năm 2024”. 

Các chuyên gia cho biết, trong năm 2024, đầu tư công sẽ tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ nền kinh tế. Sau khi mà Quốc hội phê duyệt ngân sách thì Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt kế hoạch phân bổ 688,5 nghìn tỷ đồng để có thể tiếp tục xây dựng cơ sở hạ tầng cũng như thúc đẩy phát triển kinh tế.

Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho biết, mức tăng 1% trong giải ngân vốn đầu tư công tương ứng với mức tăng 0,058% GDP. Bên cạnh đó, cứ 1 đồng vốn đầu tư công được giải ngân thì sẽ kích thích 1,61 đồng vốn đầu tư từ khu vực ngoài Nhà nước. Mặc dù vậy, ADB cũng cho biết tỷ lệ thực hiện so với kế hoạch đầu tư công luôn ở mức thấp và dao động quanh 80% trong năm. 

Bộ Tài chính cho biết, ước tính đến ngày 30/4/2024, giải ngân vốn đầu tư công theo kế hoạch trong năm 2024 đạt mức 16,41%, tức là 115.906,9 tỷ đồng (đạt mức 17,46% kế hoạch Thủ tướng Chính phủ giao). Và cùng kỳ năm 2023 đạt mức 14,66% tổng  kế hoạch cũng như đạt  15,65%  kế hoạch của Thủ tướng Chính  phủ giao.

Ghi nhận đến ngày 30/4, giải ngân vốn kế hoạch các năm trước sẽ kéo dài sang năm 2024 là 2.546,4 tỷ đồng, đạt mức 9,81% kế hoạch (tương đương 25.948,7 tỷ đồng).

Cần gỡ 4 nút thắt trong giải ngân vốn đầu tư công

Trong những năm qua, Chính phủ đã thực hiện được nhiều biện pháp chính sách khác nhau để có thể đẩy nhanh giải ngân vốn đầu tư công cũng như nâng cao hiệu quả thực thi. Những biện pháp này sẽ bao gồm một loạt các nghị quyết, chỉ thị tập trung vào những khía cạnh khác nhau của giải ngân vốn đầu tư công. 

Mặc dù vậy thì ADB cũng khuyến nghị để có thể duy trì được tiến độ giải ngân vốn đầu tư công cần phải có các biện pháp mang tính hệ thống hơn nhằm mục đích cải thiện các quy trình pháp lý, quy định. 

Theo đó thì ADB cũng chỉ ra 4 thách thức chính sách mà Việt Nam nên chú trọng tháo gỡ. 

Đầu tiên là các dự án được phê duyệt với ngân sách được phân bổ đôi khi chưa sẵn sàng để triển khai, từ đó gây ra tình trạng chậm trễ kéo dài. Một cách tiếp cận có hệ thống nhằm mục đích cải thiện tính sẵn sàng của dự án có thể gia tăng đáng kể hiệu quả thực hiện. Và nhiều dự án cũng đòi hỏi hoạt động chuẩn bị cơ bản như là nghiên cứu khả thi, thu xếp giải phóng mặt bằng, chuẩn bị mua sắm đấu thầu song song với thủ tục phê duyệt dự án. Dự án cũng có tính sẵn sàng cao để có thể đẩy nhanh tiến độ triển khai sẽ giúp giảm thiểu được tình trạng đội vốn. 

Thứ hai đó các các dự án đôi khi cũng cần thay đổi thiết kế, ngân sách ngay cả sau khi được phê duyệt cũng như phân bổ ngân sách. Điều này gây gián đoạn kéo dài trước khi có thể bắt đầu hoạt động dự án. Một trở ngại lớn cho việc chuẩn bị các dự án kịp thời, có chất lượng chính là sự phức tạp của quy định, đặc biệt đó là quy hoạch sử dụng đất, thu hồi đất, giải phóng mặt bằng. ADB cho biết, sự cứng nhắc này là một thách thức lớn trong tình huống thị trường có sự biến động. Giá cả tăng cao cũng bởi thiếu nguyên liệu và đầu vào cho sản xuất - thường sẽ xảy ra do những hạn chế về mặt pháp lý dẫn đến chi phí cao hơn, buộc phải đàm phán lại hợp đồng hoặc là cần thêm kinh phí, phê duyệt bổ sung. 

Cũng theo đó, ADB đưa ra khuyến nghị sửa đổi các quy định để cho phép sự linh hoạt dựa trên nguyên tắc cũng như điều chỉnh một cách phù hợp với mục đích, như một phần của việc cải thiện các thủ tục trong chu trình dự án. Điều này cũng sẽ tạo ra sự thuận lợi cho việc phê duyệt, quản lý dự án có hiệu quả, có thể điều chỉnh một cách hợp lý với nhiều tình huống khác nhau mà không phải lặp đi lặp lại quy trình phê duyệt. Việc tăng cường năng lực của cán bộ phụ trách đầu tư công tại cấp tỉnh, địa phương cũng quan trọng để có thể cải thiện được chất lượng chuẩn bị dự án. 

Thứ ba đó là sự phối hợp yếu kém giữa đầu tư công, quy trình ngân sách dẫn đến sự phân bổ ngân sách chậm và không đủ. Và trong những năm gần đây, báo cáo cho thấy các cơ quan trung ương đã nhận được nguồn vốn phân bổ cao hơn so với mức đề xuất, trong khi đó các tỉnh nhận được quá ít so với nhu cầu. Thách thức cấp bách từ sự chênh lệch giữa ngân sách được phân bổ cũng như nhiệm vụ đầu tư thường sẽ dẫn đến sự thiếu hụt ngân sách, chậm trễ trong việc triển khai dự án - ngân sách có thể không được phân bổ một cách tối ưu cho những lĩnh vực ưu tiên đã xác định, dẫn đến không tận dụng được tối đa hiệu quả nguồn lực. Điều này cũng làm hạn chế được tiến độ dự án, hiệu quả sử dụng vốn.

Cuối cùng là Chính phủ đã áp dụng các biện pháp nhằm mục đích nâng cao tính minh bạch và hiệu quả, trách nhiệm giải trình trong phân bổ, giải ngân ngân sách. Và điều này cũng thúc đẩy sự phối hợp một cách tốt hơn giữa chính quyền trung ương, địa phương đồng thời xác định ưu tiên đối với dự án dựa trên tác động, tính sẵn sàng và thực hiện các cơ chế giám sát nghiêm ngặt để có thể đảm bảo được sử dụng vốn hiệu quả, hiệu suất cao. 

Mặc dù vậy thì ADB cũng đánh giá hiệu quả của các biện pháp này còn hạn chế. Sự chênh lệch giữa năng lực thực thi ở những cấp chính quyền khác nhau đã cho thấy được sự cần thiết phải tăng cường quy trình phân bổ vốn, xây dựng năng lực của chính quyền địa phương. Việc phân cấp nhiệm vụ đầu tư công cũng như trách nhiệm tài khóa đang diễn ra đã bộc lộ được những điểm yếu trong việc giải quyết các thách thức liên tỉnh, liên vùng. 

Chính vì thế, ADB đã khuyến nghị quy trình ngân sách nên được điều chỉnh để cho phép sự linh hoạt, hiệu quả ở cấp bất kỳ (là trung ương hoặc tỉnh) nhằm đóng góp nguồn lực cho một dự án được điều phối cấp khu vực./.