Mở không gian cho nền kinh tế sáng tạo Việt Nam bứt phá

Hoàn thiện khung chính sách liên quan đến phát triển kinh tế sáng tạo

Những năm gần đây đã chứng kiến những bước phát triển nhanh và đóng góp vượt bậc của kinh tế sáng tạo, thể hiện ở khả năng tạo việc làm, kích thích đổi mới và đóng góp cho phúc lợi xã hội. Dẫn thống kê của Hội nghị Liên hợp quốc về Thương mại và Phát triển (UNCTAD), CIEM đánh giá, quy mô thị trường toàn cầu cho hàng hóa sáng tạo đã tăng trung bình 2,28%/năm trong giai đoạn 2011-2020 và tăng tới 16,56% năm 2021; tổng xuất khẩu dịch vụ sáng tạo toàn cầu đã tăng trung bình 8,14%/năm trong giai đoạn 2011-2020.

Việc sử dụng các công nghệ mới trong Cách mạng công nghiệp 4.0 đã và đang mở ra nhiều cơ hội mới cho nền kinh tế sáng tạo, nhiều phương thức mới để sản xuất, phân phối và tạo thu nhập từ nội dung. Các công nghệ đột phá đã giúp các ngành công nghiệp sáng tạo trở thành một lĩnh vực có thể đầu tư ở nhiều thị trường mới nổi; số hóa cũng có thể tác động tích cực đối với việc bảo vệ tài sản sáng tạo.

Cũng theo CIEM, Việt Nam đã bước đầu có nỗ lực tiếp cận các ngành công nghiệp và dịch vụ sáng tạo. Thống kê của UNCTAD cho thấy, Việt Nam đã xuất khẩu không ít hàng hóa sáng tạo, nhưng vẫn cần học hỏi kinh nghiệm của cả các nước phát triển và các nước đang phát triển trong phát triển kinh tế sáng tạo, cụ thể trên các khía cạnh như tiếp cận phát triển kinh tế sáng tạo dựa trên nhận thức sâu sắc về tầm quan trọng của mô hình kinh tế này, coi trọng việc xây dựng và hoàn thiện thể chế và chính sách phát triển kinh tế sáng tạo, thúc đẩy các điển hình tốt, hoàn thiện cơ sở lý luận và hệ thống thông tin về đo lường kinh tế sáng tạo, thu hút tài năng gắn với phát triển hệ thống giáo dục - đào tạo phục vụ kinh tế sáng tạo, và phát triển các mạng lưới, cụm công nghiệp sáng tạo.

Tại hội thảo "Phát triển kinh tế sáng tạo: Xu hướng, kinh nghiệm quốc tế và khuyến nghị đối với Việt Nam" do Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) phối hợp với Tổ chức Hợp tác Quốc tế Đức GIZ thực hiện sáng 26/4,  TS Trần Thị Hồng Minh - Viện trưởng CIEM nhấn mạnh, Việt Nam đang có những cơ hội quan trọng cho phát triển kinh tế sáng tạo, nhờ chuyển đổi số, sự phục hồi và vươn lên mạnh mẽ của ngành du lịch, thị trường trong nước có quy mô tương đối lớn, và hợp tác quốc tế. Đồng thời, Việt Nam cũng phải xử lý những thách thức liên quan đến cạnh tranh từ thị trường quốc tế, khả năng thích ứng trước tốc độ thay đổi nhanh chóng của công nghệ, và “sức ỳ” của thể chế.

Dẫn kinh nghiệm quốc tế ở nhiều nước, trong đó có CHLB Đức, TS Trần Thị Hồng Minh cho rằng, tư duy về kinh tế sáng tạo giúp hoàn thiện chính sách để các ý tưởng sáng tạo có đủ điều kiện, chu trình từ hình thành, sản xuất, cung ứng, phân phối và kể cả xuất khẩu, từ đó mang lại nhiều giá trị gia tăng hơn cho nền kinh tế, lợi nhuận cao hơn cho DN và thu nhập cao hơn cho người lao động. Ở khía cạnh này, mặc dù Việt Nam đã nhận thấy tiềm năng phát triển của kinh tế sáng tạo, kể cả theo mô hình truyền thống và các mô hình hiện đại hơn, nhưng cũng cần nhìn nhận thẳng thắn những khó khăn, hạn chế đối với phát triển kinh tế sáng tạo, nhất là khi chính sách cho kinh tế sáng tạo chỉ mới cụ thể ở một số ngành, song chưa điều chỉnh kịp thời phù hợp với bối cảnh mới của các ngành này, trong khi nhiều hoạt động sáng tạo còn thiếu khung chính sách, quy định pháp lý.

Cơ hội và thách thức đối với phát triển kinh tế sáng tạo ở Việt Nam

Trưởng Ban Nghiên cứu tổng hợp (Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương) Nguyễn Anh Dương đã công bố kết quả nghiên cứu “Phát triển kinh tế sáng tạo: Xu hướng, kinh nghiệm quốc tế và khuyến nghị đối với Việt Nam”. Theo đó, Báo cáo đã phân tích về điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức đối với phát triển kinh tế sáng tạo ở Việt Nam.

Theo đó, các điểm mạnh bao gồm: di sản văn hóa phong phú và đa dạng; dân số trẻ, năng động và thành thạo công nghệ; những thay đổi chính sách tích cực đối với các mô hình kinh tế mới.

Các điểm yếu bao gồm: hạn chế cố hữu về nguồn vốn, đặc biệt là trong các lĩnh vực sáng tạo truyền thống; thiếu nhiều kỹ năng liên quan đến kinh tế sáng tạo ở không ít nhóm chủ thể sáng tạo (đặc biệt là người trung niên và người cao tuổi, phụ nữ, các địa phương có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn...); những bất cập về kết cấu hạ tầng “cứng” và “mềm” cho phát triển kinh tế sáng tạo.

Trên cơ sở đánh giá tổng quan những khó khăn, hạn chế trong phát triển kinh tế sáng tạo tại Việt Nam, báo cáo của CIEM đã đưa ra các khuyến nghị nhằm theo hướng Việt Nam cần phải khẩn trương hoàn thiện khung chính sách vững chắc để nuôi dưỡng kinh tế sáng tạo, gắn với tạo không gian, động lực và sự yên tâm cho các chủ thể sáng tạo.

Cùng với đó, cần tăng cường đầu tư vào cơ sở hạ tầng và công nghệ số, cũng như tăng cường phát triển giáo dục và đào tạo kỹ năng; thúc đẩy hợp tác và kết nối, tiếp tục phát triển thị trường trong nước và quốc tế cho các sản phẩm sáng tạo của Việt Nam; tăng cường tính bền vững và trách nhiệm xã hội trong các DN liên quan tới sáng tạo.

Ngoài ra, CIEM cũng đưa ra khuyến nghị cụ thể đối với Quốc hội, Chính phủ, các bộ, ngành và địa phương, các hiệp hội ngành nghề và cộng đồng DN hướng tới việc xây dựng và triển khai hiệu quả một Chiến lược quốc gia về kinh tế sáng tạo./.