Báo chí và cuộc cạnh tranh với trí tuệ nhân tạo (AI)

Trí tuệ nhân tạo (AI) phát triển mạnh mẽ hiện nay

Mở đầu buổi tọa đàm, TS. Phan Văn Kiền, Viện trưởng SJC, đã nhấn mạnh sự thay đổi sâu sắc mà AI mang lại cho ngành báo chí: "Sự phát triển mạnh mẽ của AI là một xu thế không thể đảo ngược và nó đang tạo ra những thay đổi sâu sắc trong ngành báo chí. Buổi tọa đàm hôm nay là cơ hội để chúng ta cùng nhau nhìn nhận rõ hơn những thách thức và cơ hội mà AI mang lại cho người làm báo, từ đó định hướng lại các kỹ năng và vai trò của nhà báo trong tương lai".

Các hãng thông tấn lớn trên thế giới như AP đã sử dụng AI để viết hàng nghìn bản tin tài chính mỗi tháng, hay The Washington Post với AI 'Heliograf' tường thuật trực tiếp các sự kiện lớn.

Ngoài ra, một số công đoạn liên quan đến báo chí, như dịch thuật, tóm tắt nội dung báo chí nước ngoài hiện nay rất nhiều cơ quan sử dụng AI để dịch nhanh bài báo sang nhiều ngôn ngữ. Cụ thể, BBC, The New York Times sử dụng AI để dịch nội dung sang nhiều thứ tiếng mà không cần biên dịch viên.

Tại Việt Nam, nhiều cơ quan báo chí như Báo Nhân Dân, VietnamPlus, VnExpress và Vietnamnet cũng đang thử nghiệm và ứng dụng AI trong tóm tắt tin tức, tạo video tự động, chuyển văn bản thành giọng nói và dịch thuật.

Theo GS. Nguyễn Đức An - Giám đốc Trung tâm nghiên cứu Truyền thông về khoa học, sức khỏe và dữ liệu, ĐH Bournemouth, Vương quốc Anh chỉ ra khả năng tạo nội dung trực quan của AI, với các công cụ như Runway AI, MidJourney và DALL·E giúp tạo video và ảnh minh họa một cách nhanh chóng, điều mà một số cơ quan báo chí trong nước như Tuổi Trẻ và VTV24 đang thử nghiệm.

Cảnh giác về những mặt hại, tin giả từ AI

Dẫn lời ông Stephanice Preece, Chủ biên tờ Worcester News (UK), GS An nhận định AI có thể xử lý dữ liệu và thông tin quy mô lớn, tốc độ chóng mặt, nhưng AI không thể có mặt tại hiện trường vụ tai nạn, trong tòa án, hay cuộc họp.

AI cũng không thể đến thăm một gia đình đang đau buồn hay nhìn vào mắt ai đó và ngờ rằng họ đang nói dối. Tất cả những gì AI làm là giải phóng các phóng viên để làm nhiều việc đó hơn.

“Thay vì né tránh nó hay sợ hãi nó, chúng tôi đang nói rằng AI đã đến và sẽ ở lại, vì vậy cần bình tĩnh hơn trong cách tiếp cận AI”, GS. An nói.

Theo ông Nguyễn Đức An, AI có thể xử lý dữ liệu và thông tin quy mô lớn, với tốc độ chóng mặt, nhưng thiếu khả năng tư duy theo bối cảnh như các phóng viên. Cùng với đó, AI thiếu khả năng phán xét thông tin, không nhất quán trong cách suy nghĩ do được lập trình nhiều trên sự ngẫu sinh.

AI thiếu “trí tuệ xúc cảm” (emotional intelligence) để kể chuyện báo chí một cách tinh tế, đầy sắc thái nhân bản. Đây là yếu tố làm nên thành công của nhà báo, phóng viên. Nhà báo phải biết đưa xúc cảm vào bài viết để kể một câu chuyện tinh tế, cảm xúc cho người đọc mà AI không thể làm được. Cùng với đó, AI không có ý niệm về đạo đức khi quyết định tin bài.

Theo phân tích của GS. An, AI mang tới nhiều rủi ro như gia cố các định kiến xã hội hiện hữu trong bối cảnh xã hội hiện có đầy những thiên kiến, bị giới hạn về chủng tộc, kinh tế.

Con người vẫn đóng vai trò then chốt

Ông Nguyễn Quang Đồng - Viện trưởng Viện Nghiên cứu chính sách và phát triển truyền thông nhận định, dù AI mang đến những công cụ mạnh mẽ và hiệu quả, nhà báo vẫn đóng vai trò then chốt trong việc xác minh thông tin, đảm bảo tính chính xác và đạo đức của nội dung. AI có thể tạo ra văn bản, hình ảnh, nhưng không thể thay thế khả năng tư duy phản biện, sự nhạy bén với các vấn đề xã hội và khả năng kể chuyện hấp dẫn mang đậm dấu ấn cá nhân của nhà báo.

Ông cũng nhấn mạnh đến vấn đề bản quyền khi ranh giới giữa nội dung do con người tạo ra và nội dung do AI tạo ra ngày càng mờ nhạt. "Việc xác định quyền sở hữu trí tuệ đối với những tác phẩm có sự tham gia của AI, cũng như việc bảo vệ nội dung báo chí truyền thống khỏi nguy cơ bị sao chép và sử dụng trái phép bởi các hệ thống AI, là một thách thức lớn cần được các cơ quan quản lý và giới truyền thông đặc biệt quan tâm", ông Đồng chia sẻ.

Trí tuệ nhân tạo (AI) sẽ không thay thế các nhà báo mà sẽ khiến sứ mệnh mang tới sự thật của nhà báo càng quan trọng hơn. Nếu được tận dụng thích hợp, AI đồng thời trao cho nhà báo những công cụ đầy quyền năng siêu việt để thực hiện sứ mệnh đó.

Tại tọa đàm, các diễn giả cho rằng AI nhanh, mạnh, khả năng xử lý số liệu tốt nhưng nó còn lâu mới bằng mình. Đừng thánh hóa AI. Việc thử nghiệm AI cần mục đích rõ ràng, đừng làm theo phong trào, luôn có cần có sự giám sát của nhà báo con người và minh bạch với người dùng./.