Khơi thông nguồn lực hỗ trợ doanh nghiệp trong tiến trình chuyển đổi xanh

Doanh nghiệp trong xu thế chuyển đổi xanh hiện nay

Trong những năm gần đây, các tập đoàn kinh tế và doanh nghiệp lớn đã tham gia đẩy mạnh chuyển đổi xanh phục vụ ứng phó với biến đổi khí hậu và phát triển kinh tế carbon thấp, hướng tới mục tiêu Net Zero. Tuy nhiên, sự thay đổi này diễn ra chủ yếu ở khối doanh nghiệp lớn, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, trong khi đó số lượng doanh nghiệp vừa và nhỏ chiếm phần lớn tổng số doanh nghiệp lại chưa có sự đầu tư thích đáng và chưa có chuyển biến rõ nét về vấn đề này.

Phát biểu tại Diễn đàn, Phó Tổng Biên tập Báo Đại biểu Nhân dân Lê Thanh Kim cho biết, biến đổi khí hậu là thách thức toàn cầu lớn nhất của thế kỷ 21 và ngày càng tác động sâu rộng đến mọi mặt đời sống kinh tế - xã hội. Từ các hiện tượng thời tiết cực đoan cho đến khủng hoảng chuỗi cung ứng, mất an ninh năng lượng, an ninh lương thực - tất cả đều đang gióng lên hồi chuông cảnh báo rằng: chúng ta không thể tiếp tục con đường phát triển truyền thống vốn tiêu tốn nhiều tài nguyên và gây ô nhiễm môi trường. Đã đến lúc phải thay đổi mô hình phát triển - chuyển mình mạnh mẽ sang một nền kinh tế xanh, tuần hoàn, phát thải thấp và có khả năng chống chịu cao hơn trước những cú sốc bên ngoài.

Trong bối cảnh đó, Chính phủ đã thể hiện quyết tâm mạnh mẽ khi tham dự Hội nghị COP26, với cam kết đạt mức phát thải ròng bằng "0" vào năm 2050. Đây là tuyên bố mang tính bước ngoặt, không chỉ khẳng định trách nhiệm quốc tế mà còn mở ra một lộ trình cải cách trong nước toàn diện - đặc biệt trong các lĩnh vực sản xuất, tiêu dùng, đầu tư, tài chính và đổi mới sáng tạo.

Theo Phó Tổng Biên tập Lê Thanh Kim, chuyển đổi xanh không còn là khái niệm xa vời mà đã trở thành yêu cầu sống còn với cộng đồng doanh nghiệp trong kỷ nguyên phát triển bền vững. Trong những năm gần đây, chúng ta chứng kiến một số doanh nghiệp tiên phong tại Việt Nam mạnh dạn đầu tư vào năng lượng tái tạo, công nghệ sạch, mô hình kinh tế tuần hoàn và xây dựng chuỗi cung ứng bền vững. Những doanh nghiệp này không chỉ nâng cao năng lực cạnh tranh mà còn mở rộng thị trường, thu hút dòng vốn quốc tế và góp phần xây dựng thương hiệu Việt trên trường toàn cầu.

Vẫn còn những khó khăn, thách thức

Tuy nhiên, thực tế cho thấy, phần lớn doanh nghiệp - đặc biệt là khu vực doanh nghiệp nhỏ và vừa, chiếm hơn 97% tổng số doanh nghiệp cả nước - vẫn đang gặp rất nhiều khó khăn trong hành trình chuyển đổi xanh. Khảo sát từ các hiệp hội và tổ chức phát triển cho thấy, doanh nghiệp rất quan tâm đến phát triển bền vững, nhưng phần lớn mới chỉ dừng lại ở mức độ nhận thức, chưa thể triển khai chiến lược xanh một cách bài bản. Những rào cản lớn nhất bao gồm: Thiếu vốn đầu tư ban đầu, thiếu công nghệ phù hợp, thiếu nhân lực chất lượng cao, thiếu thông tin cập nhật và đặc biệt là thiếu cơ chế, chính sách hỗ trợ đồng bộ.

TS.Trần Thị Hồng Minh - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chính sách và Chiến lược cho biết, hành trình xanh hóa doanh nghiệp Việt Nam đang bị kìm hãm bởi các nhóm "nút thắt" lớn, đòi hỏi nhận diện rõ để có giải pháp tháo gỡ phù hợp.

Trong khi một số doanh nghiệp đã tích cực thực hiện chuyển đổi xanh, trách nhiệm đối với môi trường, xã hội và quản trị (ESG) được quan tâm và đẩy mạnh, thực tế cho thấy, quá trình chuyển đổi xanh tại Việt Nam còn diễn ra chậm và thiếu đồng đều, đặc biệt là trong khu vực doanh nghiệp nhỏ và vừa.

“Mức độ triển khai chuyển đổi xanh tại doanh nghiệp Việt Nam còn nhiều hạn chế, còn khoảng cách đáng kể giữa nhận thức và hành động, mức độ sẵn sàng tham gia còn thấp chưa thể hiện rõ xu hướng tái cấu trúc mô hình kinh doanh theo hướng bền vững”, bà Minh nhấn mạnh.

Theo đó, phí đầu tư ban đầu cho các công nghệ sạch, hệ thống năng lượng tái tạo hay quy trình sản xuất thân thiện với môi trường là rất lớn, trong khi hơn 90% doanh nghiệp Việt là doanh nghiệp nhỏ và vừa, vốn đã hạn chế về năng lực tài chính. Thêm vào đó, các gói hỗ trợ tài chính xanh hiện có vẫn rất khó tiếp cận, khiến doanh nghiệp càng thêm dè dặt.

Khảo sát cho thấy, gần 47% doanh nghiệp thiếu nhân sự chuyên môn phục vụ chuyển đổi xanh. Nhiều đơn vị không biết bắt đầu từ đâu, thiếu thông tin về tiêu chuẩn quốc tế, không có đội ngũ tư vấn hoặc chỉ thực hiện “xanh hóa” khi bị yêu cầu từ đối tác.

Song song với đó là những rào cản về công nghệ và hạ tầng. Theo đó, gần một nửa doanh nghiệp không có đội ngũ chuyên môn về ESG hay chuyển đổi xanh, dẫn đến việc triển khai mang tính đối phó hoặc thiếu định hướng.

“Chúng ta nói nhiều đến doanh nghiệp xanh, nhưng đến nay vẫn chưa có một định nghĩa pháp lý chính thức về khái niệm này”, TS. Minh nêu rõ.

Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chính sách và Chiến lược cho biết, việc thiếu khung tiêu chí, thiếu hướng dẫn cụ thể, cùng sự chồng chéo giữa các bộ ngành và chính sách hỗ trợ rời rạc khiến doanh nghiệp lúng túng, không biết phải làm đến đâu là “đủ chuẩn”, trở thành “lực cản” cho các doanh nghiệp.

Một số giải pháp trong quá trình "xanh hóa"

Với mong muốn tìm ra hướng đi phù hợp cho các doanh nghiệp tư nhân trong quá trình “xanh hóa”, ông Nguyễn Minh Khôi, đại diện Viện Tony Blair đã đưa ra một số giải pháp hữu hiệu đã được áp dụng trên thế giới mà Việt Nam có thể áp dụng.

Theo ông, cần xây dựng quỹ bảo lãnh tín dụng xanh quốc gia, trở thành nguồn lực to lớn để thúc đẩy các doanh nghiệp chuyển đổi xanh. Bên cạnh đó, cần phải rà soát và cập nhật các danh mục miễn giảm thuế nhập khẩu công nghệ xanh để doanh nghiệp nhỏ và vừa tiếp cận dễ dàng hơn. Ông cũng đề xuất việc chuẩn hóa truy xuất nguồn gốc trong sản xuất cần được làm chặt chẽ, mạnh tay hơn để đáp ứng các nhu cầu khắt khe của thị trường.

Trong vấn đề tài chính xanh, ông Nguyễn Thanh Sơn - Giám đốc Trung tâm Đào tạo Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam (VNBA) đã đưa ra các đề xuất giải pháp cho bốn nhóm đối tượng, nhằm hỗ trợ doanh nghiệp phát triển bền vững.

Về phía Chính phủ, cần xây dựng và thiết lập khung chính sách tài chính xanh tích hợp, để chuyển dòng vốn vào nền kinh tế xanh và các chương trình biến đổi khí hậu. Ngoài ra, cần xây dựng khung chính sách, công cụ và sản phẩm tài chính xanh để dòng vốn được phân luồng phù hợp và đầy đủ.

Về phía Ngân hàng Nhà nước, cần khẩn trương thực hiện Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh, đề án chống biến đổi khí hậu, trong đó hoàn thiện hướng dẫn, chỉ đạo các TCTD cấp tín dụng đối với danh mục phân loại xanh. Các tổ chức tín dụng cần tăng cường nguồn vốn cho vay đối với những doanh nghiệp đổi mới sáng tạo, hỗ trợ tối đa doanh nghiệp nhỏ và vừa trong việc chuyển đổi xanh. 

Về phía các Bộ, ngành, địa phương, cần tăng cường hiệu quả hoạt động của Quỹ hỗ trợ tại các địa phương, hỗ trợ vốn, bảo lãnh vay vốn cho doanh nghiệp. Ngoài ra, cần chú trọng tuyên truyền, tập huấn, đào tạo, phát triển nguồn nhân lực, xúc tiến thương mại, hỗ trợ cơ sở hạ tầng trong quá trình các doanh nghiệp chuyển đổi xanh.

Về phía các doanh nghiệp, cần chủ động thực hành quản trị xanh, hướng tới việc tạo ra các sản phẩm có tác động đến xã hội cũng như môi trường. Các doanh nghiệp nhỏ và vừa cần chủ động tiếp cận nguồn tín dụng xanh từ các định chế tài chính trong nước và quốc tế. Lãnh đạo các doanh nghiệp cũng cần linh hoạt đổi mới tư duy, chủ động tìm kiếm các nguồn tài chính xanh trên thị trường./.