Kinh tế vỉa hè cần sự nhân văn, tử tế

Giá trị từ kinh tế vỉa hè

Vỉa hè gắn liền với sự ra đời của đô thị, cũng như các đô thị khác, ở Hà Nội không nhà mặt phố nào lại không có hoạt động thương mại, dịch vụ... Đặc biệt, trong thời buổi kinh tế thị trường, vỉa hè đã trở thành "mỏ vàng" cho các nhà mặt phố, người bán hàng rong, quán nước và cho cả chính quyền sở tại khi khai thác làm điểm trông giữ xe máy, ô tô...

Vỉa hè đã trở thành "mỏ vàng" cho các nhà mặt phố, người bán hàng rong, quán nước và cho cả chính quyền sở tại khi khai thác làm điểm trông giữ xe máy, ô tô...

Thực tế cho thấy vỉa hè là nơi tạo ra nhiều công ăn việc làm, diễn ra nhiều hoạt động mưu sinh của người dân. Hè phố gắn với sinh kế của người dân và phần nào cũng là kinh tế đô thị, mặt khác còn là nét đẹp gắn bó với nhiều thế hệ người dân.

Đề tồn tại một cách bền vững trong kinh tế đô thị, nguồn lợi thu được từ kinh tế vỉa hè là có thật. Đã có nhiều ý kiến tranh luận giữa các chuyên gia kinh tế và nhà quản lý đô thị về việc làm sao để khai thác hiệu quả và bền vững giá trị kinh tế vỉa hè mà không ảnh hưởng đến hoạt động giao thông của người đi bộ.

Trên vỉa hè có đủ các hoạt động đa dạng theo nhu cầu và mong muốn của cư dân từ ăn uống, nấu nướng, giặt giũ đến các hoạt động thư giãn và thương mại. Thực tiễn này phản ánh thói quen ăn sâu của người dân Thủ đô, trong việc tích hợp không gian sống, buôn bán và việc mở rộng cửa hàng ra vỉa hè nhằm tăng khả năng tiếp cận với khách hàng.

Ranh giới, công năng của vỉa hè được gọi là "chia sẻ vị trí" biến đổi từng thời điểm trong ngày một cách linh hoạt và đa dạng. Quá trình này âm thầm ăn sâu vào tiềm thức của cư dân qua nhiều thế hệ và vì thế, củng cố mối quan hệ cộng đồng bền chặt và gắn bó, trở thành một không gian xã hội cộng sinh.

Một trong những giá trị của quán trà đá, cà phê vỉa hè... chính là địa điểm và khả năng quan sát sự sôi động, linh hoạt và đa dạng diễn ra trên đường phố. Đi đến tận cùng sâu xa của sức hấp dẫn vỉa hè vẫn chính là con người với những cuộc gặp gỡ tạo nên những giao tiếp, củng cố thúc đẩy các hoạt động xã hội.

Vì vậy vỉa hè thực sự đóng vai trò như một mối liên kết xã hội, không chỉ là nơi để mưu sinh hay để đi lại, vỉa hè là điểm hẹn cho những cảm xúc và ký ức thân thương.

Đối với khách du lịch nước ngoài, "văn hóa vỉa hè" ở Hà Nội tạo nên một sửc hấp dẫn thú vị bên cạnh yếu tố di sản kiến trúc hay những lễ hội. Việc đi bộ trên các vỉa hè hẹp, len lỏi giữa các sạp hàng hay đi qua những quán ăn vỉa hè khiến họ cảm nhận được mọi chi tiết với những cảm xúc đặc biệt.

Thủ tướng Canada Justin Trudeau uống cà phê vỉa hè TP HCM dịp ông sang thăm Việt Nam trong khuôn khổ Tuần lễ Cấp cao APEC 2017

Đã có rất nhiều bài viết trong và ngoài nước nói về nét văn hoá của Hà Nội, TP Hồ Chí Minh gắn với kinh tế vỉa hè. Vậy khung khổ chính sách nào để vỉa hè là hàng hoá công nhưng lại được sử dụng tốt nhất theo cả nghĩa phát huy văn hoá, ứng xử tốt của con người, hình ảnh đẹp của những thành phố như Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Đà Nẵng,... với các lợi ích khác về xã hội như thu nhập, cân bằng với tư nhân sử dụng, tránh xung đột, va chạm.Và kinh tế vỉa hè phải được đặt ra, được nhìn nhận một cách nghiêm túc như tự thân hoạt động của nó bởi kinh tế vỉa hè là có thật. Nó tồn tại một cách bền vững trong kinh tế đô thị, thậm chí còn tạo ra cả cái gọi là “văn hóa vỉa hè”.

Do đó kinh tế vỉa hè rất cần được quan tâm và cần có những giải pháp hữu hiệu của chính quyền đô thị các cấp để vừa đảm bảo diện tích vỉa hè, vừa không làm mất đi những hoạt động kinh tế vỉa hè sôi động mà pháp luật cho phép.

Kinh tế vỉa hè cần có "đường biên" cụ thể

Về khía cạnh kinh tế, việc khai thác vỉa hè một cách tự phát chỉ mang lại lợi ích cho một bộ phận cư dân. Cộng đồng địa phương và chính quyền không thể thu được các khoản thuế, phí của các hoạt động khai thác này và đôi khi các “con sâu” lợi dụng các kẽ hở để trục lợi như một hình thức "tham nhũng vặt".

Tình trạng lấn chiếm, sử dụng hè phố vào nhiều mục đích khác nhau như để kinh doanh buôn bán, trông giữ các phương tiện giao thông… đã diễn ra phổ biến tại nhiều thành phố lớn và đặc biệt tại các quận nội thành Hà Nội. Nhiều cửa hàng tranh thủ lấn chiếm một phần hè phố để bày bán kinh doanh các mặt hàng tạp hoá, giầy dép, quần áo, hoa quả, thực phẩm… hoặc bày bàn ghế để phục vụ ăn, uống; một phần khác dành cho đỗ xe đạp, xe máy… Vì thế, người đi bộ bắt buộc phải đi xuống lòng đường đặc biệt tại những nơi chiều rộng hè phố quá nhỏ, hẹp. Điều này không chỉ làm mất mỹ quan đô thị mà còn tiềm ẩn nhiều tai nạn giao thông.

Đã có những quy định pháp luật rất rõ về quản lý hè phố: Từ những năm 2006 - 2007, Bộ Xây dựng với chức năng quản lý nhà nước về đường đô thị đã nghiên cứu và ban hành Thông tư số 04/2008/TT-BXD ngày 20/02/2008, về Hướng dẫn quản lý đường đô thị.

Trong Thông tư này đã quy định khá kỹ và cụ thể, chi tiết về quản lý, khai thác và sử dụng đường đô thị. Luật Giao thông đường bộ năm 2008, tại Khoản 1, Điều 36, quy định: Lòng đường và hè phố chỉ được sử dụng cho mục đích giao thông. Tổ chức hoạt động văn hóa, thể thao, diễu hành, lễ hội… tuân thủ theo quy định tại Khoản 1, Điều 35. Trường hợp đặc biệt, việc sử dụng tạm thời một phần lòng đường, hè phố vào mục đích khác phải do UBND cấp tỉnh quy định, nhưng không được làm ảnh hưởng đến trật tự, an toàn giao thông (khoản 2 Điều 36).

Nghị định 100/2013/NĐ-CP ngày 03/9/2013 của Chính phủ về sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 11/2010/ NĐ-CP ngày 24/02/2010 của Chính phủ quy định về quản lý và bảo vệ kết cấu hạ tầng giao thông đường bộ cho phép sử dụng tạm thời một phần hè phố, lòng đường không vào mục đích giao thông. Tuy nhiên, đều phải đảm bảo yêu cầu là không được gây mất trật tự, an toàn giao thông và đáp ứng một số điều kiện cụ thể khác về thời gian, diện tích hè phố, lòng đường sử dụng, kết cấu hạ tầng...

Theo ước tính của một số thành phố lớn trên thế giới, kinh tế vỉa hè nói theo nghĩa đầy đủ đóng góp tỷ lệ không nhỏ cho nền kinh tế. Đặc biệt, kinh tế đêm gắn với không gian công cộng được sử dụng vào đêm như chợ, vui chơi giải trí... Nước ta hiện nay chú trọng phát triển kinh tế đêm và một số thành phố lớn đã có kế hoạch triển khai kinh tế đêm để thu hút khách du lịch trong và ngoài nước.

Đồng thời với các quy định về quản lý mang tính kỹ thuật, các quy định pháp luật hiện hành đều giao cho UBND các cấp, tuỳ theo điều kiện địa phương, có trách nhiệm ban hành các quy định cũng như tổ chức triển khai thực hiện theo phân cấp về quản lý đường đô thị.

Do vậy, cần nhìn nhận thực trạng và quản lý cái vỉa hè trong đô thị để không thể tách rời với sự phát triển về kinh tế - xã hội cùng các yếu tố tác động của tự nhiên, lịch sử, văn hóa, lối sống và ý thức chấp hành pháp luật của người dân.

TS. Võ Trí Thành.

TS. Võ Trí Thành - chuyên gia kinh tế nhận định: "Khi nhìn vào kinh tế vỉa hè là nhìn thấy chiều dài phát triển của quốc gia, của đô thị và gắn với khái niệm văn hoá bao gồm tất cả hoạt động của con người và gắn với hai từ: nhân văn, tử tế. Giá trị của kinh tế vỉa hè không đơn thuần là hàng rong bán hàng trên phố mà rộng hơn góp phần tạo công ăn việc làm, kinh doanh,…".

"Đây là bài toán rất thách thức, cần đi tìm điểm cân bằng giữa lợi ích và xung đột không cần thiết thì đa số người ta sẽ chọn linh hoạt, ít va chạm mặt xung đột mà vẫn giữa được lợi ích kinh tế to lớn. Theo đó, có những cách như phân khu, sắp xếp lại các tuyến phố kinh doanh vỉa hè…dù cách nào thì ông Thành cho rằng các khu vực thành phố đều làm được ví dụ chọn khu phố kinh doanh, khu phố đi bộ" - TS. Võ Trí Thành chia sẻ.

Nhận thấy tiềm năng và xu thế tất yếu của kinh tế vỉa hè, năm 2018, UBND TP Hà Nội đã ban hành Quyết định số 09/2018/QĐ-UBND quy định về quản lý, khai thác và bảo trì hệ thống đường đô thị trên địa bàn TP Hà Nội.

Trong đó có Điều 12, Quy định về việc sử dụng tạm thời hè phố để kinh doanh buôn bán với nội dung: “Chỉ một số tuyến đường phố đặc thù phục vụ các hoạt động du lịch, văn hóa mới được phép sử dụng tạm thời hè phố vào việc kinh doanh, buôn bán hàng hóa”.

Thông tư số 04/2008/TT - BXD ngày 20/02/2008 của Bộ Xây dựng cũng nêu rõ: “UBND cấp tỉnh quyết định danh mục công trình và tuyến phố được phép sử dụng hè phố vào việc kinh doanh, buôn bán”. Nhưng quy chuẩn tiêu chuẩn để xác định thế nào là tuyến phố đặc thù, được kinh doanh buôn bán lại chưa hề có.

Nếu như việc lập lại trật tự vỉa hè bằng sự cấm đoán cứng nhắc, không hài hòa giữa tình với lý, thì không thể tạo nên sự đồng thuận chung của cộng đồng, khiến các chính sách sẽ bất cập, vướng mắc, kèm với đó là sự suy giảm lòng tin và tính nhân văn. Mặt khác, nhịp sống sôi động mang tính bản sắc trên vỉa hè bị đứt đoạn và có thể dẫn đến biến mất một nét đặc trưng của Thủ đô.

Vừa qua, tại Hội thảo “một số giải pháp quản lý và sử dụng hè đường phố nhằm góp phần xây dựng đô thị văn minh, hiện đại phù hợp với thực tiễn hiện nay trên địa bàn TP Hà Nội”, Giám đốc Sở GTVT Hà Nội Nguyễn Phi Thường cho rằng: Vỉa hè không chỉ là không gian giao thông mà còn là không gian của hoạt động kinh tế - xã hội. Thực tế cho thấy vỉa hè là nơi tạo ra nhiều công ăn việc làm, diễn ra nhiều hoạt động mưu sinh của người dân. Hè phố gắn với sinh kế của người dân và phần nào cũng là kinh tế đô thị, mặt khác còn là nét đẹp gắn bó với nhiều thế hệ người dân.

Vì vậy cần phải quản lý vỉa hè đầy đủ theo chức năng, phù hợp với yêu cầu sử dụng và sinh hoạt của người dân; quản lý đồng bộ hệ thống hạ tầng kỹ thuật trên, dưới nền hè cà các hoạt động góp phần tạo nên môi trường tiện nghi, văn minh, hiện đại, an toàn, đồng bộ và bến vững” - ông Nguyễn Phi Thường phân tích.

Nhìn từ kinh nghiệm của nhiều quốc gia trên thế giới cho thấy kinh tế vỉa hè ở Việt Nam nói chung và các thành phố lớn nói riêng có rất nhiều điểm tương đồng và hoàn toàn có thể áp dụng được.

Điều mà người dân quan tâm là các cơ quan chức năng của thành phố cần có những quy hoạch chi tiết, cụ thể phù hợp với đặc điểm tình hình của từng quận, huyện để có thể hài hòa được lợi ích của người dân vừa có thể đảm bảo được mỹ quan đô thị và mang lại nguồn thu cho ngân sách Nhà nước.