Báo cáo đánh giá tác động của dự thảo tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với mặt hàng bia

Tham dự Hội thảo có đông đảo các đại diện đến từ Quốc hội, Chính phủ, Bộ Tài chính, các Bộ liên quan, các chuyên gia kinh tế, tài chính, pháp chế, thuế, thương mại, chuỗi giá trị ngành hàng và các doanh nghiệp trong ngành đồ uống.

Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) số 27/2008/QH12 có hiệu lực thi hành từ ngày 1/4/2009, sau đó đã qua 4 lần sửa đổi, bổ sung, đến nay đã đạt được nhiều kết quả, góp phần điều tiết vĩ mô nền kinh tế và tăng thu Ngân sách Nhà nước. Tuy nhiên, các đối tượng trong đó có ngành bia là chịu nhiều tác động nhất từ những lần điều chỉnh đó. Mức thuế suất hiện nay đối với mặt hàng bia là 65%.  

Ngày 8/6/2024, Quốc hội thông qua Nghị quyết số 129/2024/QH15 về Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2025, điều chỉnh Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2024. Theo đó, Luật Thuế TTĐB (sửa đổi) đã được đưa vào chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2025, bổ sung vào Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2024, trình Quốc hội cho ý kiến tại kỳ họp thứ 8 (tháng 10/2024) và thông qua tại kỳ họp thứ 9 (tháng 5/2025).  

Các phương án tăng thuế mà Bộ Tài chính đề xuất sẽ có tác động vô cùng lớn tới doanh nghiệp ngành bia, vì vậy, ngành cũng tính toán các tác động và đề xuất một số phương án phù hợp hơn, trong đó vị trí, vai trò của ngành bia được quan tâm hơn và đồng thời đảm bảo các mục tiêu nuôi dưỡng nguồn thu, tránh gây sốc thị trường, hài hòa giữa các lợi ích Nhà nước, người tiêu dùng và doanh nghiệp.  

 Tại nhiều hội thảo, cuộc họp về thuế TTĐB, các cơ quan nhà nước, hiệp hội, chuyên gia, doanh nghiệp cũng đã đề cập đến việc thiếu đánh giá mang tính định lượng toàn diện của ngành bia đối với đề xuất tăng thuế TTĐB trong thời gian tới, bao gồm các tác động tới đối tượng trực tiếp, gián tiếp, các ngành liên quan, phụ trợ, tác động người tiêu  dùng, kinh tế, xã hội, ngân sách, lao động, môi trường đầu tư, kinh doanh, du lịch dịch vụ,  sức khỏe …  

 Trong bối cảnh đó, Viện Nghiên cứu chiến lược, chính sách Công thương - Bộ Công Thương, Viện Nghiên cứu Đồ uống Việt Nam phối hợp với nhóm chuyên gia của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) và Tổng cục Thống kê thực hiện nghiên cứu đánh giá tác động của việc điều chỉnh tăng thuế TTĐB đối với ngành bia Việt Nam.  

Nhóm nghiên cứu đã sử dụng số liệu chính thống, đáng tin cậy, trên cơ sở kết hợp các phương pháp nghiên cứu khác nhau về đo lường định lượng tác động kinh tế của các phương án tăng thuế TTĐB đối với mặt hàng bia, báo cáo thực hiện với ngành sản xuất bia. Theo đó, nhóm nghiên cứu phân nhóm bảng I-O gồm 22 ngành, trong đó có ngành bia. Các tác động được đo lường bao gồm: Tác động tới giá trị sản xuất, giá trị tăng thêm (VA) của ngành Bia và tác động tới toàn bộ nền kinh tế trên các khía cạnh bao gồm: Tổng giá trị tăng thêm (GVA); GDP; Nguồn thu ngân sách nhà nước từ thuế gián thu và thuế trực thu; và Thu nhập của người lao động.  

Theo báo cáo, ngành bia có vị trí, vai trò rất lớn trong việc tạo nguồn thu cho ngân sách thông qua các khoản thuế trực tiếp từ sản xuất bia và các khoản khác qua những hoạt động liên quan như dịch vụ phân phối bán lẻ, bao gồm cả dịch vụ xuất nhập khẩu.

Trong những năm gần đây, ngành bia và đồ uống đóng góp lớn vào ngân sách Nhà nước, với trung bình khoảng gần 60 ngàn tỷ đồng mỗi năm. Giá trị sản xuất của ngành đồ uống chiếm khoảng 5,6-6% tổng giá trị sản xuất ngành công nghiệp, trong đó sản xuất và kinh doanh bia có những đóng góp quan trọng bên cạnh những giá trị về văn hóa, lịch sử.

Ngành đã tạo ra tạo ra việc làm cho hàng chục ngàn lao động trực tiếp và hàng triệu lao động gián tiếp trong chuỗi cung ứng bia từ sản xuất. Cung ứng nguyên phụ liệu đầu vào cho sản xuất, chế biến đến lưu thông, phân phối, đóng gói, bao bì, vận chuyển, bảo quản, bán buôn, bán lẻ tới người tiêu dùng và phục vụ cho xuất khẩu.

Ngành bia đã thu hút nguồn vốn đầu tư nước ngoài và các công nghệ tiên tiến hiện đại. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp trong ngành luôn ưu tiên và quan tâm dành một phần ngân sách đáng kể để tham gia tích cực trong các hoạt động phát triển bền vững theo tiêu chí Môi trường- Xã hội và Quản trị minh bạch (ESG).

Đánh giá về các tác động tăng thuế, với các minh chứng dựa trên dữ liệu chính thống và phương pháp khoa học, nhóm nghiên cứu báo cáo nhận thấy về tác động kinh tế, cả 3 phương án tăng thuế TTĐB đối với ngành bia và đồ uống mà Bộ Tài chính đưa ra đều ảnh hưởng tới sản xuất của ngành bia. Làm giảm sản xuất của 21 ngành liên quan đến đầu vào cho ngành bia trong nền kinh tế.

Khi tăng thuế TTĐB đối với bia, nguồn thu ngân sách Nhà nước từ thuế sản phẩm (thuế gián thu) trong cả 3 phương án đều tăng. Nhưng nguồn thu ngân sách từ thuế gián thu chỉ tăng trong ngắn hạn. Mặt khác, việc tăng thuế ảnh hưởng tiếp đến cơ hội việc làm và thu nhập của người lao động. Hệ quả là làm suy giảm GDP của nền kinh tế.

Vì vậy, trên cơ sở căn cứ vào tổng quan, thực trạng chung của doanh nghiệp ngành bia là ngành dễ bị tổn thương trước các cú sốc, bao gồm cả những thay đổi về chính sách. Nhóm nghiên cứu đề xuất cân nhắc lựa chọn phương án 3 (lùi thời điểm thực hiện tăng thuế TTĐB đến năm 2027, tăng 5% theo lộ trình 2 năm một lần đến 2031)òa 

Theo báo cáo, phương án này hài hòa hơn về các mục tiêu, tác động tiêu cực tới nền kinh tế ở mức giảm nhẹ hơn, bảo đảm mức độ ổn định tương đối về chính sách, hạn chế được những rủi ro ảnh hưởng tới cơ hội việc làm và thu nhập của người lao động, an sinh xã hội.

“Báo cáo đánh giá tác động của dự thảo tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với mặt hàng bia” được kỳ vọng sẽ là nguồn thông tin đáng tin cậy, có giá trị tham khảo hữu ích cho Quốc hội, Chính phủ, ban soạn thảo và các bộ ngành liên quan để tham khảo, xem xét các tác động toàn diện của đề xuất điều chỉnh tăng thuế TTĐB đối với bia, hướng tới một chính sách thuế  phù hợp theo Phương án 3 (lùi thời điểm thực hiện đến 2027, tăng 5% theo lộ trình 2 năm/ lần đến 2031). Điều này sẽ giúp tạo động lực và tinh thần kinh doanh, đồng thời đảm bảo mục tiêu quản lý nhà nước và điều tiết tiêu dùng hướng tới mục tiêu hài hòa các lợi ích, sức khỏe cộng đồng, an sinh xã hội, ổn định phát triển sản xuất kinh doanh và tăng thu cho ngân sách nhà nước./.