Cần đưa trí tuệ nhân tạo (AI) vào “khuôn khổ”

AI ngày càng nhận được nhiều sự quan tâm và đầu tư nghiên cứu - phát triển

Nghị quyết do Mỹ đề xuất và được trên 120 nước đồng bảo trợ trong đó có cả Việt Nam, khẳng định các hệ thống AI an toàn, đảm bảo cũng như tin cậy có thể đóng góp tích cực cho nỗ lực thực hiện 17 Mục tiêu phát triển bền vững (SFG) và thúc đẩy hòa bình, bảo vệ quyền con người cũng như thu hẹp khoảng cách số giữa các quốc gia. Mặt khác thì nghị quyết cũng đã chỉ ra mặt trái của AI nếu như thiếu cơ chế quản trị phù hợp, nhất là nguy cơ bị lạm dụng cho những mục đích xấu, làm xói mòn đi tính toàn vẹn của thông tin, cản trở sự phát triển bền vững ở trên khía cạnh kinh tế, xã hội và môi trường cũng như làm gia tăng bất bình đẳng.

Trên thực tế, AI đang trải qua quá trình nghiên cứu cũng như phát triển tiệm tiến từ những năm 1940. Vào năm 1956, nhà khoa học máy tính John McCarthy của Đại học Công nghệ Massachusetts (MIT) đã lần đầu tiên đưa ra khái niệm AI với định nghĩa chương trình máy tính có khả năng thực hiện những nhiệm vụ chỉ có thể hoàn thành bởi con người và đòi hỏi quá trình tư duy bậc cao bao gồm các bước như là học tập qua tri giác cũng như sắp xếp bộ nhớ lẫn suy luận.

Sau đó thì AI đang ngày càng nhận được nhiều sự quan tâm cũng như đầu tư nghiên cứu - phát triển, nhờ đó mà đạt được một số thành tựu quan trọng. Ví dụ tiêu biểu đó là sự kiện siêu máy tính Deep Blue của IBM đánh bại nhà vô địch cờ vua thế giới Garry Kasparov vào năm 1997.

Và trong những năm gần đây, đặc biệt là từ cuối năm 2022, với sự xuất hiện của công cụ ChatGPT, công nghệ AI tiếp tục có được những bước phát triển mạnh mẽ và ảnh hưởng ngày càng lớn đến nhiều lĩnh vực xã hội. Ứng dụng ngày một rộng rãi của AI cũng có khả năng sẽ tạo ra cuộc cách mạng trong nhiều vấn đề trọng yếu và mang đến cơ hội lẫn thách thức đan xen. 

Đối với kinh tế, số liệu điều tra của OECD cũng cho thấy, AI có khả năng thúc đẩy GDP toàn cầu tăng 14% và tương đương với 15,7 nghìn tỷ USD. Đến năm 2030, tăng 40% năng suất lao động. Riêng AI tạo sinh có thể sẽ đóng góp 4,4 nghìn tỷ USD và giúp cắt giảm 60-70% thời gian làm việc. Những tác động của AI đối với kinh tế đến từ hai nhân tố chính. 

Đầu tiên đó là ứng dụng tự động hóa vào các nhiệm vụ/hoạt động có tính lặp lại, nhất là ở trong các lĩnh vực thâm dụng vốn như là sản xuất và vận tải, áp dụng công nghệ AI vào các hoạt động của doanh nghiệp giúp tăng hiệu quả và giảm giờ làm, qua đó giải phóng nguồn lực để thực hiện những nhiệm vụ khác tạo ra được giá trị gia tăng.

Thứ hai đó là AI làm tăng tính cá nhân hóa và nâng cao chất lượng của sản phẩm, dịch vụ từ đó kích thích nhu cầu tiêu dùng, đồng thời cũng tạo ra lượng dữ liệu lớn hơn làm đầu vào cho AI. Đối với thị trường lao động, phát triển cũng như ứng dụng của AI sẽ tạo ra làn sóng chuyển dịch giữa các ngành ở trong nền kinh tế, thay đổi tính chất, nội dung công việc và đòi hỏi tái đào tạo kỹ năng cho người lao động, tăng lương đối với lao động có tay nghề cao đồng thời cũng giảm lương và thậm chí là mất việc làm đối với lao động tay nghề thấp.

Đối với xã hội thì AI đã làm thay đổi mối quan hệ giữa các chủ thể ở trong xã hội cũng như cách thức con người sinh hoạt, làm việc để từ đó đặt ra thách thức mới trong quản trị cũng như xây dựng khuôn khổ pháp luật để điều chỉnh các vấn đề về mối quan hệ mới. Và một trong những thách thức chính đó là xác định trách nhiệm cũng như địa vị pháp lý trong ứng dụng AI, nhất là trong trường hợp xảy ra những sai sót, tranh chấp liên quan đến tính mạng con người hoặc là quyền sở hữu trí tuệ.

AI chính là công nghệ nền tảng của Cách mạng công nghiệp 4.0

AI hỗ trợ một cách mạnh mẽ việc quản lý xã hội, tuy nhiên cũng nảy sinh quan ngại về vấn đề tự do cá nhân và lạm phát kiểm soát. Hệ thống AI sử dụng cơ sở dữ liệu cũng như phân tích không phù hợp cũng có thể làm phát sinh thiên kiến và phân biệt đối xử ở trong đánh giá chủ thể, hành vi. Đáng chú ý, khả năng tạo ra các nội dung giả mạo, thiên lệch có chủ đích, độc hại và làm nổi lên các nguy cơ dư luận bị định hướng, dẫn dắt phục vụ mục đích chính trí, xét về lâu dài thì có thể làm suy giảm lòng tin vào tin tức. Và AI ngoài tầm kiểm soát là vấn đề hầu hết các chính phủ đều lo ngại. Bên cạnh đó, còn tồn tại những quan ngại về khả năng trong tương lai xa AI tự phát triển trí tuệ tương tự như con người, có tư duy độc lập và có hình thái của ý thức xã hội.

Đối với lĩnh vực an ninh, AI có thể hỗ trợ tăng cường bảo vệ an ninh quốc gia và an toàn xã hội thông qua việc nâng cao năng lực phòng thủ cũng như tác chiến quân sự, nhất là với những vũ khí tự động, giảm chi phí con người; phòng ngừa và phát hiện rủi ro an ninh phi truyền thống như tấn công mạng, vũ khí sinh học hay giám sát, dự báo hành vi đối với các loại tội phạm xã hội. Mặt khác thì cạnh tranh phát triển công nghệ AI trong quân sự cũng có thể kéo theo chạy đua vũ trang. Việc cho phép AI đưa ra những quyết định về quân sự có nguy cơ gây kích hoạt và gây leo thang xung đột, đe dọa đến tính mạng của con người ngoài dự tính và ý muốn. Việc ứng dụng AI có thể được tiếp cận một cách dễ dàng bởi những cá nhân, tổ chức cực đoan, tội phạm để có thể thực hiện hành vi khủng bố, lừa đảo ví dụ như là phần mềm giả mạo hình ảnh Deepfake hay là thiết bị bay không người lái (UAV) để có thể vận chuyển hàng cấm cũng như thực hiện hành vi khủng bố.

Ngoài ra, đó là các nguy cơ mất an toàn thông tin, rò rỉ dữ liệu cũng như thông tin cá nhân trong quá trình ứng dụng, sử dụng ứng dụng AI. Quá trình xây dựng khuôn khổ quản trị AI ở cấp độ quốc gia và trên toàn cầu cũng đang đối mặt với nhiều khó khăn cũng như thách thức bởi việc xây dựng pháp luật không thể theo kịp tốc độ phát triển của công nghệ nói chung, AI nói riêng.

Tại nhiều nước, như Mỹ cũng đang tìm cách để có thể hạn chế được những rủi ro từ công nghệ này. Và Trung Quốc cũng đã hoàn thiện được các quy tắc đầu tiên về việc quản lý lĩnh vực AI tạo sinh. Liên minh Châu Âu (EU) cũng đã chính thức thông qua đạo luật kiểm soát AI.

Đánh giá về Đại hội đồng Liên Hợp Quốc thông qua nghị quyết về AI, Trưởng Văn phòng Đại diện Khoa học và Công nghệ Việt Nam tại New York (Mỹ) - ông Lê Văn Chính cho biết, đây chính là dấu mốc mang tính bước ngoặt và đúng thời điểm, quan trọng và có ý nghĩa to lớn đối với nhân loại. AI cũng mang đến lợi ích to lớn phục vụ cho việc phát triển kinh tế - xã hội cũng như đời sống con người, tuy nhiên một số ứng dụng của AI đã tạo ra những rủi ro và có thể gây hại cho cá nhân, doanh nghiệp và xã hội ở cả quy mô quốc gia, khu vực, toàn cầu. Và thực tế này đòi hỏi cộng đồng quốc tế, nhất là đối với các nước phát triển, thể hiện được trách nhiệm cao trong việc phát triển công nghệ AI theo hướng công bằng và bền vững. 

Ông Lê Văn Chính cho biết, thời gian tới, Liên Hợp Quốc cùng các quốc gia cần nỗ lực để có thể cụ thể hóa nghị quyết quan trọng nêu trên, các nước cũng cần tiếp tục cùng với nhau xây dựng khung khổ pháp lý cũng như phát triển công nghệ nhằm quản trị AI hiệu quả, an toàn, đảm bảo và tin tưởng để hướng đến mục tiêu phát triển một cách bền vững và không ai bỏ lại phía sau. Đầu tiên là nghiên cứu phát triển, ứng dụng công nghệ; AI cùng với nền tảng số sẽ đang ngày càng phát triển, được ứng dụng trong nhiều ngành nghề và có tác động đến mọi mặt trong đời sống xã hội. Theo đó, các quốc gia có nền tảng, hạ tầng cũng như chiến lược đầu tư sẽ vượt qua được các nước mới hội nhập với AI.

Cần phải có cơ chế hỗ trợ ứng dụng cũng như chuyển giao công nghệ từ những nước phát triển sang các nước đang phát triển thì mới đạt được kỳ vọng như nghị quyết đã đề ra đó là an toàn, đảm bảo, tin tưởng, hướng đến mục tiêu phát triển bền vững cũng như không ai bị bỏ lại phía sau. Tiếp theo đó là xây dựng chính sách đảm bảo an toàn, tránh rủi ro với trọng tâm là bảo đảm mục tiêu phát triển bền vững, an ninh phi truyền thống, đặc biệt là con người, đạo đức, minh bạch trong nghiên cứu và phát triển, ứng dụng AI; cụ thể hóa khung chính sách AI bằng các tiêu chuẩn cũng như quy định tuân thủ về pháp lý, bản quyền nhằm đảm bảo tính đạo đức và quyền riêng tư về dữ liệu cá nhân trong AI.

Có thể thấy, AI chính là công nghệ nền tảng của Cách mạng công nghiệp 4.0 và có tiềm năng tạo ra sự đột phá về năng lực sản xuất, nâng cao được năng lực cạnh tranh quốc gia, có thể tạo ra cuộc cách mạng mang tính bước ngoặt đối với thế giới. Cơ hội cũng như tiềm năng luôn song hành cùng với thách thức. Chính vì thế, quản trị và đưa AI vào khuôn khổ cũng là vấn đề đang ngày càng cấp thiết, đòi hỏi các nước phải có cho mình một tư duy, chiến lược phù hợp, hướng đến việc phát triển, ứng dụng công nghệ AI một cách chủ động, trách nhiệm, bền vững và công bằng, mang đến lợi ích cho tất cả mọi người./.