Cơ hội tạo tín chỉ Carbon từ dự án JCM lúa canh tác theo phương pháp ngập khô xen kẽ AWD

Tiềm năng tạo tín chỉ carbon từ kỹ thuật tưới ngập khô xen kẽ (AWD) trong canh tác lúa tại Việt Nam thông qua Cơ chế tín chỉ chung (JCM) do Nhật Bản hỗ trợ. AWD giúp giảm phát thải khí mê-tan, tác nhân gây hiệu ứng nhà kính chính từ ruộng lúa ngập nước, bằng cách thay đổi điều kiện yếm khí trong đất. Ngoài giảm phát thải, kỹ thuật AWD giúp tiết kiệm nước, giảm sâu bệnh và tăng năng suất.

Tại Nghệ An, dự án AWD mở rộng mạnh mẽ: Từ 5.713 ha vụ xuân 2024 lên hơn 24.000 ha vụ xuân 2025. Kết quả cho thấy lượng phát thải CO₂td giảm trung bình từ 4,3-6,5 tấn/ha mỗi vụ. Green Carbon đã hợp tác triển khai dự án tại Nghệ An và kết nối với JCM để thương mại hóa tín chỉ Carbon, mang lại thu nhập khoảng 10 USD/ha và nâng cao sinh kế nông dân. Áp dụng AWD kết hợp truy xuất nguồn gốc, tiêu chuẩn xanh và giảm sử dụng thuốc bảo vệ thực vật giúp tăng giá trị thương mại gạo tới 20%. Hệ thống giám sát, báo cáo và kiểm chứng trong bảo đảm tính minh bạch có ý nghĩa quyết định tới thành công của dự án. Mở rộng mô hình sang các vùng lúa trọng điểm sẽ giúp đóng góp vào mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 của Việt Nam.

Cơ hội tạo tín chỉ Carbon theo dự án JCM của Nhật Bản

Chính phủ Việt Nam đã đưa ra nhiều quyết định mang tính chiến lược thể hiện rõ cam kết cắt giảm phát thải khí nhà kính. Xây dựng lộ trình đưa phát thải ròng về mức 0 vào năm 2050 được cụ thể hóa bằng các chiến lược quốc gia và kế hoạch hành động chi tiết. Trong đó, lĩnh vực nông nghiệp, đặc biệt là canh tác lúa nước, được coi là khu vực ưu tiên để giảm thiểu phát thải khí mê-tan. Khí mê-tan phát sinh từ ruộng lúa ngập nước là một trong những nguyên nhân chính làm gia tăng hiệu ứng nhà kính. Điều chỉnh phương pháp canh tác mang lại hiệu quả giảm phát thải là cơ sở quan trọng cho các sáng kiến chuyển đổi theo hướng nông nghiệp bền vững.

Kỹ thuật tưới ướt khô xen kẽ (AWD) được nghiên cứu và ứng dụng trên thực địa tại Việt Nam trong vài năm gần đây, tận dụng tính chất sinh học của hệ sinh thái ruộng lúa để cắt giảm phát thải khí mê-tan. Rút nước định kỳ trong suốt chu kỳ sinh trưởng của cây lúa giúp thay đổi điều kiện yếm khí trong đất, từ đó hạn chế hoạt động của các vi sinh vật sản sinh khí mê-tan, đem lại nhiều lợi ích canh tác như tiết kiệm nước, giảm sâu bệnh, hạn chế đổ ngã, tăng năng suất lúa.

Những kết quả thực nghiệm ghi nhận tại Nghệ An cho thấy diện tích áp dụng AWD tăng mạnh, phản ánh sự chấp nhận của người nông dân đối với kỹ thuật AWD, là cơ sở thuận lợi để mở rộng quy mô và thiết kế các dự án giảm phát thải có thể chứng nhận theo tiêu chuẩn quốc tế.

Cơ chế tín chỉ chung (JCM) do Nhật Bản khởi xướng là mô hình hợp tác tài chính, kỹ thuật nhằm thúc đẩy các dự án giảm phát thải tại các quốc gia đối tác. Khi một dự án tại Việt Nam được triển khai theo tiêu chuẩn JCM và ghi nhận mức giảm phát thải có thể đo lường, báo cáo, kiểm chứng, Nhật Bản có thể sử dụng tín chỉ đó để tính vào mục tiêu giảm phát thải quốc gia của mình.

Việt Nam được hưởng lợi từ nguồn lực tài chính, công nghệ và năng lực quản lý. Với lĩnh vực nông nghiệp, đưa kỹ thuật AWD vào danh mục phương pháp được công nhận theo JCM mở ra khả năng xây dựng dự án tạo tín chỉ Carbon ngay từ cấp hợp tác xã, tổ nhóm nông dân.

Tín chỉ Carbon là đơn vị đại diện cho một tấn CO₂ tương đương được giảm phát thải hoặc loại bỏ khỏi khí quyển. Giá trị thương mại của tín chỉ carbon giúp huy động tài chính carbon và thực hiện cam kết thực thi các hành động khí hậu cụ thể và minh bạch. Khi Việt Nam áp dụng kỹ thuật AWD trong canh tác lúa theo đúng hướng dẫn của JCM, lượng khí mê-tan giảm phát sinh sẽ được quy đổi thành CO₂ tương đương, tạo ra tín chỉ có thể bán cho thị trường tự nguyện hoặc chuyển giao cho Nhật Bản. Các tín chỉ mang giá trị kinh tế và có thể tạo nguồn thu bổ sung cho nông dân, khuyến khích họ duy trì thực hành nông nghiệp phát thải thấp.

Năng lực tổ chức và theo dõi dự án là yếu tố quyết định sự thành công của các chương trình tạo tín chỉ carbon. Hệ thống giám sát, báo cáo, kiểm chứng cần được xây dựng dựa trên hướng dẫn quốc tế và thích ứng với điều kiện cụ thể của địa phương. Hợp tác với các tổ chức tư vấn, cơ quan quản lý và các chuyên gia có kinh nghiệm giúp đảm bảo tính chính xác và minh bạch cho quá trình tạo tín chỉ. Chính phủ có thể hỗ trợ qua ban hành quy chuẩn kỹ thuật, đào tạo nhân lực, cung cấp nền tảng kỹ thuật số phục vụ giám sát và chứng nhận, giúp gia tăng tính tin cậy của tín chỉ Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Mở rộng các dự án AWD theo JCM cần được lồng ghép vào quy hoạch phát triển nông nghiệp phát thải thấp. Các địa phương vùng đồng bằng sông Hồng và đồng bằng sông Cửu Long là nơi có tiềm năng lớn nhờ diện tích canh tác lúa rộng và nguồn nhân lực nông nghiệp dồi dào. Thiết kế chuỗi giá trị lúa gạo bền vững có thể gắn với tiêu chuẩn xanh, truy xuất nguồn gốc, và tín chỉ carbon, từ đó tăng giá trị xuất khẩu. Các doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu, tổ chức tín dụng xanh và nhà đầu tư có thể tham gia vào chuỗi để thúc đẩy hình thành hệ sinh thái nông nghiệp Carbon thấp.

Chuyển đổi mô hình canh tác truyền thống sang mô hình giảm phát thải không thể diễn ra trong thời gian ngắn. Cần có lộ trình phù hợp, hỗ trợ ban đầu về tài chính và kỹ thuật, song song với nâng cao nhận thức của nông dân và cán bộ cơ sở. Đưa dự án AWD vào cơ chế JCM mang lại lợi ích giảm phát thải giúp nâng cao năng lực cộng đồng, tăng cường tính chủ động trong thích ứng biến đổi khí hậu. Việt Nam có thể học hỏi kinh nghiệm của các quốc gia đã áp dụng thành công như Philippines, Indonesia, để điều chỉnh mô hình phù hợp điều kiện trong nước.

Khi kết hợp các kết quả thực nghiệm với định hướng chiến lược quốc gia, dự án tạo tín chỉ Carbon từ canh tác lúa phát thải thấp sẽ trở thành công cụ hữu hiệu giúp Việt Nam tiến gần hơn đến mục tiêu phát thải ròng bằng 0. Sự kết nối giữa cấp chính sách và cấp thực tiễn canh tác là điều kiện cần để các sáng kiến khí hậu không dừng lại ở ý tưởng, có thể nhân rộng và đem lại tác động thực sự. Nhật Bản với vai trò là đối tác công nghệ và tài chính đáng tin cậy sẽ tiếp tục đồng hành cùng Việt Nam trong hành trình chuyển đổi.

Thành công của dự án lúa phát thải thấp, tạo tín chỉ Carbon ở Nghệ An

Dự án AWD tại Nghệ An được triển khai theo hướng mở rộng quy mô từ các vụ sản xuất nhỏ sang diện tích lớn hơn, với sự gia tăng rõ rệt về số lượng hecta lúa áp dụng phương pháp tưới ướt khô xen kẽ qua từng vụ. Trong vụ xuân năm 2024, tổng diện tích áp dụng mới chỉ đạt 5.713,85 ha. Đến vụ hè thu cùng năm, diện tích đã tăng gấp đôi lên 11.152,45 ha. Tới vụ xuân 2025, diện tích đạt mức 24.029,04 ha. Huyện Nam Đàn dẫn đầu với mức tăng nhanh và liên tục qua cả ba vụ. Các huyện như Nghi Lộc, Đô Lương, Diễn Châu và Hưng Nguyên cũng ghi nhận những chuyển biến tương tự, phản ánh niềm tin của người dân vào hiệu quả kỹ thuật.

So với phương pháp tưới truyền thống, kỹ thuật AWD mang lại nhiều cải thiện rõ rệt về mặt canh tác và môi trường. Cây lúa áp dụng AWD có tỷ lệ nhiễm sâu bệnh thấp hơn. Đặc biệt tại các địa phương như Nam Đàn, Hưng Nguyên và Đô Lương, lúa gần như không bị đổ ngã khi áp dụng gieo sạ hoặc cấy theo kỹ thuật mới. Cụ thể, giống lúa TBR97 gieo sạ tại Đô Lương có tỷ lệ đổ ngã bằng 0% trong khi gieo truyền thống lên tới 40%. Những tác động tích cực tạo điều kiện thuận lợi cho cây sinh trưởng ổn định và cải thiện chất lượng lúa sau thu hoạch.

Áp dụng AWD giúp tăng năng suất và giảm thiểu số lần tưới nước, từ đó tiết kiệm chi phí canh tác và nguồn lực nước. Trong vụ xuân 2024, năng suất trung bình tăng 4,6% so với phương pháp tưới truyền thống. Một số nơi như Nam Đàn ghi nhận mức tăng từ 2,3% đến 7,6%. Số lần tưới giảm trung bình từ 2 đến 2,3 lần. Vụ hè thu ghi nhận mức giảm 1,6 lần, giúp giảm áp lực lên hệ thống thủy lợi và góp phần duy trì độ ẩm đất hợp lý và tạo điều kiện cho bộ rễ phát triển khỏe mạnh.

Lợi ích nổi bật nhất từ AWD đến từ khả năng cắt giảm lượng phát thải khí nhà kính trong canh tác lúa. Vụ xuân 2024 ghi nhận mức giảm phát thải CO2 quy đổi đạt 50% đối với lúa gieo sạ và 55% với lúa cấy. Trung bình, mỗi ha canh tác tiết kiệm được 4,3 tấn CO2e. Sang vụ hè thu, mức giảm thậm chí còn cao hơn, đạt 60% và 53% tương ứng, với lượng khí thải tiết kiệm trung bình là 6,5 tấn CO2e mỗi ha mỗi vụ. Kết quả mở ra cơ hội lớn trong huy động tài chính carbon từ thị trường quốc tế.

Green Carbon đã nắm bắt thời cơ để kết nối các dự án nông nghiệp carbon thấp như AWD tại Nghệ An với nguồn tài chính từ Cơ chế Tín chỉ chung (JCM) giữa Việt Nam và Nhật Bản. Khách hàng Nhật Bản có nhu cầu tín chỉ carbon rất cao, với mục tiêu đạt 12,4 triệu tấn CO2 vào năm 2030, tương đương 186 triệu USD. Green Carbon triển khai dự án AWD đồng bộ với các tổ chức nghiên cứu địa phương tại Việt Nam cho phép dòng tài chính quốc tế đi trực tiếp vào cộng đồng nông dân thông qua chi trả dịch vụ môi trường, nâng cao sinh kế và năng lực sản xuất.

Hướng đi chiến lược là nâng cao giá trị thương mại của gạo sản xuất theo phương pháp AWD thông qua phát triển thương hiệu và tiêu chuẩn hóa quản lý thuốc trừ sâu. Phương pháp canh tác truyền thống sử dụng thuốc hóa học làm giảm khả năng xuất khẩu do không đạt tiêu chuẩn an toàn thực phẩm. Bằng cách thay thế bằng các sản phẩm hữu cơ, kết hợp với hệ thống quản lý sản xuất thông minh, nông dân có thể bán gạo với giá cao hơn. Mức tăng được ghi nhận khoảng 20%, trong khi thu nhập tín chỉ Carbon đạt 10 USD/ha.

Từ tổng hợp các tác động tích cực về môi trường, năng suất và thị trường, dự án AWD tạo ra nguồn thu bổ sung ổn định cho nông dân trồng lúa. Ước tính mỗi ha canh tác tăng doanh thu khoảng 600 USD/năm. Trong đó, 166 USD đến từ năng suất, 404 USD từ cải thiện chất lượng và giá gạo, 10 USD từ tín chỉ Carbon, giúp tăng tổng thu nhập của nông dân khoảng 13% so với trước đây, tạo động lực duy trì và nhân rộng mô hình.

Green Carbon đang chuẩn bị bước tiếp theo trong chuỗi giá trị bằng triển khai các dự án cải thiện đầu vào canh tác như cung cấp phân bón và thuốc trừ sâu hữu cơ. Các khoản đầu tư huy động từ tín chỉ Carbon được sử dụng để phân phối sản phẩm đầu vào cho nông dân. Sau đó, thanh toán và thưởng hiệu quả sẽ được thực hiện theo hiệu quả thực tế, dựa trên tiêu chuẩn kiểm chứng. Mục tiêu cuối cùng là hình thành chuỗi sản xuất lúa chất lượng cao, bền vững, giảm phát thải và có giá trị thương mại tăng dần theo thời gian.

Dự án canh tác lúa theo phương pháp tưới ngập khô xen kẽ (AWD) tại Nghệ An cho thấy tiềm năng lớn trong việc tạo tín chỉ Carbon theo Cơ chế tín chỉ chung (JCM) với Nhật Bản. AWD giúp giảm mạnh phát thải khí mê-tan, tiết kiệm nước, tăng năng suất và cải thiện sinh kế nông dân. Thương mại hóa tín chỉ Carbon mang lại nguồn thu bổ sung, góp phần thúc đẩy nông nghiệp phát thải thấp. Với hệ thống giám sát minh bạch, mô hình có thể nhân rộng toàn quốc, đóng góp tích cực vào mục tiêu phát thải ròng bằng 0 của Việt Nam đến năm 2050.