Khó có thể đưa ra một phương án tối ưu về rút bảo hiểm xã hội một lần

Sáng 23/11, Quốc hội thảo luận ở hội trường về dự án Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi). Quy định hưởng bảo hiểm xã hội (BHXH) một lần là nội dung được nhiều đại biểu góp ý, tranh luận.

Toàn cảnh phiên họp sáng 23/11. Ảnh: Cổng thông tin điện tử Quốc hội.

75 tuổi được hưởng trợ cấp hưu trí

Dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) trình Quốc hội trước đó đã đưa ra hai phương án về quy định hưởng BHXH một lần. Trong đó, Phương án 1, quy định việc hưởng bảo hiểm xã hội một lần đối với hai nhóm lao động khác nhau. Phương án 2: Sau 12 tháng không thuộc diện tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc, không tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện và có thời gian đóng bảo hiểm xã hội chưa đủ 20 năm mà người lao động có yêu cầu thì được giải quyết một phần nhưng tối đa không quá 50% tổng thời gian đã đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất. Thời gian đóng bảo hiểm xã hội còn lại được bảo lưu để người lao động tiếp tục tham gia và hưởng các chế độ bảo hiểm xã hội.

Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga (đoàn Hải Dương) cho hay, rút BHXH một lần là thực trạng vô cùng day dứt hiện nay, gây tác động tiêu cực đến đảm bảo an sinh xã hội lâu dài của người dân.

Theo đại biểu, nếu không có những quy định triệt để, rất khó có thể dần xoá bỏ tình trạng rút BHXH một lần. Nhưng đặt trong bối cảnh đời sống nhân dân còn nhiều khó khăn, việc loại bỏ hoàn toàn quy định về rút bảo hiểm BHXH từ khi luật mới có hiệu lực (dự kiến 1/7/2025) là chưa thực sự phù hợp.

Để hạn chế tình trạng này, đại biểu cho rằng các quy định cần siết chặt theo 2 khía cạnh; đó là trao quyền lựa chọn cho người lao động bằng cách tăng tính hấp dẫn, ưu đãi của các chế độ BHXH để giữ chân người lao động trong hệ thống BHXH; và quy định chặt chẽ các điều kiện hưởng để hạn chế tối đa rút BHXH một lần. Từ việc hạn chế, siết chặt bằng các quy định sau đó mới có thể tiến tới lộ trình bỏ hoàn toàn chế định rút BHXH một lần.

Đại biểu Phạm Văn Thịnh (đoàn Bắc Giang) đề xuất giải pháp theo hướng cho phép người lao động rút BHXH một lần nhưng cần có phương án trung gian. Theo đó, khi người lao động có nhu cầu rút BHXH một lần, trước mắt sẽ được dùng sổ bảo hiểm, xác định được số tiền rút một lần chuyển sang cơ quan Ngân hàng Chính sách thì sẽ được rút số tiền đó từ ngân hàng. Chi phí đó thì người lao động chịu mức lãi suất chính sách dưới 5%/năm. Khi nào người lao động quay trở lại thì sẽ phải đóng bổ sung số lãi đó và tiếp tục được tham gia BHXH.

Đại biểu Phạm Văn Thịnh cho rằng, giải pháp trung gian cùng với các chính sách khác sẽ hấp dẫn được người lao động bằng các lợi ích chứ không nên giữ chân người lao động tham gia BHXH bằng các hạn chế.

Nêu ý kiến tại hội trường, đại biểu Nguyễn Thị Hà (Bắc Ninh) cho rằng, BHXH là một trong những trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội liên quan đến đông đảo người dân cũng như người lao động. Dự luật được trông đợi ở những giải pháp đột phá để thực hiện lộ trình cải cách chính sách bảo hiểm xã hội, để bảo hiểm xã hội thực sự sẽ từng bước mở rộng diện bao phủ, hướng tới mục tiêu bảo hiểm xã hội toàn dân.

Đại biểu Nguyễn Thị Huế (Bắc Kạn) tán thành các nội dung đổi mới Ban soạn thảo luật đưa ra. Đại biểu đánh giá, Luật BHXH lần này được sửa đổi cơ bản, toàn diện, đáp ứng yêu cầu thể chế hóa các nội dung cải cách chính sách BHXH tại Nghị quyết 28 của Ban chấp hành Trung ương Đảng, đồng thời đảm bảo hài hòa lợi ích của người lao động và người sử dụng lao động, phù hợp với trình độ phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

Có cùng quan điểm với đại biểu Nguyễn Thị Huế, đại biểu Phạm Thị Minh Huệ (Sóc Trăng) đánh giá cao việc bổ sung chế độ trợ cấp hưu trí xã hội. Theo bà, quy định này thể hiện đúng tinh thần của Nghị quyết 28 về cải cách chính sách bảo hiểm xã hội, góp phần mở rộng diện bao phủ bảo hiểm xã hội, hướng tới mục tiêu bảo hiểm xã hội toàn dân.

Đại biểu Trương Xuân Cừ (Hà Nội) bày tỏ quan tâm vấn đề trợ cấp hưu trí. Ông Cừ nêu thực tế, trong 16,1 triệu người cao tuổi, hiện chỉ có 5,1 triệu người có lương hưu và trợ cấp. Như vậy, còn 11 triệu người nằm trong khoảng trống chính sách, không có khoản thu nhập nào sau 60 tuổi.

Điều kiện kinh tế xã hội đất nước hiện đã cải thiện nhiều so với hơn 10 năm trước. Số người cao tuổi hiện gần gấp đôi so với thời điểm đó nhưng GDP đã tăng gấp 4 lần, đủ sức chăm lo cho nhiều người hơn.

"Mấy kỳ họp Quốc hội gần đây, nhiều người cao tuổi gửi kiến nghị giảm tuổi nhận trợ cấp xuống, đến giờ nhà nước đã đưa được vào luật, với quy định về trợ cấp hưu trí xã hội. Tôi cho đây là sự đột phá về chính sách xã hội, thể hiện tính ưu việt của chế độ và thể hiện mục tiêu vì con người, là cơ sở để người cao tuổi sống khỏe, sống vui, sống hạnh phúc", ông Cừ phát biểu.

Giải trình các ý kiến đại biểu Quốc hội nêu, Bộ trưởng Bộ LĐ-TB&XH Đào Ngọc Dung cho hay, việc sửa đổi luật có sơ sở chính trị vững chắc. Đó là Nghị quyết số 28-NQ/TW về cải cách chính sách bảo hiểm xã hội; gần đây Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII tiếp tục bàn một số vấn đề về chính sách xã hội. Do đó, những vấn đề Ban soạn thảo đưa ra, Chính phủ trình Quốc hội góp phần thể chế hóa theo nguyên tắc phấn đấu, tiến tới BHXH đa tầng, BHXH toàn dân; khắc phục cơ bản những vướng mắc, khó khăn hiện nay.

Giải trình cụ thể về trợ cấp hưu trí xã hội, Bộ trưởng cho biết, đây là vấn đề mà Chính phủ, Ban soạn thảo đã bám sát tinh thần Nghị quyết số 28-NQ/TW để thảo luận, cân nhắc và trình với Quốc hội.

Bộ trưởng cũng nhấn mạnh đây là tầng đầu tiên trong hệ thống BHXH đa tầng theo định hướng Nghị quyết số 28-NQ/TW. Trợ cấp hưu trí xã hội do ngân sách nhà nước đảm bảo cho người lao động ở các độ tuổi là người cao tuổi, không có lương hưu, không có bảo hiểm xã hội hàng tháng.

"Trước mắt kỳ này Chính phủ đề xuất với Quốc hội giảm độ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí từ 80 xuống 75 và với phương án sẽ tiếp tục giảm dần, tiến tới tiệm cận tuổi nghỉ hưu. Việc điều chỉnh này sẽ tùy theo tình hình phát triển kinh tế - xã hội và khả năng ngân sách của Nhà nước. Việc điều chỉnh thời điểm nào, mức nào sẽ do Quốc hội và Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét, quyết định" - Bộ trưởng nói. Đồng thời cho biết, để linh hoạt quy định mức hỗ trợ kinh phí cho trợ cấp hưu trí xã hội, dự thảo sẽ giao cho Chính phủ quy định mức này.

Bộ trưởng Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội Đào Ngọc Dung giải trình tại phiên họp. Ảnh: Cổng thông tin điện tử Quốc hội.

Khó có phương án tối ưu, chọn phương án nhiều ưu điểm

Người đứng đầu ngành lao động, thương binh và xã hội cũng dành nhiều thời gian giải trình về vấn đề BHXH một lần. “Đây là vấn đề lớn, quan trọng, nhạy cảm, vừa có tính chất chính trị - xã hội nhưng cũng có tính chất chuyên môn rất cao” - Bộ trưởng khẳng định.

Theo Bộ trưởng, Ban soạn thảo và Chính phủ sẽ tiếp tục cân nhắc thấu đáo, nghiên cứu, lấy thêm ý kiến của các đối tượng thụ hưởng, của người sử dụng lao động. Đồng thời nhấn mạnh, việc đưa ra phương án BHXH một lần cần hướng tới hai tới mục tiêu cơ bản. Thứ nhất, đáp ứng được nhu cầu chính đáng của người tham gia BHXH vẫn có quyền được rút BHXH. Thứ hai, phải phấn đấu để giữ chân người lao động trong hệ thống, đảm bảo an sinh xã hội và chăm lo cho người dân khi về già có lương hưu, đảm bảo cuộc sống.

“Hiện tại khó có thể đưa ra một phương án tối ưu, phương án chỉ có ưu điểm” - Bộ trưởng nói. Song qua thảo luận của Quốc hội hôm nay và ý kiến của người lao động, Bộ trưởng khẳng định, việc điều chỉnh hưởng BHXH sẽ tiếp tục theo hướng người lao động có quyền rút nhưng không phân biệt người đóng trước hay đóng sau khi luật có hiệu lực.

Trước ý kiến một số đại biểu nêu về nhiều mức cho rút BHXH khác nhau như chỉ được rút 8% người lao động đóng hay đề nghị giữ lại phần 14% người sử dụng đóng, Bộ trưởng nhắc lại phương án 2, người lao động chỉ được rút 50% và bảo lưu 50% còn lại.

Đồng thời lý giải, 50% thời gian đóng BHXH được bảo lưu sẽ ghi nhận trong sổ BHXH để người lao động tiếp tục được hưởng các quyền lợi. Khi quay trở lại tham gia bảo hiểm, người lao động sẽ được cộng tiếp vào thời gian đóng. Còn nếu không tái tham gia BHXH, người lao động sẽ hưởng trợ cấp hàng tháng khi đến tuổi nghỉ hưu.

"Phương án bảo lưu 50% thời gian đóng đảm bảo quyền của người tham gia hưởng BHXH một lần, công bằng giữa người tham gia trước và sau khi luật có hiệu lực, phù hợp với khuyến nghị tổ chức quốc tế và cũng vẫn giữ chân người lao động trong hệ thống an sinh", Bộ trưởng nhấn mạnh.

Giải trình về tỷ lệ đóng BHXH, Bộ trưởng thông tin, vừa qua 13 hiệp hội có đề xuất giảm mức đóng và các đại biểu Quốc hội cũng đề cập. Theo Bộ trưởng, mức đóng BHXH của các quốc gia rất khác nhau, phù hợp với bối cảnh, điều kiện phát triển kinh tế - xã hội của mỗi quốc gia.

Nêu rõ mức đóng hiện nay của chúng ta là 27,5% tiền lương tháng và làm căn cứ đóng BHXH, Bộ trưởng khẳng định, về cơ bản mức này tương thích với các quốc gia trong khu vực. Ví dụ, Trung Quốc hiện nay là 33%, Nhật Bản là gần 30%, Malaysia là 26,7%, Bồ Đào Nha là một nước rất tiên tiến về BHXH là 35%. Một số quốc gia có thể thấp hơn như Malaysia 26,7%, thấp hơn Việt Nam 0,8%, tuy nhiên họ lại quy định người sử dụng lao động phải chịu trách nhiệm lo cho người lao động khi gặp rủi ro, tai nạn hoặc chế độ ốm đau, thai sản thì người sử dụng lao động phải trực tiếp chi trả cho người lao động, do đó rất nhiều bất cập và vì vậy các quốc gia đang đi theo hướng là phải chuyển trở lại vào cho bảo hiểm xã hội.

"Mức đóng BHXH hiện nay của Việt Nam là tương đối phù hợp" - Bộ trưởng khẳng định lại.

Trân trọng cảm ơn các vị đại biểu Quốc hội đã dành sự quan tâm đặc biệt cho dự án Luật, Bộ trưởng Đào Ngọc Dung khẳng định, Ban soạn thảo sẽ nghiêm túc phối hợp với các cơ quan liên quan tiếp thu tối đa các ý kiến phát biểu, góp ý của đại biểu để báo cáo với Quốc hội trong kỳ họp tới đây./.