Cá linh non – món ngon mùa lũ cạn

Cá linh non và bông điên điển là đặc sản mùa lũ Miền tây.

Năm nay lũ về ít, mực nước lẫn số ngày lũ ít và trễ hơn đồng thời cũng hết sớm hơn so với quy luật lũ và được gọi là lũ cạn. Theo như con nước những năm trước, cá linh về đồng khoảng độ tháng 9, tháng 10, thời gian này thì cá đã trở nên khan hiếm, thậm chí rất nhiều buổi chợ không còn tìm được mớ cá nào nữa. Nhưng may mắn, hôm nay mẹ tôi đi chợ lại mua được một mớ cá linh non chỉ bằng một ngón tay. Mẹ hồ hởi nói sẽ đãi cả nhà một món ăn với hương vị ẩm thực mùa lũ theo cách chế biến “ đặc biệt”.

Con cá linh non thì không còn gì xa lạ với mấy đứa tụi tôi. Trước kia, khi thành phố mà chúng tôi đang ở bây giờ còn là một thị xã nhỏ, cứ đi chừng một cây số là đã thấy ruộng lúa thì mỗi khi lũ về, nước lên tới nửa cái chân giường. Nhà như một cái ao cạn, con chó lội bì bõm, rên ư ử vì không có chỗ nằm. Nước rút, trên sàn nhà đóng lại một lớp đất bùn, mà theo như lời cha mẹ nói thì đó là phù sa. Thích thú là trong lớp phù sa đọng lại ấy còn có cả những sản vật của nước lũ. Tôi nhớ cả con cá chạch lấu hay những con cá lớn bằng hai, ba ngón tay mà tôi không biết tên. Những ngày lũ về là những ngày người dân tranh thủ kiếm tôm, cá…làm thức ăn cho gia đình. Tôi nhớ, buổi chiều ba hay vác chài đi quăng, có hôm thì ngồi câu, lại có bữa mưa xuống mẹ đội đèn đi soi ếch. Nhưng laoif cá dễ bắt được nhiều nhất là con cá linh. Có bữa ba đem về đầy cả rổ, nhà chúng tôi ăn không hết phải đem chia cho lại hàng xóm. Con cá linh trong trí nhớ của tôi không thiện cảm lắm, nó tanh tanh lại lợn cợn vảy và còn nhiều xương nữa, nhất là những con lớn hơn hai ngón tay.

Nhưng loài cá này mang theo câu chuyện làm tôi nhớ mãi. Mẹ kể về cái tên “cá lạc mẹ” mà người ta hay dùng để gọi bầy cá linh non: Mùa lũ, nước lên lai láng, cũng là khi môi trường sống của chúng được mở rộng, chúng ham chơi nên đi không biết đường về và dễ bị con người bắt nên được gọi là cá lạc mẹ. Hồi đó, tôi ngây thơ bảo mẹ: vậy mình thả cho nó về với mẹ nó đi…

Sau này, mùa lũ, người ta làm bờ kè, cống ngăn ngập, đê bao chống lũ, nước thưa dần. Rồi ba tôi mất mất, mẹ bận rộn làm ăn nuôi hai chị em tôi, tôi lại bận rộn việc học, nên việc được thưởng thức cá linh non vào mùa lũ không còn nữa. Vậy là ngót gần 20 năm tôi mới gặp lại lũ cá lạc mẹ này trong bữa chợ muộn mằn cuối lũ.

Cá linh nhúng giấm: một cách chế biến khác rất ấn tượng( Ảnh Trung Hiếu).

Mẹ tôi đem mớ cá linh non rửa sạch, vò một nhúm lá rau răm cùng tiêu và một chút gia vị ướp cho cá thấm nhẹ, vị ngọt của thịt cá và rau răm hòa lẫn có tác dụng khử tanh cho cá.

Bông điên điển mẹ tuốt khỏi cành, rửa sạch để ráo. Ăn kèm món này mẹ còn chuẩn bị đậu rồng, con nước đi qua để lại dinh dưỡng nên đậu rồng ra xanh mướt, dài, giòn và ngọt. Ngoài ra còn có rau dấp cá (hay diếp cá), nó là loại rau mà tôi thích ăn nhất, vị the the, lợ lợ và chát chát. Mẹ bắc nồi lên bếp, thắng củ hành tây rồi đổ giấm vào xào nóng, khi nào ăn cứ cho nước sôi vào là nhúng ăn thôi.

Con cá linh non phải ăn kèm với nước mắm nhĩ, nước mắm này không phải là nước mắm cá biển mà là nước mắm cá đồng. Đây là loại nước mắm đậm đà hương vị phù sa khi được ủ bằng những con cá lên đồng theo con nước, mà nhiều nhất vẫn là cá linh non. Nước mắm nhĩ tự làm, thơm thum thủm vị đặc trưng của nó, không ai bán mà mua, không cần pha chế gì nhiều, kẹp trái ớt hiểm lên thành chén và dùng muỗng sắn ra. Vị cay của ớt hòa cùng vị mặn của nước mắm đồng, khi vào miệng làm tê tê đầu lưỡi, lại có dư vị của vị ngọt trong thịt cá tạo nên một hương vị rất đặc biệt khó lẫn với bất kỳ món nào. Tôi không biết vì lý do gì mà những sản vật quê tôi luôn nhỏ bé hơn những thứ vùng biển khơi. Tuy nhiên, cái vị cá quê tôi luôn đậm đà và như ủ đầy dinh dưỡng cho con người mê đắm.

Gắp một con cá linh non đã chín ngửa bụng trong nồi nước giấm đang sôi cùng bông điển điển, chấm vào chén nước mắm ớt cá linh, cuộn với mấy lá dấp cá, cho vào miệng, không quên cắn một khúc đậu rồng và lùa nhanh một đũa cơm trắng, người ta sẽ như ngất ngây đi trong bữa ăn, cảm giác nó hơn hẳn mọi sơn hào hải vị bốn phương người. Hương thơm của nước mắm lấn át, khiến tôi quên cả mùi tanh của cá, tiếp theo là dậy lên vị thơm hăng của củ hành phi trong giấm. Còn về vị, đầu tiên là vị mặn của nước mắm, sau đó là hòa với chút vị chua của giấm, nhai lên thì cảm giác giòn tan của đậu rồng cùng rau diếp cá, khi đó vị ngọt của trái, vị chát của rau bắt đầu đánh thức vị ngọt của bông điên điển và hương vị béo ngậy của “Veddette” Cá Linh. Thịt cá vừa béo, vừa ngọt, hòa lẫn cùng những món đồ bổi ăn kèm, bất giác tôi nhận ra sự lợn cợn của vảy cá li ti khiến tôi rất vui miệng, mọi ấn tượng không ngon về cá linh lúc ấu thơ tan biến. Nuốt xuống rồi, mới là lúc dư vị của món ăn tỏa dậy, gợi mời người ta gắp vội thêm miếng khác. Cứ như thế, bữa ăn gia đình trôi đi trong ấm áp ngon lành, có vị ngon ngọt của món cá, có vị ngon ngọt ấm áp quê hương và cả vị ngon của kí ức, một thời sông nước miền Tây trù phú sản vật mùa lũ lên.

TRUNG HIẾU