Cụ Ngô Tử Hạ: đại biểu cao tuổi nhất của quốc hội khóa I

Cụ Ngô Tử Hạ ngoài cùng bên trái. Ảnh: Internet.

Cuộc đời như giấc chiêm bao

Cụ Ngô Tử Hạ sinh năm 1882, là con người vợ lẽ của một nông dân nghèo khó đi khẩn hoang ở miền đất ven biển Ninh Bình. Ngô Tử Hạ lấy vợ sớm, rồi chẳng may vợ chết, chàng trai họ Ngô mới 17 tuổi đã phải nuôi hai đứa con côi. Quẫn bách quá, Ngô Tử Hạ đành đem con gửi ông chú ruột nuôi hộ, rồi tìm đường ra Hà Nội kiếm kế sinh nhai. Lúc đầu Ngô Tử Hạ nhận làm cho một cơ sở in vỏ bao thẻ hương. Dành dụm từng đồng tiền kiếm được, vài năm sau anh thợ Ngô Tử Hạ mua một chiếc máy in thẻ hương, tự mình làm một cửa hàng in, rồi về quê đón hai con lên Hà Nội. Chẳng bao lâu nhân duyên đến với người đàn ông trẻ góa vợ. Ngô Tử Hạ gặp được một bà góa trẻ tuổi, chưa có con song có một khoản vốn liếng kha khá. Cuộc tục huyền giữa ông với bà góa trẻ kia vừa đem lại cho ông mái ấm gia đình mới, vừa tạo dựng cho ông vốn liếng để ông mở mang nghề in, một nghề ông đã thấy thân quen, yêu thích và dự đoán có nhiều triển vọng khá lên. Tích tiểu thành đại, gần nửa thế kỷ lập nghiệp ở Hà Nội, trước ngày Tổng khởi nghĩa, Ngô Tử Hạ đã trở thành nhà tư bản ngành in và bất động sản hàng đầu xứ Đông Dương.

Ngày 02-03-1946, tại Nhà hát Lớn Hà Nội, Quốc hội khóa I của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa khai mạc. Cụ Ngô Tử Hạ với tư cách Chủ tịch Đại hội đồng Quốc hội đọc Tuyên ngôn của Quốc hội trước quốc dân đồng bào. Cụ còn là một trong những người sáng lập Hội Liên hiệp Quốc dân Việt Nam tức là Mặt trận Liên Việt lúc bấy giờ. Và cụ cũng là người đóng góp một khối lượng tài sản không nhỏ cho kháng chiến và kiến quốc.

Cụ Ngô Tử Hạ là người đứng đầu Hội cứu tế, cứu đói của Chính phủ đã hoạt động tích cực, tận tụy vào cuộc đấu tranh chống giặc đói, góp phần vào việc giữ nước trong những ngày đầu gian nan. Hiện tại, con cháu cụ còn lưu giữ những bức ảnh rất sinh động về hoạt động cứu tế của cụ: Đó là cảnh cụ mặc áo the, khăn xếp, kéo xe bò đi đầu đoàn người qua các phố của Hà Nội kêu gọi quyên góp tiền bạc cứu đói; cảnh cụ đi kiểm tra và áp tải vận chuyển gạo trên đoàn xe điện Hà Nội – Hà Đông; cảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh và cụ Ngô Tử Hạ làm lễ cầu siêu cho 2 triệu người chết đói tại Nhà thờ Lớn Hà Nội…

Ngày 31-01-1946, Nhà in Ngô Tử Hạ là nơi được tin cậy, nhận trọng trách in những tờ giấy bạc đầu tiên của Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa mà nhân dân thời đó thường gọi là “đồng bạc cụ Hồ”. Đồng tiền của chế độ mới có mệnh giá: 100 đồng, 50 đồng, 20 đồng, 10 đồng, 5 đồng, 2 đồng, 1 đồng, 5 hào, 2 hào… Tất cả những đồng tiền kể trên được in tại Nhà in Ngô Tử Hạ, sau đó được vận chuyển về Bộ Tài chính ký và đóng dấu, đóng số sêri rồi mới được phát hành. Những “đồng bạc cụ Hồ” được in và phát hành kịp thời không những đáp ứng nhu cầu chi dùng cho Chính phủ và nhân dân mà còn thống nhất tiền tệ, khẳng định chủ quyền độc lập của quốc gia.

Để có được vinh dự lớn lao như trên, nhà tư sản dân tộc Ngô Tử Hạ đã phải trải qua một quá trình nỗ lực không mệt mỏi với ý chí kiên định đáng nể phục để tự mình vượt lên khỏi thân phận đói nghèo, đồng thời đóng góp vào việc đặt những viên gạch nền móng xây dựng công nghệ, kinh tế Việt Nam, tỏ rõ ý chí tự lực tự cường cùng với các nhà tư sản dân tộc khác như: Bạch Thái Bưởi, Nguyễn Sơn Hà.

Trở lại làm “vô sản”

Một điều rất đáng ưu tư là cuộc đời và sự nghiệp của một hiền sĩ hàng đầu, xứng đáng là bậc khai quốc công thần như cụ Ngô Tử Hạ lại ít được lưu chép kỹ. Cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng từng viết trong một bài ôn cố tri tân rằng: “Cụ Ngô Tử Hạ là một nhà yêu nước, tham gia rất sớm vào phong trào Việt Minh, trước đây thường xuyên có gặp Bác Hồ và quen thân với tôi”. Báo Nam Phong từng xếp cụ Ngô là một trong ba trăm nhà tư sản có máu mặt ở xứ Đông Dương. Trước cách mạng, Nhà in nổi tiếng Ngô Tử Hạ là mạnh thường quân của các trí thức yêu nước muốn in ấn sách báo. Nhà in cụ Ngô cũng ủng hộ Việt Minh hàng tạ chữ chì để in truyền đơn cho Cách mạng Tháng Tám. Cụ Ngô cũng chính là người tư vấn cho Bác Hồ nên lấy ngày 2-9 làm ngày tuyên ngôn độc lập vì đó là ngày Chủ nhật. Chi tiết thú vị ít người biết đến ấy là việc cụ Ngô làm cầu nối giữa Hồ Chủ tịch với cựu hoàng Bảo Đại. Tại gia đình ông Trịnh Văn Đường (cháu ngoại cụ Ngô Tử Hạ) hiện nay còn lưu giữ chiếc bàn ăn cổ là chứng tích của nhiều cuộc gặp giữa cựu hoàng Bảo Đại với cụ Ngô. Nguyên do là trong thời gian mở nhà in tại Huế, cụ đã quen thân, giao hảo với một số quan lại triều đình và kết giao với hoàng đế Bảo Đại. Chính vì thế mà trong việc chuẩn bị cho vua Bảo Đại thoái vị, Hồ Chủ tịch đã chọn cụ làm nhà thương thuyết, để rồi sau đó vị vua cuối cùng của chế độ phong kiến Việt Nam chấp nhận thoái vị và nhận làm cố vấn cho chính phủ cụ Hồ. Gia đình cụ Muốn biết cụ Ngô Tử Hạ giàu cỡ nào, chỉ cần đọc lại bản kê khai nhà đất xin hiến cho Nhà nước được lập vào ngày 29-7-1960: Nhà số 24 – 48 Lý Quốc Sư và 2/12 Ngõ Huyện (diện tích 2.251 m²), nhà số 60 Nguyễn Du (diện tích 1.095 m²), nhà số 8 Lý Quốc Sư (diện tích 84 m²), nhà số 4 ngõ 339 Thịnh Yên (diện tích 2.210 m²), nhà số 31 Hàng Bông (diện tích 182 m²). Gia đình cụ Ngô chỉ giữ lại 200 m² số nhà 24 – 48 Lý Quốc Sư và 2/12 Ngõ Huyện để ở và sau này làm nơi thờ tự.

Những giọt mực cuối cùng ở Nhà in Ngô Tử Hạ cụ đã cho dùng để in những đồng bạc đầu tiên của chính phủ cụ Hồ, trước khi nhà in ấy bị quân Pháp đốt cháy ngay trong đêm Toàn quốc kháng chiến 19-12-1946.

Người đọc Tuyên ngôn Quốc hội

Sớm tham gia tổ chức Việt Minh, trở thành cố vấn của Hồ Chủ tịch, cụ Ngô được nhân dân tỉnh Ninh Bình quê cũ bầu làm đại biểu Quốc hội khóa I khi đã 64 tuổi. Tại phiên họp đầu tiên của Quốc hội khóa I, ngày 02-3-1946, được suy tôn là chủ tịch đại hội đồng, chủ tọa kỳ họp Quốc hội, cụ trịnh trọng đọc Tuyên ngôn Quốc hội: “Chủ quyền của nước Việt Nam độc lập thuộc về toàn thể dân Việt Nam. Vận mệnh quốc gia Việt Nam là ở trong tay Quốc hội Việt Nam, chính thể của nước Việt Nam là chính thể dân chủ cộng hòa, có nhiệm vụ bảo vệ tự do và mưu đồ hạnh phúc cho mọi tầng lớp nhân dân. Các dân tộc ở trên lãnh thổ Việt Nam đều có quyền hạn và nhiệm vụ ngang nhau”.

Trước đó, khi Cách mạng tháng Tám thành công, ngoài nhiệm vụ làm cầu nối giữa Hồ Chủ tịch và cựu hoàng Bảo Đại, cụ Ngô Tử Hạ còn tích cực tham gia vào hai phong trào lớn của chính phủ lâm thời là diệt giặc đói và giặc dốt. Vẫn còn đó rất xúc động trong tâm trí của nhiều người Hà Nội cao niên hình ảnh cụ Ngô khăn xếp, áo the kéo xe bò dẫn đầu đoàn người qua các đường phố của Hà Nội kêu gọi quyên góp tiền bạc cứu đói, hình ảnh cụ cùng Hồ Chủ tịch làm lễ cầu siêu cho hơn hai triệu người chết đói tại Nhà thờ Lớn Hà Nội…

Bà Ngô Thị Hoàn, nguyên là cán bộ Viện Kinh tế học, nhớ lại: “Lúc đó tôi mới mười tuổi, trong đội nhi đồng được đi theo chiếc xe của cụ Ngô đánh trống, phất cờ, hô khẩu hiệu để vận động đồng bào cứu đói. Cụ Ngô kéo chiếc xe bò qua phố Tràng Tiền. Nhà nào cũng có người chờ sẵn bên hè phố, người thì bơ gạo, người thì đấu ngô, người thì góp tiền. Đi chưa hết một vòng bờ hồ thì xe gạo đã đầy. Về đến Nhà hát Lớn gặp Bác Hồ, cụ Ngô báo với Bác xem chiếc xe chở gạo lẫn lộn đủ các thứ: Gạo đỏ, gạo trắng, gạo nếp, ngô… Bác Hồ chỉ vào xe gạo nói rằng: “Đây mới là gạo đại đoàn kết. Nước ta có nhiều thứ gạo ngon nhưng bây giờ thì đây là thứ gạo ngon nhất”.

Lưu lạc xứ người

Nhà in của cụ Ngô bị giặc Pháp đốt cháy trong đêm Toàn quốc kháng chiến. Tiếng súng kháng Pháp vang lên, Chính phủ và Trung ương chuyển lên Việt Bắc, khi đó cụ Ngô Tử Hạ đã 65 tuổi, đương chức Ủy viên Ban Thường trực Quốc hội, do già yếu phải đành lòng chia tay cụ Hồ rồi cùng gia đình tản cư về Ninh Bình. Pháp nhảy dù vào Ninh Bình, bày mọi mưu mô chước quỷ, dùng bọn phản động đội lốt tôn giáo hòng mua chuộc, bắt ép người đại biểu nhân dân Ngô Tử Hạ. Để bảo toàn khí tiết, được sự giúp đỡ của cụ Hồ, cụ Ngô đã đưa gia đình sang Giơ-ne-vơ (Thụy Sĩ) cư trú. Ông Trịnh Văn Đường, cháu ngoại cụ Ngô, kể rằng tuy cụ ở xứ người nhưng lòng luôn ngóng vọng về quê hương, ngày đêm mong ngóng được tái ngộ với cụ Hồ để phụng sự đất nước.

Non nước chẳng phụ lòng người, ấy là vào năm 1954, khi dẫn đầu đoàn đại biểu Việt Nam đàm phán tại hội nghị Giơ-ne-vơ, Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã tìm gặp lại người bạn cũ Ngô Tử Hạ của mình. Cũng trong thời gian diễn ra hội nghị, cụ Ngô đã gặp gỡ, bàn bạc chính sự với ông Phạm Văn Đồng. Sau hòa đàm Giơ-ne-vơ, cụ theo phái đoàn của chính phủ về nước và tiếp tục công việc của mình trong Ban Thường trực Quốc hội khóa I. Từ khi trở về nước, cụ Ngô không quản tuổi già vẫn hăng hái tham gia sáng lập Hội Liên hiệp quốc dân Việt Nam, tức Mặt trận Liên Việt. Ngày 10-9-1955, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam được thành lập, cụ được bầu làm ủy viên Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, rồi tham gia Ủy ban Liên lạc những người công giáo Việt Nam yêu nước, yêu hòa bình. Cụ Ngô Tử Hạ là đại biểu Quốc hội liên tục các khóa I, II, III và là người đại biểu cao tuổi nhất (cho đến tận năm 1971 khi cụ đã 90 tuổi). Đến trước khi mất, cụ Ngô vẫn còn giữ chức thứ trưởng Bộ Thương binh – Cựu binh (sau này là Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội).

Yến Trang

——————————————

Năm 2015, Câu lạc bộ các nhà Công thương Việt Nam đã biên soạn và cho ra mắt cuốn sách “Quốc hội với Doanh nghiệp, doanh nhân Việt Nam”. Cuốn sách nhằm cung cấp thông tin tham khảo tới các vị đại biểu Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội, các cơ quan hữu quan và cộng đồng doanh nghiệp về những vấn đề lý luận và thực tiễn với nhiều góc nhìn khác nhau về mối quan hệ giữa Quốc hội và cộng đồng doanh nghiệp; đồng thời đề xuất những giải pháp, ghi nhận những kiến nghị để nâng cao hiệu quả đại diện của Quốc hội cho cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam.

Với các mục đích đó, nội dung cuốn sách đi từ những vấn đề lý luận về mối quan hệ đại diện của Quốc hội cho cộng đồng doanh nghiệp, về sự tham gia của cộng đồng doanh nghiệp vào hoạt động của Quốc hội tới đánh giá thực trạng của mối quan hệ hai chiều nói trên và đề xuất một số giải pháp, trình bày những kiến nghị nhằm nâng cao vai trò đại diện của Quốc hội cho doanh nghiệp, doanh nhân.

Qua thời gian, thấy rằng nhiều nội dung của cuốn sách vẫn còn nguyên giá trị, Ban biên tập kinhdoanhvaphattrien.vn xin trích đăng các bài viết từ cuốn sách này.