Giải thưởng Tạ Quang Bửu – Những con số biết nói

GS.TSKH Ngô Việt Trung – Chủ tịch Hội đồng giải thưởng Tạ Quang Bửu 2021. (Ảnh: Duy Lộc).

Sau 7 năm tổ chức giải thưởng Tạ Quang Bửu, ông có thể cho biết Giải thưởng đã mang lại giá trị và sức lan toả ra sao?

G.S Ngô Việt Trung: Giải thưởng Tạ Quang Bửu được xét, tặng hàng năm cho các nhà khoa học thuộc các lĩnh vực khoa học tự nhiên: Toán học, Khoa học máy tính và thông tin, Vật lý, Hóa học, Khoa học trái đất và môi trường, Sinh học và Khoa học Tự nhiên khác.

Sự lan toả của giải thưởng Tạ Quang Bửu trong cộng đồng nghiên cứu nói chung có thể thấy ngay trong cơ cấu giải thưởng. Đầu tiên chỉ ở Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, rồi lan đến các địa phương là “vùng trũng” khác của nghiên cứu khoa học như Đà Lạt, Quy Nhơn.

Theo quan điểm của tôi, việc đánh giá các thành tựu đạt được trong khoa học là chưa đủ, mặc dù so với trình độ phát triển kinh tế của Việt Nam, các nhà khoa học đã làm rất tốt. Và hệ thống khoa học Việt Nam hiện có quá ít giải thưởng.

Dư luận nói chung chưa hiểu được sự khó khăn, vất vả của các nhà khoa học để có được những công trình khoa học đạt trình độ thế giới.

Rất nhiều nhà khoa học ngại nộp đơn, hoặc đề cử xem xét giải thưởng, bởi các giải thưởng phải thực sự tiêu biểu và xứng đáng. Họ tiếp tục có những đóng góp cho khoa học Việt Nam.

Giải thưởng Tạ Quang Bửu thông qua việc ứng cử và đề cử của cá nhân hoặc các cơ quan nghiên cứu khoa học. Các đề cử được chọn bởi Hội đồng chuyên ngành.

Giải thưởng Tạ Quang Bửu có tác động như thế nào trong việc khích lệ và tôn vinh các nhà khoa học Việt Nam hăng say nghiên cứu, hướng đến kết quả nghiên cứu xuất sắc?

G.S Ngô Việt Trung: Tôi hy vọng Giải thưởng Tạ Quang Bửu sẽ có được sức lan toả mạnh mẽ trong cồng đồng khoa học Việt Nam, khích lệ và đội ngũ trí thức khoa học công nghệ cả nước phát huy năng lực sáng tạo, say mê nghiên cứu thu hút được nhiều sự quan tâm của các nhà khoa học hàng đầu, các nhà nghiên cứu trẻ tài năng với những công trình nghiên cứu tiêu biểu.

Tuy nhiên, nếu chỉ dựa theo quy chế giải thưởng hiện nay, bao gồm từ 1 đến 3 giải thưởng chính và 1 giải thưởng nhà khoa học trẻ dành cho tác giả của công trình khoa học xuất sắc thì sẽ thấy có sự bất cập.

Tại sao có tối đa 3 giải chính, nhưng giải thưởng trẻ lại chỉ có 1, điều này là cái khó cho những người trẻ khi nghiên cứu khoa học trong nhiều ngành, đặc biệt là khoa học thực nghiệm (nông nghiệp, y sinh, khoa học trái đất,…). Theo tôi đây là ngành cần những số liệu thực nghiệm lớn, cần có sự tham gia của nhiều người, hoặc cần có kinh nghiệm. Nó khác với các ngành khoa học thuần tuý, lý thuyết như Toán học, Vật lý, cơ học,… Và giải thưởng trẻ thực ra mới là cái có ý nghĩa để thúc đẩy phát triển khoa học Việt Nam. Đó là thế hệ tương lai, quyết định sự phát triển lâu dài của nền khoa học nước mình. Đối với những người trẻ, việc được công nhận và trao giải thưởng là rất quan trọng, so với những nhà khoa học đã có thành tựu và tên tuổi. Bởi đến cuối cùng, giải thưởng Tạ Quang Bửu hướng đến mục tiêu chung là nhằm thúc đẩy sự phát triển, sự đam mê nghiên cứu khoa học ở Việt Nam.

Ông nghĩ như thế nào về quá trình triển khai Giải thưởng, như điểm nhấn, điểm mới của Giải thưởng năm nay? Và chất lượng của các công trình đề cử?

G.S Ngô Việt Trung: Năm nay là năm thứ 8 của giải thưởng Tạ Quang Bửu, các nhà khoa học coi đây là giải thưởng vinh dự nhất, có lẽ là do tính nghiêm túc của quy trình xét duyệt giải thưởng, cũng như nhu cầu cao trong công bố quốc tế.

Quy trình xét duyệt giải thưởng là dựa vào tiêu chuẩn tương đối rõ ràng từ Hội đồng chuyên môn. Đây là giải thưởng khách quan, bình đẳng, không chịu tác động từ phía nào, vậy nên đây đều là những công trình ở tầm quốc tế và được thực hiện hoàn toàn tại Việt Nam, chứng tỏ nghiên cứu cơ bản trong lĩnh vực khoa học tự nhiên ở nước ta đang tiến nhanh trên con đường để đạt trình độ quốc tế.

Tôi hy vọng năm nay mỗi chuyên ngành sẽ có một giải thưởng trẻ tiêu biểu, bởi chúng ta không thể so sánh giữa một người nghiên cứu về Toán học trẻ và một người làm Nông nghiệp trẻ được, đó là một so sánh khập khiễng.

Tôi cũng mong muốn những nhà khoa học được tôn vinh sẽ tiếp tục đóng góp cũng như tạo sự lan tỏa sức sáng tạo để Việt Nam có ngày càng nhiều hơn các giáo sư, tiến ​sỹ, nhà khoa học trẻ về tuổi đời, đem tài năng, tâm huyết và sáng tạo đóng góp vào sự phát triển chung của đất nước.

Giải thưởng Tạ Quang Bửu là giải thưởng của Bộ KH&CN được tổ chức hàng năm nhằm khích lệ và tôn vinh các nhà khoa học có những thành tựu nổi bật trong nghiên cứu cơ bản thuộc các lĩnh vực khoa học tự nhiên và kỹ thuật, góp phần thúc đẩy nghiên cứu khoa học cơ bản nói riêng và KH&CN Việt Nam nói chung tiếp cận trình độ quốc tế, tạo tiền đề cho KH&CN của đất nước hội nhập và phát triển.

Giải thưởng được xét tặng cho các nhà khoa học thuộc lĩnh vực khoa học tự nhiên và kỹ thuật, bao gồm Khoa học tự nhiên (Toán học, Khoa học máy tính và thông tin; Vật lý, Hóa học, Khoa học trái đất và môi trường, Sinh học, Khoa học tự nhiên khác), Khoa học kỹ thuật và công nghệ, Khoa học y dược và Khoa học nông nghiệp.

Cơ cấu Giải thưởng bao gồm không quá ba Giải thưởng chính và một Giải thưởng cho nhà khoa học trẻ (dưới 35 tuổi) là tác giả của công trình khoa học xuất sắc.

MINH HẠ