Phát triển du lịch đường sông ở Việt Nam: Định hướng và giải pháp

Việt Nam có mạng lưới sông ngòi phong phú, trải dài từ Bắc vào Nam, tạo nên những tuyến du lịch đường sông đa dạng và độc đáo. Với hơn 2.360 con sông lớn nhỏ, tổng chiều dài khoảng 41.900 km là điều kiện thuận lợi để phát triển du lịch đường sông.

Tuy có nhiều tiềm năng như vậy, nhưng đến nay, du lịch đường sông ở Việt Nam vẫn phát triển chậm, chưa tương xứng với tiềm năng. Nhiều tour hiện có rất ít khách du lịch, thậm chí có thể phải dừng khai thác.

Phát biểu tại hội thảo, TS. Nguyễn Anh Tuấn - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển Du lịch cho biết, hiện du lịch đường sông đã nổi lên như một trong các loại hình du lịch quan trọng của ngành du lịch toàn cầu. Du lịch đường sông góp phần đa dạng hóa các sản phẩm du lịch, làm phong phú thêm các loại hình du lịch, từ du lịch sinh thái, du lịch mạo hiểm đến du lịch lịch sử và văn hóa thông qua trải nghiệm vẻ đẹp của thiên nhiên, hệ sinh thái và hệ thống di sản văn hóa ven sông. Việc phát triển du lịch đường sông cũng có thể thúc đẩy đầu tư vào cơ sở hạ tầng, như cảng du lịch, bến tàu và các khu vực xung quanh.

Ở miền Bắc, hệ thống sông Hồng không chỉ đóng vai trò là tuyến giao thông quan trọng mà còn là điểm đến hấp dẫn với nhiều di tích lịch sử và danh lam thắng cảnh, làng cổ ven sông như làng gốm Bát Tràng, Bút Tháp, Đền Đô. Sông Hương ở Huế lại nổi tiếng với vẻ đẹp thơ mộng và sự gắn kết với di sản văn hóa thế giới Cố đô Huế.

Ở miền Nam, Đồng bằng sông Cửu Long nổi bật với hệ thống kênh rạch dày đặc, là nơi lý tưởng để phát triển du lịch sinh thái và khám phá văn hóa sông nước, chợ nổi như Cái Răng, Phong Điền.

Ngoài ra, nhiều khu vực sông nước tại Việt Nam có hệ sinh thái đa dạng, là nơi cư trú của nhiều loài động, thực vật quý hiếm như vườn quốc gia Tràm Chim (Đồng Tháp), U Minh Thượng (Kiên Giang), Cát Tiên (Đồng Nai), đó không chỉ là những điểm đến du lịch sinh thái nổi tiếng mà còn góp phần bảo tồn đa dạng sinh học và môi trường tự nhiên…

Với tiềm năng như vậy, những năm qua, nhiều địa phương đã bước đầu chú trọng phát triển du lịch đường sông và đã đạt được những thành công nhất định, điển hình như du lịch trên dòng sông Nho Quế (Hà Giang), sông Hương (Huế), sông Sài Gòn (TP.HCM)… Đặc biệt TP.HCM hiện khai thác tới 17 tuyến du lịch đường thủy, trong đó 4 tuyến du lịch đường thủy tầm trung xuất phát từ TP.HCM đến Bình Dương, Đồng Nai có lộ trình qua sân golf với mục tiêu phục vụ du lịch golf.

Chia sẻ về vấn đề này, ông Nguyễn Hữu Ân - Phó trưởng phòng Quy hoạch, Phát triển tài nguyên du lịch, Sở Du lịch TP.HCM cho biết, lượng khách du lịch bằng đường thủy đến TP.HCM tăng từ 10-20% so với cùng kỳ. TP.HCM hiện có trên 60 chương trình tour du lịch đường thủy trong đó đặc biệt có 7 chương trình tour du lịch đường thủy thường kỳ và có trên 15 chương trình tour du lịch đường thủy mới được giới thiệu đến đông đảo du khách trong nước và quốc tế.

Năm 2023-2024, TP.HCM từng bước xúc tiến các sản phẩm du lịch đường thủy để thu hút khách tham quan, đạt khoảng 500 ngàn lượt khách/năm và tăng khoảng 10% trong những năm tiếp theo. "Doanh thu du lịch đường thủy năm 2023 và 2024 đạt 300 tỷ đồng/năm và tăng khoảng 10% trong những năm tiếp theo", ông Nguyễn Hữu Ân cho hay.

Theo ý kiến của các đại biểu tại Hội thảo, việc phát triển du lịch đường sông còn nhiều khó khăn, bất cập. Các đại biểu thẳng thắn chỉ ra một số nguyên nhân chính cản trở sự phát triển du lịch đường sông.

Theo đó, một trong những rào cản lớn nhất đối với phát triển du lịch đường sông chính là hạ tầng giao thông còn kém. Nhiều tuyến đường sông chưa được đầu tư đúng mức, gây khó khăn cho việc di chuyển và khai thác du lịch. Tại đồng bằng sông Cửu Long, mặc dù là khu vực có mạng lưới sông ngòi dày đặc nhất cả nước, nhưng nhiều đoạn sông vẫn chưa được nạo vét, dẫn đến tình trạng bồi lắng, ảnh hưởng đến việc lưu thông của các phương tiện du lịch.

Cùng với đó, hạ tầng du lịch còn nhiều hạn chế. Du lịch đường sông không chỉ là “trên sông” mà cần có liên kết với các điểm du lịch trên toàn tuyến. Tuy nhiên, việc thiếu bến tàu du lịch, giao thông kết nối từ bến sông đến điểm tham quan chưa được đầu tư, điểm tham quan du lịch chưa nhiều dịch vụ, cảnh quan hai bên bờ sông ở phần lớn các tuyến du lịch chưa được chỉnh trang làm cho việc khai thác du lịch đường sông gặp nhiều bất lợi.

Ngoài ra, tình trạng ô nhiễm môi trường cũng là nguyên nhân gây cản trở sự phát triển. Theo Bộ Tài nguyên và Môi trường, tình trạng ô nhiễm tại nhiều con sông lớn như sông Tô Lịch, sông Nhuệ (Hà Nội), và sông Sài Gòn (TP.HCM) đã đạt mức báo động. Điều này không chỉ làm suy giảm giá trị cảnh quan mà còn gây khó khăn cho việc phát triển du lịch.

Thêm nữa, du lịch đường sông ở Việt Nam vẫn chưa có một chiến lược phát triển tổng thể và dài hạn. Các hoạt động du lịch thường mang tính tự phát, manh mún, thiếu sự liên kết giữa các địa phương, dẫn đến việc khai thác không hiệu quả, dịch vụ nghèo nàn và giảm sức hút đối với du khách. Do mỗi địa phương lại có chiến lược phát triển riêng, việc thiếu sự hợp tác và chia sẻ thông tin giữa các tỉnh thành đã dẫn đến nhiều hạn chế trong việc xây dựng các sản phẩm du lịch liên vùng hấp dẫn. Các tour du lịch hiện nay thường chỉ dừng lại ở việc khám phá một địa phương, mà chưa khai thác hết tiềm năng của cả một vùng rộng lớn. Điều này làm giảm sức hấp dẫn của du lịch đường sông đối với những du khách mong muốn trải nghiệm đa dạng văn hóa và cảnh quan thiên nhiên.

Bên cạnh đó, công tác xúc tiến, quảng bá và xây dựng thương hiệu còn hạn chế so với các loại hình du lịch khác. Du lịch đường sông Việt Nam chưa xây dựng được thương hiệu và sự nhận diện rộng rãi trên thị trường quốc tế, làm giảm năng lực cạnh tranh với các điểm đến du lịch đường sông nổi tiếng khác trong khu vực như ở Thái Lan, Campuchia.

Công tác bảo tồn các giá trị tài nguyên du lịch cũng còn nhiều bất cập. Nhiều khu vực sông nước có giá trị văn hóa, lịch sử và sinh thái nhưng chưa được bảo tồn và quản lý đúng mức. Việc khai thác quá đà các tài nguyên du lịch mà không chú trọng đến bảo vệ môi trường đã dẫn đến tình trạng suy thoái tài nguyên, ảnh hưởng đến tiềm năng phát triển bền vững…

Theo TS. Nguyễn Anh Tuấn, cần xây dựng đề án phát triển du lịch đường sông Việt Nam. Việc triển khai đề án này cần có sự chỉ đạo và vào cuộc từ các cơ quan quản lý nhà nước cấp Trung ương như Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam, Bộ Giao thông Vận tải cùng các doanh nghiệp và các chuyên gia du lịch có kinh nghiệm trong việc phát triển du lịch đường sông.

Các diễn giả cũng nhấn mạnh đến phát triển du lịch đường sông đòi hỏi sự cân bằng giữa bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống, bảo vệ môi trường và tính bền vững về kinh tế. Muốn khai thác có hiệu quả nguồn tài nguyên du lịch này cần thực hiện đồng bộ nhiều nhóm giải pháp, trong đó có sự nghiên cứu bài bản từ tổng thể đến chi tiết, cụ thể với sự quan tâm của các cấp chính quyền, sự chung tay của toàn xã hội./.