Tăng thuế tiêu thụ đối với đồ uống có cồn: Tăng thuế "sốc" hay điều chỉnh dần?

Tại hội thảo góp ý về dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi): Phương án tăng thuế đạt mục tiêu và lợi ích bền vững, do Hội Khoa học Kinh tế Việt Nam tổ chức ngày 14/11, TS. Cấn Văn Lực - Thành viên Hội đồng tư vấn Chính sách Tài chính Tiền tệ Quốc gia đưa ra kiến nghị, cần tính toán mức tăng thuế, thời điểm và lộ trình tăng thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) phù hợp đối với đồ uống có cồn.

Theo đề xuất của cơ quan soạn thảo về thuế suất thuế TTĐB đối với mặt hàng rượu từ 20 độ trở lên, có 2 phương án:

Phương án 1: Tăng thuế suất từ mức hiện hành 65% lên 70%, 75%, 80%, 85%, 90% theo từng năm trong giai đoạn từ năm 2026-2030. 

Phương án 2: Tăng thuế suất từ mức hiện hành 65% lên 80%, 85%, 90%, 95%, 100% theo từng năm trong giai đoạn từ năm 2026-2030.

Mặt hàng bia cũng có 2 phương án: Phương án 1, là tăng thuế suất từ mức hiện hành 65% lên 70%, 75%, 80%, 85%, 90% theo từng năm trong giai đoạn từ năm 2026-2030. 

Hai là, tăng thuế suất từ mức hiện hành 65% lên 80%, 85%, 90%, 95%, 100% theo từng năm trong giai đoạn từ năm 2026-2030.

TS. Cấn Văn Lực cũng phân tích về tác động của điều chỉnh thuế TTĐB với doanh nghiệp nhìn nhận, ngoài khó khăn chung, doanh nghiệp ngành đồ uống cũng đang có khó khăn riêng. 

Cụ thể, ngành này không được hưởng chính sách hỗ trợ thuế giá trị gia tăng (giảm 2%). Thời điểm dịch Covid-19 bùng nổ kéo theo các biện pháp hành chính về tránh tụ tập, đóng cửa các cơ sở ăn uống, lưu trú, vui chơi - giải trí... kéo dài cũng gây ảnh hưởng không nhỏ. Bên cạnh đó, chi phí, giá nguyên vật liệu chính của ngành tăng từ 15-40%... đã kéo giảm kết quả sản xuất, kinh doanh của ngành.

Ông Lực đưa ra dẫn chứng cụ thể từ khảo sát của Statista cho thấy, trong giai đoạn 2021-2023, lợi nhuận bình quân toàn ngành liên tục giảm (năm 2021 giảm 12%, năm 2022 giảm 6%, năm 2023 ước giảm 10% so với năm trước); thu ngân sách toàn ngành giảm bình quân 10%/năm.

Từ đó, chuyên gia Cấn Văn Lực lo ngại rằng, tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với ngành đồ uống có cồn có thể làm các doanh nghiệp “khó chồng khó”, nếu tăng nhanh, tăng mạnh thì doanh nghiệp sẽ bị "sốc".

Ông phân tích, tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với ngành đồ uống có cồn có thể tăng thu ngân sách trong ngắn hạn, nhưng giảm tổng hòa lợi ích đối với ngành và nền kinh tế về trung, dài hạn. Tăng thuế càng nhanh, càng cao tổng hòa lợi ích giảm càng lớn.

Theo ông Lực, trong dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) đối với đồ uống có cồn, cơ quan soạn thảo nên đưa ra các mức thuế suất khác nhau theo nồng độ cồn (nồng độ càng cao, thuế suất cao hơn). Đồng thời, ông Lực đề xuất xem xét lùi thời điểm hiệu lực của Luật đến 1/1/2027 để các doanh nghiệp có thời gian chuẩn bị, thích nghi.

Tương tự, theo TS. Nguyễn Minh Thảo - Trưởng ban Môi trường kinh doanh và năng lực cạnh tranh của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương cho biết, kết quả tính toán cho thấy khi tăng thuế TTĐB đối với bia, ngân sách Nhà nước (NSNN) từ thuế sản phẩm (gián thu) tăng trong ngắn hạn, nhưng sẽ giảm về trung và dài hạn vì chu kỳ sản xuất của ngành bia thường ngắn hạn, và theo đó, sản xuất ngành bia và các ngành trong nền kinh tế sụt giảm.

TS. Nguyễn Minh Thảo kết luận thêm, nguồn thu NSNN từ thuế gián thu tăng, nhưng nguồn thu từ thuế trực thu lại giảm. Do đó, tăng thu NSNN trong cả hai phương án đều chỉ trong ngắn hạn, hơn nữa cũng không bù đắp được mức sụt giảm tổng giá trị tăng thêm của nền kinh tế.

Qua đó, bà Thảo cũng cho rằng, khi đề xuất phương án tăng thuế TTĐB cần đánh giá toàn diện và tính tới các yếu tố như: Bối cảnh kinh tế, thực trạng doanh nghiệp, yêu cầu về phát triển các ngành sản xuất, dịch vụ trong nước, các công cụ điều tiết khác sẵn có, các hệ lụy kinh tế, xã hội…

Nhiều chuyên gia cũng cùng quan điểm với bà Thảo khi cho rằng, cần phải có thêm các nghiên cứu sâu hơn, toàn diện hơn, đảm bảo cả định lượng và định tính khi đánh giá về tác động của các phương án, các kịch bản tăng thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt đối với sản phẩm đồ uống có cồn theo các chỉ tiêu kinh tế - xã hội, để nhìn nhận rõ ràng hơn mức độ tác động theo các chiều hướng: Bộ phận - tổng thể; theo thời gian: Ngắn hạn - trung hạn - dài hạn. Trên cơ sở đó mới có thể xác định một phương án tối ưu, có khả năng đảm bảo bền vững các mục tiêu cần đạt được.

Có góc nhìn khác, TS. Nguyễn Tú Anh - Giám đốc Trung tâm Thông tin, Phân tích và Dự báo kinh tế (Ban Kinh tế Trung ương) lại cho rằng, việc điều chỉnh thuế TTĐB không tác động đến GDP, vì đây là thuế gián thu, nên chỉ chuyển từ mặt hàng này sang mặt hàng khác.

Ông Nguyễn Tú Anh cũng nhìn nhận việc tăng thuế không hoàn toàn làm giảm cầu tiêu dùng, mà chỉ trì hoãn quá trình tăng nhu cầu, và chỉ là tác động một lần, không phải lâu dài. Đối với mặt hàng rượu bia, đồ ngọt, Tổ chức Y tế thế giới đã khuyến cáo Việt Nam phải tăng thuế, họ cũng đưa ra các dẫn chứng về tác động của các mặt hàng này đến sức khỏe người tiêu dùng.

"Chúng ta không nên bàn tăng hay không tăng thuế, mà nên bàn mức tăng thế nào cho phù hợp. Như vậy, cần quay lại mục tiêu ban đầu là để thay đổi hành vi người tiêu dùng, giảm tiêu dùng. Muốn điều đó thì chúng ta phải tăng "sốc", nhưng sẽ tác động đến doanh nghiệp, còn mức tăng từ từ thì khó thay đổi hành vi người tiêu dùng", TS. Nguyễn Tú Anh đặt vấn đề và cho rằng cần nghiên cứu để có mức tăng đảm bảo hài hòa các mục tiêu đã đề ra./.