“Tháng giêng trồng đậu, tháng hai trồng cà”

Các lễ, hội là dấu tích của nền văn minh lúa nước, nhưng cần có cái nhìn đúng hơn trong bối cảnh mới. (Ảnh minh họa, nguồn internet).

Có thể nói tháng giêng có nhiều lễ hội nhất so với những tháng còn lại trong năm. Chỉ tính riêng miền Bắc đã có hội gò Đống Đa, lễ hội chùa Hương, lễ hội Yên Tử, hội Bà Chúa Kho, hội Lim, hội Gióng, hội chùa Thầy, hội chọi trâu, … Và quan trọng nhất vẫn là “Lễ cả năm không bằng ngày rằm tháng Giêng” hay còn gọi là Tết Nguyên Tiêu. Lý giải cho việc tháng giêng là tháng có nhiều lễ, hội nhất phải xét từ góc độ nông nghiệp. Trong cuốn “Cơ sở văn hóa Việt Nam” của Phó Giáo sư Trần Ngọc Thêm có viết: “Nghề lúa nước mang tính thời vụ cao, lúc có việc thì tối tăm mặt mũi, ngay miếng ăn cũng đại khái cốt được việc thì thôi, cho nên lúc rảnh rỗi, người nông nghiệp có tâm lý “chơi bù, ăn bù”. Từ quan niệm “ăn bù, chơi bù” cho những ngày “đầu tắt, mặt tối” đó mà dẫn tới các lễ, hội xen vào quãng nghỉ của mùa vụ.
Dấu tích của một đất nước có xuất phát từ nông nghiệp, với đặc trưng là cây lúa nước để lại cho tới ngày nay là các lễ, hội được tổ chức rầm rộ khắp các vùng, miền. “Tháng giêng là tháng ăn chơi” vốn dĩ đã kéo dài từ hàng nghìn năm nay. Và nó trở thành một trong số các dạng thức biểu hiện cho nền văn hóa nông nghiệp của nước ta. Chúng ta có thể tự “an ủi” nhau đó là nét đẹp văn hóa truyền thống. Nhưng với cuộc đua bước vào thế giới phẳng, của công nghiệp, công nghệ 4.0 hiện nay, liệu văn hóa lễ hội có đang “kìm chân con tàu tốc hành” mang tên thời đại mới?
Trên thực tế những năm qua cho thấy, vào thời điểm sau nghỉ Tết Nguyên đán, doanh nghiệp trong các khu, cụm công nghiệp, làng nghề luôn rơi vào cảnh thiếu hụt lao động. Nguyên nhân chính là do tâm lý “nghỉ thêm” của người lao động. Nhiều công nhân có xu hướng sau khi hết kỳ nghỉ Tết lại nghỉ tiếp một thời gian nữa rồi mới quay trở lại làm việc. Trong khi đó, nhiều doanh nghiệp từ mùng 6 tháng Giêng đã bắt đầu hoạt động trở lại.
Cơ sở nông nghiệp cho chúng ta nhiều điều có giá trị ở thời đại mới, đó là óc quan sát, tổng hợp, đức tính cần cù. Nhưng cơ sở văn hóa lúa nước cũng cho chúng ta nhiều hệ quả. Tính thời vụ, trông chờ vào thiên nhiên, tạo ra một sức ỳ lớn trong khi cần sự bứt phá mạnh mẽ mới mong tiến bước cùng thế giới.
Đi lễ hội và cầu cúng là quyền tự do tín ngưỡng của mọi người. Nhưng tín ngưỡng đến mù quáng và chỉ nhằm mục đích cầu lộc, tài là điều đáng phê phán. Đi lễ hội còn tranh cướp nhau ấn tín, đánh nhau gây thương tích, mất trật tự an ninh. Thế thì còn đâu nét đẹp văn hóa.
Lễ hội quá nhiều và nhiều lễ hội kéo dài hàng tháng trời. Có người hành lễ ở khắp các đền chùa, miếu mạo cả tháng giêng. Sự may mắn, phát đạt đâu chưa thấy nhưng sự lãng phí thời gian, tiền bạc, sức khỏe và đặc biệt là bỏ việc làm, bỏ nhà bỏ cửa đã gây nên sự trì trệ, ách tắc bao công việc đầu năm.
“Tháng giêng trồng đậu, tháng hai trồng cà”. Thiết nghĩ sống trong một xã hội năng động, văn minh, hiện đại, hội nhập sâu rộng như hiện nay, mỗi người chúng ta cũng nên có tác phong công nghiệp, tôn trọng guồng máy và sự vận hành chung của tổ chức.

Hoàng Hoa