Việt Nam phát triển thương mại điện tử chưa bền vững

Tại Diễn đàn toàn cảnh Thương mại điện tử Việt Nam 2024 ngày 25/4, Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam công bố Báo cáo Chỉ số Thương mại điện tử Việt Nam (EBI 2024) cho thấy: Tốc độ tăng trưởng thương mại điện tử cao hơn nhiều so với bức tranh tổng thể của nền kinh tế. 

Lĩnh vực này chiếm khoảng 10% tổng mức bán lẻ hàng hóa, doanh thu dịch vụ tiêu dùng, cao hơn năm 2022 (8,5%). Trong đó, tỷ lệ hàng hóa trực tuyến khoảng 8,8% so với tổng mức bán lẻ hàng hoá và cao hơn tỷ lệ tương ứng 7,2% năm 2022.

Quy mô thương mại điện tử đạt 25 tỷ USD

Trái với sự khó khăn của kinh tế thế giới và Việt Nam, lĩnh vực thương mại điện tử trong nước vẫn phát triển mạnh mẽ với tốc độ tăng trưởng hơn 25% và đạt quy mô hơn 25 tỷ USD. 

Thương mại điện tử phát triển mạnh mẽ gắn liền với sự tăng trưởng của nhiều lĩnh vực khác. Vài năm qua, dịch vụ thanh toán và hoàn tất đơn hàng tăng mạnh mẽ với công nghệ tiên tiến đã góp phần thúc đẩy thương mại điện tử nói chung và bán lẻ trực tuyến nói riêng. Hoạt động xuất khẩu trực tuyến của doanh nghiệp tới người tiêu dùng cuối đã sang một giai đoạn mới.

Báo cáo chỉ ra, tính đến cuối năm 2023, thanh toán không dùng tiền mặt trong nước đạt khoảng 11 tỷ giao dịch, tăng khoảng 50% so với năm ngoái. Tổng giá trị giao dịch trên 200 triệu tỷ đồng. Thanh toán qua Internet gần 2 tỷ giao dịch, giá trị đạt trên 52 triệu tỷ đồng, tăng trên 56% về số lượng và 5,8% về giá trị;

Thanh toán qua kênh smartphone đạt hơn 7 tỷ giao dịch, giá trị đạt trên 49 triệu tỷ đồng, tăng hơn 61% về lượng và gần 12% về giá trị; Thanh toán qua QR code đạt khoảng 183 triệu giao dịch, giá trị đạt hơn 116 nghìn tỷ đồng, tăng khoảng 172% về lượng và hơn 74% về giá trị so với năm trước đó.

Tính đến hết năm 2023, khoảng 27 triệu tài khoản thanh toán đang hoạt động được mở bằng phương thức điện tử (eKYC), 12,9 triệu thẻ đang lưu hành được phát hành bởi eKYC. Có 36,2 triệu ví điện tử đang hoạt động, chiếm 63,2% tổng số gần 57,3 triệu ví điện tử đã kích hoạt, tổng số tiền trên các ví đạt gần 3 nghìn tỷ đồng.

Qua 2 năm thí điểm, Mobile Money ghi nhận mức tăng trưởng rất tốt. Số lượng tài khoản đăng ký mới tính đến cuối năm 2023 đạt gần 6 triệu đồng, trong đó khoảng 70% là tài khoản đăng ký tại vùng sâu, vùng xa, vùng hải đảo; Tổng số lượng giao dịch đạt khoảng 47%, tổng giá trị giao dịch hơn 2,4 nghìn tỷ đồng. 

Hiệp hội Thương mại điện tử cho hay, sự tăng trưởng của thương mại điện tử trong năm qua gắn liền với sự phát triển cả về quy mô lẫn chất lượng dịch vụ hoàn tất đơn hàng và giao hàng chặng cuối. 

Nhiều doanh nghiệp trong năm 2023 đã đẩy mạnh đầu tư, ứng dụng công nghệ tiên tiến vào các trung tâm hoàn tất đơn hàng. Qua đó thị trường đã xuất hiện mô hình trung tâm hoàn tất đơn hàng quy mô vừa, phục vụ nhóm khách hàng nhỏ lẻ ở trung tâm các thành phố lớn như N&H Logistics, Fulfillment Hub của Swifthub tại TP.HCM.

Cũng theo Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam, các xu thế này sẽ thúc đẩy dịch vụ hoàn tất đơn hàng đang ngày càng phát triển. Hai nền tảng thương mại điện tử lớn nhất của Việt Nam vừa qua đã khai trương trung tâm phân loại hàng hóa công nghệ cao.

Thị trường giao hàng chặng cuối cũng trở nên sôi động hơn khi có sự tham gia của hàng loạt doanh nghiệp lớn nhỏ. Báo cáo của Allied Market Research chỉ ra, thị trường dịch vụ chuyển phát nhanh của Việt Nam có giá trị 0,71 tỷ USD vào năm 2021, ước tính đến năm 2030 sẽ tăng thành 4,88 tỷ USD, đạt tốc độ tăng trưởng kép hàng năm là 24,1% trong giai đoạn 2022-2030.

Bên cạnh đó, xu hướng doanh nghiệp chuyển phát nhanh nước ngoài đầu tư trực tiếp cũng tăng trưởng mạnh mẽ. Thị trường giao hàng chặng cuối đã trải qua quá trình cạnh tranh cao về giá thành và chất lượng dịch vụ.

Một trong số những yếu tố thúc đẩy tăng trưởng thị trường là tốc độ phát triển nhanh chóng của lĩnh vực thương mại điện tử, sự gia tăng của giao hàng B2C và tốc độ phát triển trong các dịch vụ thương mại quốc tế.

Chưa phát triển bền vững, ổn định

Trái với sự tăng trưởng nhanh về quy mô, thị trường thương mại điện tử Việt Nam đang có tính không bền vững. Các yếu tố chính dẫn tới sự không bền vững là khoảng cách số, nguồn nhân lực, môi trường.

Báo cáo cũng cho thấy, thương mại điện tử xuyên biên giới được xem là một xu hướng tất yếu. Cụ thể, hoạt động thương mại điện tử xuyên biên giới hay xuất nhập khẩu trực tuyến đang ngày càng phổ biến hơn ở Việt Nam.

Khi đại dịch Covid-19 bùng nổ, hình thức giao dịch xuất khẩu trực tuyến giữa doanh nghiệp với doanh nghiệp (B2B) đối mặt với nhiều khó khăn. Trong khi đó, hình thức giao dịch xuất khẩu trực tuyến giữa doanh nghiệp với người tiêu dùng (B2C) cho thấy sự tăng trưởng mạnh mẽ.

Access Partnership ước tính, với việc triển khai xuất khẩu của các doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ như vài năm trở lại đây, kim ngạch xuất khẩu sẽ đạt 5,5 tỷ USD vào năm 2027. Tuy nhiên, với kịch bản triển khai đồng bộ và mạnh mẽ của các doanh nghiệp lẫn những bên liên quan, con số này có thể đạt 13 tỷ USD vào năm 2027.

Theo Amazon, trong 12 tháng tính tới ngày 31/8/2023, các đối tác bán hàng Việt Nam trên Amazon đã ghi nhận những kết quả bền vững, khi các doanh nghiệp Việt Nam đã bán ra cho khách hàng Amazon trên khắp thế giới khoảng 17 triệu sản phẩm, tăng cường sự hiện diện của hàng hóa Việt trên toàn thế giới. 

Giá trị xuất khẩu của doanh nghiệp Việt Nam đang bán hàng trên nền tảng này tăng 50%. Amazon đã đem đến cơ hội kinh doanh toàn cầu cho hàng nghìn doanh nghiệp Việt, số lượng đối tác bán hàng Việt qua Amazon cũng tăng 40%.

Nhìn vào quãng đường vừa qua, thương mại điện tử Việt Nam đã có sự tăng trưởng nhanh chóng về quy mô. Nhưng theo Hiệp hội Thương mại điện tử, vấn đề của thương mại điện tử trong nước như khoảng cách số, nguồn nhân lực số, môi trường là có tính không bền vững.

Khoảng cách phát triển thương mại điện tử thực tế giữa 2 thành phố lớn nhất cả nước là Hà Nội và TP.HCM với 61 địa phương khác rất lớn. Bên cạnh đó, nguồn nhân lực chất lượng cao được đào tạo tại các trường đại học vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu và thương mại điện tử đã và đang gây tác động xấu tới môi trường.

Cũng theo báo cáo, TP. HCM liên tục dẫn đầu về xếp hàng Chỉ số Thương mại điện tử Việt Nam, năm 2024 đạt 87 điểm. Tiếp theo là Hà Nội đạt 84,3 điểm. Bình Dương xếp thứ 3 với 51,3 điểm và đang có khoảng cách rất xa lên tới 33 điểm với Hà Nội.

Điểm trung bình của Chỉ số năm 2024 là 23,1 điểm. Khoảng cách phát triển thương mại điện tử giữa 2 trung tâm kinh tế lớn của Việt Nam với các tỉnh, thành còn lại hiện rất lớn. Khoảng cách này giữa các tỉnh, thành xếp thứ nhất là TP.HCM với tỉnh, thành xếp hạng cuối của 58 tỉnh, thành là 76,4 điểm.

Báo cáo năm 2024 tiếp tục chỉ ra sự quan trọng của việc triển khai các chính sách và giải pháp để giải quyết triệt để các vấn đề trên. Bên cạnh đó, kiến nghị các cơ quan quản lý Nhà nước phải có đánh giá hiện trạng, ban hành chính sách, pháp luật nhằm thúc đẩy hoạt động xuất khẩu trực tuyến, công nghệ y tế (HealthTech), công nghệ giáo dục (EdTech).

Theo nhận định của Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam, trong vòng 10 năm tới, giai đoạn từ 2026-2030, cùng với việc duy trì tốc độ tăng trưởng cao thì Việt Nam phải xây dựng tầm nhìn phát triển thương mại điện tử bền vững. Lĩnh vực này có thành công hay không sẽ phụ thuộc lớn vào các yếu tố như: thu hẹp khoảng cách số giữa các địa phương, bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng trực tuyến, phát triển nguồn nhân lực số chất lượng cao, tận dụng các cơ hội từ xuất khẩu trực tuyến, giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường./.