Phát triển mô hình Fintech tại Việt Nam trong giai đoạn hiện nay

Tổng quan về mô hình công nghệ tài chính (Fintech)

Khái niệm Fintech

Có thể thấy, công nghệ thông tin và mạng Internet đang ngày một phát triển một cách vượt bậc, thậm chí đã và đang đổ bộ vào hầu hết mọi khu vực ở trên thế giới, mọi ngóc ngách của đời sống xã hội. 

Dĩ nhiên, một ngành kinh tế hiện đại như tài chính - ngân hàng cũng không nằm ngoài xu thế này. Những ứng dụng của công nghệ thông tin được ví như những con sóng mới, đã làm thay đổi toàn bộ hệ thống phương thức cung ứng, vận hành của các dịch vụ tài chính đã có từ hàng trăm năm nay.

Fintech là việc áp dụng các công nghệ, đổi mới, sáng tạo, hiện đại cho lĩnh vực tài chính nhằm mang đến cho khách hàng các giải pháp/ dịch vụ tài chính minh bạch và hiệu quả, thuận tiện với mức chi phí thấp hơn so với những dịch vụ tài chính truyền thống. 

Những sản phẩm, dịch vụ, giải pháp của Finetech bao gồm, liên quan đến thanh toán kỹ thuật số, cho vay số, đầu tư số, tiền số cũng như bảo hiểm số (insurtech), những dịch vụ tài chính ngân hàng số khác. Những sản phẩm, dịch vụ cũng như giải pháp này được phát triển ở trong hệ sinh thái Fintech với những chủ thể bao gồm Chính phủ, các định chế về tài chính, các công ty phát triển công nghệ và các công ty khởi nghiệp Fintech. 

Các loại Fintech phổ biến

Việc phân chia Fintech thành các loại sẽ dựa trên những tiêu chí khác nhau. Cụ thể: 

Nếu như sử dụng tiêu thức phân loại là công nghệ thì Fintech có thể được phân chia thành các phân khúc như là Giao diện lập trình ứng dụng - API (Application Programming Interface), Trí tuệ nhân tạo - AI (Artificial Intelligence) cùng công nghệ chuỗi khối - Blockchain, điện toán phân tán (Distributed Computing), những công nghệ khác. 

Nếu như sử dụng tiêu thức phân loại là những sản phẩm dịch vụ thì Fintech có thể được phân chia thành các phân khúc như là thanh toán, chuyển tiền, tài chính cá nhân, bảo hiểm, cho vay cùng những dịch vụ khác như là quản lý tài sản. 

Và dựa trên tiêu thức ngành công nghiệp tiêu dùng cuối cùng, thị trường Fintech có thể được chia thành những phân khúc như ngân hàng, bảo hiểm, chứng khoán, các lĩnh vực khác như thương mại điện tử...

Khái quát thị trường Fintech tại Việt Nam giai đoạn hiện nay

Những năm trở lại đây, thị trường Fintech ở Việt Nam đã có những bước phát triển mạnh mẽ cả về số lượng, sự đa dạng ở trong sản phẩm, dịch vụ cũng như thu hút vốn đầu tư. Fintech xuất hiện ở Việt Nam từ năm 2017, tuy nhiên phải đến năm 2020, đặc biệt là năm 2021, thị trường mới chứng kiến được sự phát triển cả về lượng và chất của những công ty khởi nghiệp Fintech trong lĩnh vực này. Số liệu thống kê của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) cũng như Báo cáo thị trường Fintech Việt Nam 2021 cho thấy, số lượng công ty Fintech đã tăng lên 4 lần, từ con số 39 công ty vào cuối năm 2015 lên đến hơn 154 công ty vào thời điểm cuối năm 2021. Trong số những công ty Fintech ở Việt Nam, có khoảng 70% là công ty khởi nghiệp. 

Liên kết cũng như hợp tác giữa các công ty Fintech và các ngân hàng vẫn là xu hướng chính, chủ đạo trong những năm qua ở ở Việt Nam. Hợp tác giữa Fintech và ngân hàng chiếm đến hơn 90% số lượng các công ty Fintech. Đối với lĩnh vực trung gian thanh toán thì 100% các công ty Fintech do Ngân hàng Nhà nước cấp phép hoạt động đều hợp tác với các ngân hàng. Còn đối với lĩnh vực khác, sự hợp tác giữa các công ty Fintech và các ngân hàng cũng rất chặt chẽ. 

Những yếu tố hình thành hệ sinh thái Fintech

Hệ sinh thái Fintech gồm có 5 yếu tố chính, mỗi yếu tố đều có sự liên quan, tương tác cũng như ảnh hưởng lẫn nhau, đồng thời có ảnh hưởng đến sự phát triển của Fintech. Một hệ sinh thái cộng sinh, ổn định sẽ thúc đẩy sự phát triển của lĩnh vực Fintech. 5 yếu tố của hệ sinh thái Fintech gồm: 

Các công ty khởi nghiệp Fintech (Fintech startup)

Những công ty khởi nghiệp Fintech là các công ty dựa trên công nghệ mới cung cấp các giải pháp sáng tạo ở trong ngành tài chính. Và các công ty này cũng chịu trách nhiệm về các bước đổi mới, đột phá trong lĩnh vực thanh toán, quản lý tài sản, cho vay, huy động vốn từ cộng đồng... Chính vì thế mà được xem là phần trung tâm của hệ sinh thái. Những doanh nghiệp khởi nghiệp Fintech có nhiều yếu tố tác động trực tiếp đến người tiêu dùng ở trong chuỗi giá trị tài chính. Những công ty này sử dụng các kênh kỹ thuật số làm đầu mối liên hệ và mỗi kênh có các hình thức dịch vụ, thanh toán, bảo mật, quyền lợi khác nhau. Ngoài ra, việc tập trung vào các cơ chế vận hành với chi phí thấp, các công ty khởi nghiệp Fintech cũng ưu tiên việc đáp ứng nhu cầu của thị trường ngách bằng cách cung cấp nhiều dịch vụ tùy chỉnh hơn đối với khách hàng của họ so với những tổ chức tài chính truyền thống.

Các cơ quan quản lý

Chính phủ cùng các cơ quan quản lý chính là chủ thể tạo môi trường pháp lý dành cho Fintech. Chính phủ cùng các cơ quan quản lý có thể tác động một cách tích cực đến những khía cạnh khác nhau của hệ sinh thái. Ví dụ như bằng cách đơn giản hóa các quy định thương mại và quy định về bảo mật thông tin, giảm thuế. Tuy nhiên thì Chính phủ cùng các cơ quan quản lý cũng có thể tác động tiêu cực đến hệ sinh thái. 

Khách hàng tài chính

Tệp khách hàng tài chính bao gồm các cá nhân, tổ chức - là khách hàng và tạo nguồn doanh thu cho các công ty Fintech. Ngoài nguồn doanh thu từ nhóm khách hàng tổ chức thì nhóm khách hàng cá nhân, doanh nghiệp nhỏ và vừa cũng mang đến doanh thu vượt trội, tạo sự tăng trưởng cho các dịch vụ Fintech. Và sự hài lòng của khách hàng chính là điều tối quan trọng đối với những công ty khởi nghiệp Fintech, chính vì thế, các Fintech cần hiểu rõ hơn về đặc điểm người dùng để có thể cung cấp dịch vụ hiệu quả, đáp ứng được kỳ vọng cũng như nhu cầu của khách hàng.

Nhà phát triển công nghệ 

Nhà phát triển công nghệ sẽ cung cấp các nền tảng kỹ thuật số, công nghệ như mạng xã hội, việc phân tích dữ liệu lớn, điện toán đám mây, điện thoại thông minh và dịch vụ di động... tạo cơ sở cho những công ty khởi nghiệp Fintech áp dụng công nghệ để có thể cải tiến nhiều dịch vụ. Và cùng với các công ty Fintech, các nhà đầu tư, các công ty phát triển công nghệ về dữ liệu lớn, giao diện lập trình ứng dụng... đóng vai trò quan trọng trong hệ sinh thái Fintech. 

Các tổ chức tài chính truyền thống

Đây là các ngân hàng truyền thống, công ty bảo hiểm, công ty chứng khoán... Các tổ chức này chính là động lực quan trọng ở trong hệ sinh thái Fintech. Dù ban đầu các tổ chức tài chính truyền thống sẽ phải đối mặt với sự cạnh tranh của các công ty khởi nghiệp Fintech như mối đe dọa, tuy nhiên thời gian gần đây họ đã bắt đầu hợp tác với các công ty mới đó nhằm tung ra những dịch vụ mới, chi phí hoạt động thấp hơn. 

Theo đó, cách tiếp cận về hệ sinh thái Fintech cho thấy, khi 5 chủ thể hay là 5 yếu tố của hệ sinh thái Fintech này được hoàn thiện, ngày càng phát triển thì sẽ tạo được điều kiện thuận lợi cho hoạt động, sự phát triển của thị trường Fintech. Những yếu tố của hệ sinh thái Fintech cộng sinh với nhau, góp phần cải tiến và kích thích nền kinh tế, thúc đẩy hợp tác, cạnh tranh ở trong lĩnh vực tài chính, cuối cùng đó chính là mang đến lợi ích cho khách hàng. 

Một số vấn đề đặt ra trong việc phát triển Fintech tại Việt Nam

Có thể thấy, Việt Nam là một quốc gia có tỷ lệ dân số trẻ ở mức cao, khả năng nắm bắt xu thế nhanh và được các nhà đầu tư quốc tế quan tâm cho nên có tiềm năng phát triển Fintech vô cùng lớn, đặc biệt đó là các tập đoàn công nghệ lớn như FPT, Viettel, VNPT... đang quan tâm đầu tư, hỗ trợ cho hoạt động khởi nghiệp về công nghệ tài chính. Mặc dù vậy, sự phát triển Fintech ở Việt Nam vẫn còn có nhiều thách thức đặt ra. Cụ thể: 

Đầu tiên là do trình độ, năng lực về công nghệ thông tin vẫn còn hạn chế, cơ sở hạ tầng cho phát triển Fintech còn yếu kém cho nên các sản phẩm, dịch vụ Fintech còn sơ khai, chưa đa dạng, sáng tạo, đột phá để cạnh tranh với những sản phẩm truyền thống. Có nhiều lĩnh vực phát triển chưa tương xứng với tiềm năng. Ngoài ra, cơ sở hạ tầng công nghệ vẫn chưa thể nào đáp ứng được yêu cầu của nền tảng công nghệ hiện đại, đặc biệt đó là công nghệ bảo mật. 

Thứ hai, hành lang pháp lý chưa thể bắt kịp với sự phát triển của các mô hình mới cho nên sẽ rủi ro hiện hữu đối với các công ty Fintech cũng như người tiêu dùng dịch vụ. Khuôn khổ pháp lý đối với hoạt động Fintech vẫn đang còn sơ khai, chủ yếu là một số đề án mang tính vĩ mô. Tại nước ta, hầu như chưa có khuôn khổ quy định rõ về bản chất dịch vụ, sản phẩm, các tiêu chuẩn của sản phẩm/dịch vụ; mô hình hoạt động và địa vị pháp lý, các điều kiện thành lập cùng hoạt động của các công ty Fintech. 

Thứ ba, hiện nay, ở Việt Nam vẫn chưa có các công ty Fintech quy mô lớn, chưa có chính sách ưu đãi đối với các nhà đầu tư. Chính điều này đã tạo ra nhiều thách thức cho sự phát triển của ngành đầu tư tài chính có cơ hội thu được lợi nhuận cao. 

Thứ tư đó là hệ sinh thái Fintech vẫn còn thiếu liên kết chặt chẽ với các chủ thể tham gia. Nguyên nhân là bởi chưa có nhiều cơ chế phối hợp cũng như các chương trình đào tạo, giáo dục và liên kết cho thị trường. 

Cuối cùng đó là những rủi ro, thách thức đối với ngành công nghệ tài chính nói chung như rủi ro tài chính, công nghệ và rủi ro về bảo mật thông tin hay là khó khăn về bảo vệ người dùng. Mô hình Fintech trong việc cung cấp các dịch vụ tài chính ở trên thị trường, các tổ chức và các vùng địa lý, cũng đã làm cho rủi ro tài chính dễ lây lan hơn, phạm vi thiệt hại tiềm năng lớn hơn. Và cùng với việc làm cho cơ sở hạ tầng, các dịch vụ tài chính cởi mở hơn thông qua hệ thống trực tuyến thì Fintech cũng đã tích lũy được những rủi ro liên quan đến sự phụ thuộc vào công nghệ cũng như an ninh mạng./.