Thương mại điện tử “chắp cánh” cho nền kinh tế số bay xa

Thương mại điện tử phát triển mạnh mẽ tại Việt Nam

Thương mại điện tử đã giúp các doanh nghiệp tiết kiệm chi phí vận hành, giảm bớt khoảng cách địa lý và nâng cao hiệu quả kinh doanh. Thông qua các nền tảng trực tuyến, các doanh nghiệp có thể dễ dàng tiếp cận khách hàng tiềm năng, đồng thời cung cấp các sản phẩm, dịch vụ phù hợp với nhu cầu từng đối tượng khách hàng.

Hơn nữa, thương mại điện tử cũng thúc đẩy sự phát triển của các ngành công nghiệp phụ trợ như logistics, thanh toán trực tuyến, tiếp thị số, tạo ra nhiều việc làm và đóng góp vào sự phát triển bền vững của nền kinh tế số. Chính nhờ sự phát triển mạnh mẽ của thương mại điện tử, nền kinh tế số đã có những bước nhảy vọt, đưa Việt Nam và các quốc gia khác vươn lên trong cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0.

Trong những năm gần đây, thương mại điện tử đã không còn là khái niệm xa lạ trong xã hội và trở thành một lĩnh vực phát triển mạnh mẽ tại Việt Nam. Năm 2020, đại dịch Covid-19 đã tạo ra những biến động lớn đối với nền kinh tế, nhưng cũng là cú hích mạnh mẽ giúp thương mại điện tử tăng trưởng bứt phá, đưa Việt Nam trở thành một trong những thị trường tiềm năng nhất trong khu vực ASEAN.

Thị trường thương mại điện tử ngày càng rộng mở với sự tham gia của nhiều mô hình và chủ thể khác nhau. Các chuỗi cung ứng cũng đang dần chuyển mình theo hướng hiện đại nhờ vào sự hỗ trợ mạnh mẽ từ công nghệ số và thông tin. Đặc biệt, việc ứng dụng công nghệ số và xây dựng các kênh phân phối mới đang trở thành giải pháp hiệu quả giúp các doanh nghiệp Việt vượt qua khó khăn, đồng thời mở ra cơ hội mới từ nhu cầu của thị trường. Việc thay đổi thói quen mua sắm của người tiêu dùng, chuyển từ mua sắm truyền thống sang mua sắm trực tuyến, là một trong những yếu tố quan trọng thúc đẩy sự phát triển này.

Theo thông tin từ Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương), Việt Nam đứng trong top đầu thế giới và Đông Nam Á về tốc độ tăng trưởng thương mại điện tử, với giá trị đạt 20,5 tỷ USD vào năm 2023. Kinh tế số của Việt Nam đã đạt quy mô 30 tỷ USD, xếp thứ 3 khu vực Đông Nam Á, và dự báo sẽ đạt 45 tỷ USD vào năm 2025.

Sau gần 10 năm phát triển, thương mại điện tử đã vươn mình trở thành một xu hướng không thể đảo ngược, mở ra vô vàn cơ hội mới cho các doanh nghiệp. Với tiềm năng mạnh mẽ trong việc gia tăng doanh thu, ngày càng có nhiều doanh nghiệp Việt Nam tham gia vào các sàn thương mại điện tử, tận dụng nền tảng này để phát triển và vươn xa hơn.

Báo cáo của Bộ Công Thương cho biết, trong 10 tháng đầu năm 2024, thị trường thương mại điện tử đã ghi nhận mức tăng trưởng 18-20%, hoàn thành mục tiêu Chính phủ giao. Hiện tại, cả nước có 116 nhà cung cấp nước ngoài đã đăng ký, khai thuế và nộp thuế qua cổng thông tin điện tử, đóng góp vào ngân sách với số thu lên tới 19.774 tỷ đồng.

Tính riêng số thu khai trực tiếp qua cổng thông tin năm nay đạt 8.687 tỷ đồng, tăng 26% so với cùng kỳ; trong đó có những sàn thương mại điện tử lớn như Google, Meta (Facebook), Microsoft, TikTok, Netflix, Apple...

Bên cạnh đó, 11 tháng của năm 2024, các tổ chức, cá nhân có hoạt động kinh doanh thương mại điện tử cũng đã nộp khoảng 108.000 tỷ đồng tiền thuế, tăng 22% so với cùng kỳ năm 2023.

Những năm qua, thương mại điện tử tại Việt Nam đã khẳng định được vai trò tiên phong trong nền kinh tế số. Mặc dù kinh tế toàn cầu và khu vực vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức song thương mại điện tử Việt Nam tiếp tục duy trì tốc độ tăng trưởng ấn tượng, đạt mức 18-25% mỗi năm. Năm 2023, thương mại điện tử Việt Nam ghi nhận tốc độ tăng trưởng 25%, với quy mô doanh thu 20,5 tỷ USD.

Ông Trần Minh Tuấn - Vụ trưởng Vụ Kinh tế số và xã hội số cho biết: “Thương mại điện tử đã, đang và sẽ trở thành động lực chính để phát triển kinh tế số. Mục tiêu doanh thu của thương mại điện tử chiếm 10% tổng doanh thu bán lẻ vào năm 2025 là hoàn toàn khả thi, khi mà tốc độ tăng trưởng hiện nay đang rất tích cực”.

Thống kê của công ty phân tích dữ liệu và đo lường toàn cầu NielsenIQ (NIQ) cho biết, cả nước có khoảng 60 triệu người sử dụng hệ thống mua sắm trực tuyến với trung bình 3,5 triệu lượt truy cập vào các trang thương mại điện tử mỗi ngày.

Một điểm đáng chú ý trong hành vi tiêu dùng của người mua sắm Việt Nam là họ có xu hướng tập trung vào các yếu tố xã hội (social-oriented), nghĩa là họ quan tâm đến cách các sản phẩm được đánh giá và quảng bá trên cộng đồng và mạng xã hội, từ đó đưa ra quyết định mua hàng. Hiện tại, có tới 90% người dùng có ý định duy trì hoặc thậm chí tăng tần suất mua sắm trực tuyến trên các nền tảng thương mại điện tử trong năm tới.

Theo báo cáo về xu hướng thị trường bán lẻ Việt Nam 2025 của AppotaPay, mạng lưới cửa hàng bán lẻ truyền thống tại Việt Nam hiện nay bao gồm khoảng 1,4 triệu cửa hàng tạp hóa và hơn 9.000 chợ, chiếm tới 75% thị phần bán lẻ. Tuy nhiên, tốc độ tăng trưởng nhanh chóng của thương mại điện tử, dao động từ 35-45% mỗi năm, đang dần thay đổi thói quen tiêu dùng của người dân và tạo ra một sự chuyển dịch mạnh mẽ trong ngành bán lẻ.

Đặc biệt, các nền tảng thương mại điện tử như Shopee, Lazada, Tiki và TikTok Shop đang ghi nhận mức tăng trưởng ấn tượng. Trong đó, TikTok Shop đã đạt được mức tăng trưởng 15% thị phần thương mại điện tử trong năm 2024. Sự thành công của các nền tảng này chủ yếu nhờ vào khả năng cá nhân hóa trải nghiệm người dùng, kết hợp việc mua sắm với các yếu tố giải trí, điều này khiến cho các nền tảng trực tuyến thu hút mạnh mẽ giới trẻ, đặc biệt là thế hệ Gen Z, những người có xu hướng mua sắm trực tuyến nhiều hơn bao giờ hết.

Một xu hướng đáng chú ý là 25% người tiêu dùng mua sắm online để dự trữ hàng hóa, trong khi 21% mua sắm ngay lập tức. Con số này cho thấy sự phát triển mạnh mẽ của mô hình mua sắm đa kênh, khi người tiêu dùng không chỉ tìm kiếm sự tiện lợi mà còn quan tâm đến sự nhanh chóng và hiệu quả trong việc lựa chọn và thanh toán sản phẩm.

Bên cạnh đó, nhu cầu tiêu dùng các sản phẩm xanh tại Việt Nam cũng đang tăng trưởng mạnh mẽ, với mức tăng trung bình 15% mỗi năm trong giai đoạn 2021-2023, theo báo cáo của Bộ Công Thương. Đặc biệt, 72% người tiêu dùng sẵn sàng chi trả nhiều hơn cho các sản phẩm thân thiện với môi trường, điều này phản ánh sự thay đổi mạnh mẽ trong nhận thức và thái độ của người dân đối với vấn đề bảo vệ môi trường. Người tiêu dùng không chỉ quan tâm đến chất lượng sản phẩm mà còn chú trọng đến tính bền vững và tác động của sản phẩm đối với môi trường.

Tăng cường sự hiện diện của hàng Việt trên thị trường quốc tế

Báo cáo của AppotaPay cũng nhấn mạnh rằng, tiêu dùng bền vững không chỉ là một xu hướng mà còn là yếu tố quyết định để hàng hóa Việt Nam có thể vươn ra thế giới. Thương mại điện tử đang dần trở thành một phần không thể thiếu trong chiến lược phát triển của các doanh nghiệp Việt, dự báo sẽ chiếm khoảng 10% tổng doanh thu bán lẻ vào năm 2025, đồng thời đóng góp đáng kể vào mục tiêu 20% GDP của nền kinh tế số. Sự phát triển của thương mại điện tử và tiêu dùng bền vững sẽ là động lực quan trọng giúp Việt Nam nâng cao sức cạnh tranh và mở rộng thị trường quốc tế.

Các chuyên gia nhận định rằng, trong bối cảnh hội nhập ngày càng sâu rộng, thương mại điện tử xuyên biên giới đã trở thành một kênh xuất khẩu quan trọng, mở ra cơ hội lớn để hàng hóa Việt Nam tiếp cận thị trường quốc tế. Những năm gần đây, Việt Nam đã chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ trong lĩnh vực thương mại điện tử, với tốc độ tăng trưởng trung bình hàng năm vượt 25%, cùng với một lượng lớn người tiêu dùng trẻ và nhu cầu mua sắm trực tuyến quốc tế ngày càng gia tăng.

Ông Liu Liang - đại diện Sở Thương mại Vân Nam (Trung Quốc) và Chủ tịch Hiệp hội Thương mại điện tử Vân Nam cho biết, các sản phẩm nổi bật của Việt Nam như nông sản, hàng thủ công mỹ nghệ, quần áo và giày dép có tiềm năng lớn tại thị trường Trung Quốc. Ví dụ điển hình là thanh long, hạt điều và hạt cà phê Việt Nam, nhờ vào các nền tảng thương mại điện tử xuyên biên giới của Vân Nam, đã xuất hiện trên bàn ăn của người tiêu dùng Trung Quốc.

Ông Liu cũng nhấn mạnh rằng, với sự phát triển nhanh chóng của thương mại điện tử, quan hệ hợp tác giữa Vân Nam và Việt Nam đang bước vào một giai đoạn mới. Tận dụng các lợi thế về địa lý, chính sách, công nghệ và dịch vụ của Vân Nam, các sản phẩm chất lượng cao của Việt Nam sẽ có cơ hội thâm nhập sâu hơn vào thị trường Trung Quốc và toàn cầu.

Tại Hội thảo “Tiếp sức hàng Việt trên sàn thương mại điện tử” tổ chức vào tháng 11/2024, ông Nguyễn Xuân Thảo - Ủy viên Ban Thường vụ Hiệp hội Doanh nghiệp Dịch vụ Logistics Việt Nam (VLA) cho biết, thị trường bán lẻ Việt Nam đang chuyển mình mạnh mẽ từ mô hình truyền thống sang các kênh bán lẻ hiện đại và thương mại điện tử. Sự kết hợp giữa bán lẻ trực tuyến và ngoại tuyến giúp các doanh nghiệp tối ưu hóa doanh thu, mở rộng cơ hội kinh doanh trong và ngoài nước.

Tuy nhiên, các doanh nghiệp vừa, nhỏ và siêu nhỏ tại Việt Nam vẫn đang đối mặt với nhiều khó khăn và thách thức trong việc tiếp cận và triển khai thương mại điện tử xuyên biên giới. Những khó khăn này bao gồm hạn chế về kiến thức và kỹ năng số, năng lực cạnh tranh chưa đủ mạnh, thiếu thông tin thị trường, cũng như các vấn đề liên quan đến rào cản pháp lý, thuế quan, logistics và thanh toán.

Bên cạnh đó, những biến động của thị trường quốc tế, căng thẳng thương mại và yêu cầu ngày càng cao về tiêu chuẩn chất lượng sản phẩm đòi hỏi sự nỗ lực không nhỏ từ cộng đồng doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa, nhỏ và siêu nhỏ.

Chia sẻ với những khó khăn mà doanh nghiệp gặp phải, bà Lê Hoàng Oanh - Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số cho biết, Chính phủ đã thực hiện nhiều biện pháp hỗ trợ mạnh mẽ cho thương mại điện tử xuyên biên giới. Các biện pháp này bao gồm việc phê duyệt Kế hoạch tổng thể phát triển thương mại điện tử quốc gia giai đoạn 2021-2025, hoàn thiện khung pháp lý cho lĩnh vực này (như Luật Thương mại điện tử và Nghị định quản lý xuất nhập khẩu qua thương mại điện tử), cùng với việc ban hành và triển khai Kế hoạch phát triển thương mại điện tử quốc gia 2026-2030. Đồng thời, Chính phủ cũng tập trung phát triển và tối ưu hóa hệ thống logistics và thanh toán phục vụ thương mại điện tử xuyên biên giới.

Với định hướng phát triển thương mại điện tử xuyên biên giới xanh và bền vững, bà Oanh cũng cho biết thêm, các cơ quan chức năng sẽ tiếp tục hỗ trợ doanh nghiệp thông qua việc tổ chức các chương trình đào tạo và tập huấn xuất khẩu trực tuyến, tăng cường quản lý hàng hóa xuất nhập khẩu qua thương mại điện tử qua chuyển phát nhanh và kết nối khai báo thuế cho thương mại điện tử xuyên biên giới.

Về phía doanh nghiệp, bà Oanh khuyến nghị các doanh nghiệp Việt Nam nên tham gia vào các sàn thương mại điện tử uy tín, đầu tư mạnh vào xây dựng thương hiệu và phát triển sản phẩm. Đồng thời, các doanh nghiệp cần chú ý đến thị hiếu của thị trường, nghiên cứu kỹ các quy định của các quốc gia sở tại và tìm kiếm đối tác bản địa để hỗ trợ trong logistics và chăm sóc khách hàng, qua đó tối đa hóa cơ hội thành công trên thị trường quốc tế./.