Sandbox cho Fintech cần đủ nguồn lực để hoàn thiện

Siết chặt điều kiện tham gia sandbox

Sau 4 năm “thai nghén”, Dự thảo Nghị định về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox) Fintech trong lĩnh vực ngân hàng một lần nữa được công bố rộng rãi nhằm lấy ý kiến từ các bên liên quan vào đầu tháng 3/2024.

Có thể thấy, ban soạn thảo đã thể hiện rất rõ sự am hiểu bản chất của cách tiếp cận pháp lý và vận hành của sandbox. Cụ thể là quản lý dựa theo nguyên tắc thay vì chỉ dựa trên quy định cụ thể. Vì vậy, nội dung Dự thảo chủ yếu gồm những quy định mang tính nguyên tắc chung, tiêu chí chung để phù hợp với sự sáng tạo, mới mẻ của các giải pháp Fintech vốn chưa được nhận diện đầy đủ rủi ro ngay khi nó được hình thành.

Theo quan điểm chủ đạo trong Dự thảo được công bố mới đây hoàn toàn nghiêng về phòng ngừa, hạn chế tối đa rủi ro trong quá trình thử nghiệm. Điều này được thể hiện rõ ràng qua việc thu hẹp đáng kể phạm vi lĩnh vực được thử nghiệm so với 2 dự thảo trước đó vào tháng 5/2020 và tháng 4/2022, khi giảm từ 7 nhóm xuống còn 3 nhóm lĩnh vực giải pháp công nghệ tài chính. 

Bên cạnh đó, Dự thảo còn chỉ ra nguyên tắc về việc giới hạn số lượng các tổ chức được xét duyệt tham gia sandbox. Cụ thể, Ngân hàng Nhà nước căn cứ vào khả năng xét duyệt hồ sơ cùng năng lực giám sát trong từng thời kỳ, ghi nhận những đơn vị phù hợp điều kiện phát triển thực tế của thị trường trên cơ sở tự nguyện tham gia để quyết định và công khai số lượng tổ chức được xét duyệt trong mỗi thời kỳ trên tổng số tổ chức đã nộp hồ sơ. 

Như vậy, với hai quy định này, ban soạn thảo dường như đang tiếp cận theo hướng rất thận trọng nhằm vừa vặn với nguồn lực có sẵn và hạn chế được tối đa rủi ro triển khai sandbox. Tuy nhiên, điều này đồng nghĩa với việc thu hẹp cơ hội của các tổ chức trong lĩnh vực Fintech được tham gia sandbox.

Từ thông lệ quốc tế cũng như thực tiễn triển khai sandbox tại một số quốc gia trên thế giới, việc hạn chế số lượng tổ chức được xét duyệt tham gia sandbox không phải quy trình mang tính cá biệt. Đơn cử như Vương quốc Anh, Ấn Độ, Singapore, Malaysia đều quy định về việc giới hạn số lượng tổ chức Fintech tham gia thử nghiệm. Thông thường, việc xét duyệt hồ sơ đăng ký sẽ tiến hành theo từng đợt, số lượng tối đa của mỗi đợt sẽ được công bố thông tin rộng rãi để toàn thị trường đều được tiếp cận.

Tuy nhiên, rủi ro ở đây là trao quyền cho cơ quan quản lý trong việc xác định số lượng tổ chức được tham gia, cụ thể:

Một là: Với tính chất là những quy định mang tính nguyên tắc, cơ quan quản lý có độ linh hoạt, tùy nghi quá lớn trong quá trình áp dụng pháp luật, có thể dẫn tới tình trạng quan liêu, cơ chế xin - cho hoặc chạy đua xin cấp phép tham gia sandbox.

Hai là: Nếu cơ quan hữu quan thiếu sự khách quan trong quá trình đánh giá các hồ sơ đăng ký tham gia sandbox có thể dẫn tới việc không đảm bảo tính công bằng.

Ba là: Khi số lượng tổ chức tham gia sandbox đạt đến giới hạn tối đa, các tổ chức có giải pháp Fintech đột phá, sáng tạo hơn sẽ không có cơ hội tham gia sandbox. Dẫn tới không tạo ra động lực thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

Để giải quyết những lo ngại trên, có hai giải pháp được đưa ra là: Thứ nhất, quy định chi tiết, rõ ràng quy trình xét duyệt và nguyên tắc xác định thứ tự ưu tiên, nghĩa vụ công bố thông tin của cơ quan quản lý; Thứ hai, đa dạng hóa thành phần hội đồng xét duyệt hồ sơ đăng ký, trong đó có sự tham gia của đại diện nhiều cơ quan khác nhau và những thành viên độc lập như các chuyên gia trong ngành.

Đối với quy định hiện tại của Dự thảo, dù đã có quy định công khai số lượng tổ chức được tham gia và xét duyệt trong từng thời kỳ trên tổng số tổ chức nộp hồ sơ, tuy nhiên quy trình xét duyệt lại chưa đề cập tới nguyên tắc xác định thứ tự ưu tiên khi đồng thời có nhiều tổ chức Fintech nộp hồ sơ đáp ứng đủ điều kiện tham gia cơ chế này.

Giải quyết bài toán nguồn lực 

Bài toán cần giải quyết hiện nay là nguồn lực quản lý và vận hành sandbox. Đây có lẽ là một trong những lý do dẫn tới sự thận trọng của ban soạn thảo trong việc xác định phạm vi lĩnh vực Fintech được tham gia sandbox khá hẹp như Dự thảo đã công bố, đồng thời lý giải cho quy định hạn chế số lượng tổ chức được tham gia sandbox trong mỗi thời kỳ. 

Theo thông lệ quốc tế, để có thể quản lý và vận hành sandbox, cần có nguồn lực đủ điều kiện về chất lượng và số lượng. Cụ thể, để triển khai một sandbox cho một Fintech từ đầu đến cuối thì cơ quan quản lý cần một nhóm nhận sự khoảng 2-6 thành viên, cùng sự tham gia của một cán bộ cấp cao cho việc hỗ trợ, giám sát. Bên cạnh đó, việc này cần được bổ sung một lượng ngân sách nhất định.

Thực tế, những yêu cầu này đưa ra một bài toán nan giải cho cơ chế quản lý của Việt Nam. Bởi, toàn bộ bộ máy, bao gồm cả Chính phủ cũng như Ngân hàng Nhà nước đều phải đối diện với nhiệm vụ tinh gọn bộ máy, tinh giảm biên chế theo chủ trương của Đảng trong việc tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy hệ thống chính trị sao cho tinh gọn, hoạt động toàn lực, hiệu quả.

Có thể thấy, nguồn lực dành cho hoạt động quản lý, triển khai sandbox cần phải dựa vào bộ máy sẵn có với nhân sự kiêm nhiệm tại chỗ. Như vậy, nguồn nhân lực quản lý dành cho việc đổi mới, sáng tạo nói chung và trong lĩnh vực công nghệ tài chính nói riêng của Việt Nam còn nhiều hạn chế cả về số lượng lẫn chất lượng. Từ đó tạo thành một gánh nặng lớn đối với Ngân hàng Nhà nước trong việc triển khai sandbox trên thực tế.

Ngoài ra, theo tinh thần của Dự thảo, Ngân hàng Nhà nước sẽ là đầu mối trong quá trình rà soát, thẩm định hồ sơ đăng ký tham gia sandbox, ngoài ra còn có sự phối hợp của 7 bộ liên quan gồm Bộ Công an, Tư pháp, Tài chính, Công Thương, Kế hoạch và Đầu tư, Thông tin và Truyền thông, Khoa học và Công nghệ). Theo dự kiến, cơ chế lấy ý kiến bằng văn bản sẽ được sử dụng. Vì vậy, tổ chức Fintech đăng ký tham gia sandbox cần nộp 8 bộ hồ sơ qua cơ chế một cửa. Sau đó tổ chức nộp hồ sơ phải làm giải trình theo ý kiến của từng bộ, ngành.

Việc xin ý kiến của nhiều bộ ngành cùng lúc, với việc triển khai những giải pháp sáng tạo trong bối cảnh chưa có pháp luật quy định là điều cần thiết. Nhằm đóng góp nhiều góc nhìn chuyên môn đa chiều và chia sẻ trách nhiệm với Ngân hàng Nhà nước. Nhưng thực tế, cơ chế này rất rườm rà, nhất là sẽ làm phát sinh vấn đề khi các bộ, ngành không thống nhất cùng một quan điểm. 

Một ý kiến cho rằng, cần có cách tiếp cận mới về cách tổ chức nguồn lực quản lý nhằm thúc đẩy sự đổi mới, sáng tạo cũng như triển khai sandbox, cụ thể là sanbox đối với lĩnh vực Fintech, sau đó hướng tới sandbox trong nhiều lĩnh vực khác. Vì vậy, giải pháp nên cân nhắc lúc này là thành lập một cơ quan có địa vị pháp lý rõ ràng, cơ chế đặc thù, đầy đủ nguồn lực, có tinh thần đổi mới, sáng tạo (như Ủy ban đổi mới sáng tạo hoặc Ủy ban cơ chế thử nghiệm).

Đồng thời, việc triển khai các sandbox sẽ luôn tiềm ẩn rủi ro pháp lý, không chỉ với các tổ chức tham gia sandbox mà đối với cả các cơ quan quản lý, nhân sự triển khai. Nguyên do vì tính chất của các giải pháp Fintech là mới và sáng tạo, chưa lường hết được rui ro khi đưa vào thực tiễn. Do đó, cần thiết phải quy định rõ về trường hợp miễn trách nhiệm pháp lý cho đội ngũ quản lý triển khai sandbox. Như vậy, cơ quan quản lý sẽ mạnh dạn hơn trong việc theo đuổi và thúc đẩy tinh thần đổi mới, sáng tạo./.