Nghiên cứu và đề xuất giải pháp cho vấn đề rác thải nhựa ven biển Việ̣t Nam

Bài toán rác thải nhựa môi trường nan giải

Mỗi năm thế giới có khoảng 30 triệu tấn rác thải nhựa đổ ra biển, trong đó Việt Nam "đóng góp" khoảng 0,73 triệu tấn. Rác thải nhựa đang là một trong những mối đe dọa lớn nhất đối với môi trường biển và đại dương, ảnh hưởng trực tiếp đến hệ sinh thái biển; phát triển du lịch bền vững; các hoạt động ngư nghiệp và nuôi trồng thủy sản cũng như chất lượng cuộc sống người dân ven biển… Đây không chỉ là vấn nạn toàn cầu mà còn là bài toán nan giải mà các quốc gia có biển đang phải đối mặt.

Theo GS. Lưu Ngọc Hoạt - Phó Hiệu trưởng trường Đại học Phenikaa, hàng năm, khoảng 730.000 tấn rác thải nhựa xâm nhập vào môi trường biển, đặt ra nhu cầu cấp thiết về hành động phối hợp giữa các bên liên quan.

Hằng năm, theo dòng hải lưu, rác nhựa đại dương (ngư lưới cụ, xốp, bao ni-lông, vật dụng cao-su, chai lọ…) từ các lồng, bè nuôi trồng thủy, hải sản; các tàu, thuyền đánh bắt hải sản hoặc có nguồn gốc từ đất liền (theo ra biển qua sông, suối) trôi dạt với khối lượng lớn và tấp vào, đọng lại tại các vũng, vịnh ven biển... Lâu dần, chúng sẽ tạo thành những "núi" rác thải nhựa, gây ô nhiễm môi trường và ảnh hưởng nghiêm trọng đến các hoạt động sản xuất, kinh doanh, nhất là dịch vụ du lịch biển.

Ngoài ra, ô nhiễm rác thải nhựa cũng tác động đến hoạt động ngư nghiệp. Chất thải nhựa cũng đe dọa trực tiếp an toàn thực phẩm, hệ sinh thái biển và ảnh hưởng sức khỏe con người cũng như uy tín ngành thủy sản.

Nâng cao những nghiên cứu trong giảm thiểu rác thải nhựa

Với mục tiêu giúp cộng đồng hiểu rõ hơn về nguồn phát sinh, đường di chuyển, nơi tích tụ của rác thải nhựa và vi nhựa, ngày 18/2, tại Hà Nội, Đại học Heriot-Watt (Vương Quốc Anh), Trường Đại học Phenikaa, Viện Kinh tế và Quy hoạch Thuỷ sản cùng các đối tác ở Việt Nam tổ chức sự kiện “3SIP2C: Hành trình nghiên cứu và đề xuất giải pháp cho vấn đề rác thải nhựa ven biển Việ̣t Nam”.

Dự án 3SIP2C được tài trợ bởi Quỹ Nghiên cứu thách thức toàn cầu (GCRF) thông qua Hội đồng nghiên cứu Môi trường tự nhiên (NERC) thuộc Tổ chức Nghiên cứu và Đổi mới Sáng tạo của Vương quốc Anh (UKRI) với mục tiêu đánh giá tác động của ô nhiễm rác thải nhựa đến các hoạt động kinh tế xã hội, chất lượng môi trường và sức khoẻ con người.

Kết quả nghiên cứu chính của Dự án cho thấy, về mô hình vận chuyển nhựa, gió mùa và bão ảnh hưởng đáng kể đến sự phân bố và đường đi của rác nhựa nổi, cụ thể: Mùa khô (gió Đông Bắc): 76,1% rác thải nhựa lớn được vận chuyển về phía Nam; 23% tích tụ ở gần bờ biển thuộc Đồng bằng sông Hồng, trong đó khoảng 7,04% tích tụ trong phạm vi 25km về phía Bắc và 15,96% trong phạm vi 75km về phía Nam của cửa sông Ba Lạt (Nam Định).

Mùa mưa (gió Tây Nam): 42% rác nhựa được đưa ra vùng ngoài khơi Vịnh Bắc Bộ; Các mô hình vận chuyển dọc bờ biển về phía bắc (24,8%) và phía Nam (11,7%) thay đổi nhiều do thường xuyên bị bão làm thay đổi và phá vỡ.

Về phân bổ vi nhựa: Nồng độ vi nhựa cao hơn trong các mẫu phân tích thu vào mùa khô (3,2 mg/m³) so với mùa mưa (2,3 mg/m³), chủ yếu là vi nhựa dạng sợi; Các điểm tích tụ nhiều rác thải nhựa (điểm nóng) bao gồm đảo Cát Bà (ngoài biển khơi) và Vịnh Cát Bà. Trên sông Hồng, nồng độ giảm dần về phía thượng nguồn, hạ nguồn và các khu vực cửa sông...

Chia sẻ về kết quả nghiên cứu của Dự án, GS. Thomas Wagner (Đại học Hariot Wyatt) cho biết: “Rác thải nhựa trôi theo mương, theo sông đổ ra bờ biển. Chúng chuyển động trong môi trường, ảnh hưởng tới sinh kế và nơi sinh sống của cộng đồng. Nghiên cứu của chúng tôi muốn làm rõ hơn tác động thật sự của nhựa tới con người ở mọi nơi, trong mọi cảnh quan, dọc theo các con sông và ở các thành phố lớn như Hà Nội”.

Nghiên cứu của các nhà khoa học cũng cho thấy, các cộng đồng ven biển có những hiểu biết giá trị về sự phân bố rác thải nhựa theo mùa, với các loại rác thải phổ biến bao gồm túi ni lông, chai nhựa và bao bì thực phẩm, đặc biệt là trong mùa mưa.

Ngư dân và người dân các địa phương ven biển cũng sẵn sàng tham gia các nỗ lực của cộng đồng để thu gom và tái chế chất thải nhựa, nhấn mạnh sự cần thiết của các biện pháp khích lệ tham gia của cả cộng đồng để giảm thiểu ô nhiễm ở các khu vực ven biển Việt Nam.

Đánh giá về Dự án, GS. Lưu Ngọc Hoạt - Phó Hiệu trưởng trường Đại học Phenikaa khẳng định, bằng nghiên cứu khoa học liên ngành và sự hợp tác của các bên liên quan, dự án đóng góp tích cực cho việc bảo vệ môi trường, đa dạng sinh học biển, bảo đảm sinh kế, đạt được tính bền vững kinh tế; đồng thời vẫn phù hợp với các ưu tiên quốc gia và cam kết môi trường toàn cầu./.